خرید پالایشگاه خارجی به سود یا ضرر اقتصاد‌ مقاومتی؟

توجه ویژه به اقتصاد مقاومتی و اجرایی‌سازی آن، کاهش ضربه‌پذیری اقتصاد کشور در برابر تهدید دشمنان کشور و انقلاب را در پی خواهد داشت. تاب آوری اقتصادی یا همان قدرت مانور در پارامترهای مختلف اقتصادی کشور سبب می‌شود استقلال و امنیت پایدار حکم‌فرما شود.

کاهش خام‌فروشی هیدروکربورها و بخصوص نفت مهم‌ترین اصل تحقق اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت است؛ چرا که با کاهش خام‌فروشی و حرکت به سمت صفر شدن آن، تاثیرگذاری تحریم‌های فروش نفت توسط کشورهای غربی از میان می‌رود و پول‌هایی برای بلوکه شدن وجود نخواهند داشت.

از دیگر مزایای کاهش خام فروشی و توسعه زنجیره ارزش، عدم وابستگی به واردات فرآورده‌های نفتی و حتی صادرات فرآورده‌های نفتی و همچنین اشتغالزایی است. با وجود این، احداث پالایشگاه به عنوان تنها راهکار مقابله با خام فروشی نفت از اواسط دهه 70 متوقف شده است و به رغم اثبات ضرورت توسعه این صنعت در کشور، همچنان مسئولان کشور در قبال رفع مشکلات این صنعت تلاش جدی ندارند.

تحقق نیافتن این بعد مهم از اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت در دو دهه اخیر نشان می‌دهد یا مسئولان ارشد وزارت نفت فهم درستی از این موضوع ندارند یا این که از همان ابتدا، به جایگاه و ضرورت عدم وابستگی در حوزه‌های استراتژیک به عنوان یکی از ابعاد مهم اقتصاد مقاومتی معتقد نیستند.

در این میان شریف رازی، مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت نیز از مذاکره با شش کشور برای ساخت و خرید سهام پالایشگاه نفت خام خبرداده است.

وجود شکاف و فاصله فراوان برنامه‌ها و اقدامات با سیاست‌ها و برنامه‌های اتخاذشده در صنعت پالایش همچنان چالش جدی حوزه انرژی کشور است.تصویب هفت طرح پالایشی در سال 1385 و راه نیفتادن هیچ یک از این طرح‌ها با وجود گذشت ده سال، از برخورد منفعلانه وزارت نفت و عملکرد ضعیف این وزارتخانه در قبال این حوزه نشان دارد.

ریشه مشکلات عدیده‌ای که گریبانگیر پالایشگاه‌های موجود و همچنین طرح‌های پالایشی کشور شده است، عدم تلاش جدی وزارت نفت برای رفع تأمین مالی این صنعت به منظور بهبود وضعیت تکنولوژی پالایشگاه‌های موجود و راه‌اندازی پالایشگاه‌های جدید به رغم توانمندی مالی ضعیف برخی سرمایه‌گذاران در طرح‌های پالایشی موجود است.

در این شرایط ـ که صنعت پالایش داخل کشور با این چالش‌های جدی مواجه است و فاصله زیادی تا تحقق برنامه‌های کلان کشور در این زمینه وجود دارد ـ مسئولان وزارت نفت در صنعت پالایش (مدیران شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران) به صورت جدی به دنبال خرید سهام یا ساخت پالایشگاه در خارج از کشور هستند.

استدلال اصلی این مسئولان برای خرید سهام پالایشگاه در خارج از کشور یا مشارکت در احداث آن، افزایش ضمانت حضور پایدار ایران در بازار جهانی نفت و متنوع‌سازی مشتریان نفت ایران با فروش بلندمدت نفت به این پالایشگاه‌هاست.

به نظر می‌رسد قرار است تأمین مالی این اقدام نیز از طریق منابع مالی بلوکه شده صورت گیرد.

به عبارت دیگر، در شرایطی که مشکلات فراوانی در صنعت پالایش کشور وجود دارد و وزارت نفت علاقه چندانی به استفاده از تسهیلات مالی و حمایت‌های خود برای رفع این مشکلات ندارد (و همه را به گرفتن وام از صندوق توسعه ملی حواله می‌دهد!) و در نتیجه، کارنامه بدی در این زمینه داشته است، این وزارتخانه یکباره تصمیم گرفته است، بر پایه همان فرهنگ قدیمی نگاه به خارج و افزایش خام‌فروشی خود، منابع مالی عظیمی را صرف خرید سهام پالایشگاه یا مشارکت در احداث پالایشگاه در خارج از کشور کند تا نفت صادراتی مشتریان پایدار بیشتری داشته باشد.

این در حالی است که چنین اقدامی با توجه به مشکلات جدی صنعت پالایش داخل کشور، استراتژی غیرموجه و غلطی است و ادامه و بلکه تشدید همان روند خام‌فروشی هیدروکربورها محسوب می‌شود و موجب خواهد شد مزایای کاهش خام‌فروشی شامل سر ریزهای اقتصادی، علمی، فناوری و اشتغال آن متوجه داخل کشور نشود.

علاوه بر این، خرید سهام یا مشارکت در احداث پالایشگاه خارجی با امید ایجاد حاشیه امن برای حضور کشورمان در بازار جهانی نفت، اصولا تصمیمی خوشبینانه است، چراکه با توجه به نحوه نفوذ سیاست‌های آمریکا و متحدان آن در دیگر کشورها اگر قرار بر این باشد که تحریمی علیه ایران قوت بگیرد، اعمال فشار بر سیستم‌های بانکی و حاکمیتی برای ممانعت از مصرف نفت کشورمان در پالایشگاه‌های کشورهای خارجی که ایران سهامدار آن است، امکان‌پذیر است و چندان مشکل نیست.

در این صورت، کشورمان بشدت از این قضیه متضرر خواهد شد؛ زیرا نه‌تنها سیاست افزایش صادرات نفت خام ایران محقق نخواهد شد، بلکه منابع مالی ای را که می‌شد برای برطرف شدن بخشی از مشکلات صنعت پالایش داخل کشور استفاده کرد و ظرفیت پالایشی کشور را افزایش داد، به تجهیزات و مخازنی تبدیل شده است که خارج از کشور هستند و هیچ کارایی
برای ایران ندارند. در هر صورت، با توجه به ضرورت حرکت به سمت کاهش خام‌فروشی نفت و همچنین اهمیت بالای مدیریت بهینه منابع ارزی آزاد شده پس از اجرای برجام که یکی از موارد ده‌گانه پیشنهادی رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ابتدای امسال در حرم رضوی برای اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی در کشور بود، انتظار می‌رود مسئولان وزارت نفت در زمینه خرید سهام یا مشارکت در احداث پالایشگاه‌های خارجی تجدیدنظر کنند و از این منابع مالی برای حل مشکلات پالایشگاه‌های داخلی (پالایشگاه‌های موجود و بخصوص طرح‌های پالایشی) استفاده کنند.

علیرضا کهزادی - جام جم