صدور پیام روز جهانی موزه‌ها از تهران

ایکوم چه تشکیلاتی است و چه کارکردی دارد؟

70 سال پیش، پس از جنگ جهانی دوم در اثر صدماتی که به موزه‌ها وارد شده بود، 14 کشور دور هم جمع شدند تا نهادی را برای حمایت از موزه‌ها در سطح بین‌المللی به وجود آورند. در نهایت شورای جهانی موزه‌ها (ایکوم) تشکیل شد. امروزه این شورا با حضور 120 کشور و 36 هزار موزه عضو به عنوان بزرگ‌ترین نهاد فرهنگی غیردولتی جهان به شمار می‌آید. اعضای این شورا هرساله دور هم جع می‌شوند و آخرین تجارب و چالش‌های خود را با یکدیگر در میان می‌گذارند.

موزه‌ها و بناهای تاریخی یکی از قربانی‌های جنگ‌ها و درگیری‌های چندساله اخیر خاورمیانه به شمار می‌آیند. ایکوم چه اقداماتی برای موزه‌های کشوری نظیر سوریه کرده است؟

قاچاق عتیقه و آثار هنری و تاریخی، پس از قاچاق مواد مخدر و اسلحه، سومین بازار پرسود را برای قاچاقچیان پدید آورده است. بر این اساس، مسلما هر زمان کشوری دچار بحران شود، موزه‌ها مورد غارت این افراد قرار می‌گیرد. نخستین اقدام ما در این خصوص، فرستادن کارشناسانی برای بررسی و ارزیابی شرایط و خسارات است تا در این زمینه اطلاع‌رسانی کنیم. همچنین از سال 2000 میلادی لیست قرمزی از اموال غارت‌شده موزه‌ها توسط ایکوم منتشر و در اختیار پلیس بین‌الملل، بنادر، فرودگاه‌ها و... قرار گرفته تا با شناسایی این آثار از قاچاق آن جلوگیری شود. در این 15 سال با همین لیست موفق شدیم بخشی از آثار مسروقه افغانستان و عراق را به موزه‌های کابل و بغداد برگردانیم.

از سوی دیگر، ما اطلاعات مکانی موزه‌ها و بناهای تاریخی را در اختیار نیروی هوایی کشورهای متخاصم می‌گذاریم تا خلبان‌ها از بمباران این مناطق خودداری کنند. این مسأله در لیبی جواب داد، ولی متاسفانه در یمن موفق نشدیم کشورهای درگیر را متقاعد کنیم تا از بمباران مناطق تاریخی خودداری کنند.

به نظر خیلی‌ها بازدید از یک موزه، خسته‌کننده است و جذابیت چندانی ندارد. چرا مردم در میان این همه سرگرمی امروزی باید از موزه‌ها بازدید کنند؟

این امر به ارزش‌های یک جامعه برمی‌گردد و این که آن جامعه تا چه اندازه می‌خواهد با گذشته و هویت خود آشنا شود. امروز اگر می‌خواهیم با چالش‌ها و مشکلات روبه‌رو شویم و در مسیر توسعه گام برداریم، باید پیشینه خود و دیگر کشورها را بشناسیم. زمانی موزه‌ها به اشراف و عتیقه‌بازان تعلق داشت، اما از قرن 19 میلادی با پیدایش جنبش‌های ملی‌گرایی، دولت‌ها با دو هدف کاخ‌ها را به موزه‌ها تبدیل کردند؛ نخست این که دست به ملیت‌سازی و هویت‌سازی بزنند. دیگر آن که آنها با ساختن عصر طلایی برای کشور خود چیزی را می‌ساختند تا مردم به آن افتخار کنند و این‌گونه هویت ملی شکل می‌یافت.

اما همچنان دیدن یک‌سری اشیا در موز‌ه خسته‌کننده است. خواندن کتاب یا دیدن فیلم نیز می‌تواند در هویت‌سازی نقش داشته باشد.

امروزه موزه‌ها باید رویکرد شیء ‌‌محوری را کنار بگذارند و براساس نیازهای امروزی، نقش ویژه خود را ایفا کنند تا افراد یک جامعه افزون بر دست یافتن به تصویری از جامعه خود، از کشورهای همسایه و دیگر کشورها نیز تصویری در ذهن خود داشته باشند. امروز موزه‌ها علاوه بر رویکرد تاریخی باید با رویکردهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و.... یک شیء را به مخاطب خود معرفی کنند. این‌گونه با به دست آمدن تصویری درست از خود و دیگری می‌توان به صلح دست یافت که به نظرم موزه‌ها در این میان می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند.

کمیل انتظاری

ایران