فراز و فرود نظارت بر سریال‌های تلویزیونی

گاف‌های اجرایی و محتوایی بیشتر از هر چیز در سریال‌های تاریخی اتفاق می‌افتد و مخاطب اعتراض به این اشتباه‌ها را حق خود می‌داند؛ همچنان که در مورد سریال‌های «کیمیا» یا «معمای شاه» شاهد واکنش مخاطبان بوده‌ایم و همچنان جذابیت‌ها و زیبایی‌ها و درستی‌ها در این آثار به چشم مخاطبان آمده، اشتباه‌ها هم از نظر دور نمانده و در هر فرصتی به خصوص در فضای مجازی بروز پیدا کرده است.

تلویزیون به منظور کاهش این اشتباه‌ها از چند سال پیش، مسئولیتی به نام نظارت کیفی را تعریف کرده و افرادی با این عنوان با پروژه‌های تولیدی همکاری می‌کنند. اگرچه در تولید آثار تصویری به عنوان یک تولید گروهی، افراد متعددی می‌توانند هم در موفقیت‌ها و هم بروز اشتباه سهم داشته باشند، اما به نظر می‌رسد مسئولیت ناظران کیفی در این باره حساس‌تر است و آنها باید پاسخگوی اشتباه‌ها باشند.

گسترش حوزه اختیارات

سیدمجید موسویان حدود 15 سال است که سابقه نظارت کیفی دارد. او ناظر کیفی سریال «در حاشیه 2» است که این روزها به کارگردانی مهران مدیری از شبکه سه پخش می‌شود. او پیش از این ناظر کیفی مجموعه‌هایی همچون «بزنگاه»، «ترش و شیرین»، «متهم گریخت»، «خانه به دوش»، «زن‌بابا»، «زیرزمین»، «پس از سال‌ها»، «راه شب» و «گاوصندوق»، «اوسنه پادشاهی»، «وضعیت سفید» و ... بوده است.

وی درباره وظایف ناظران کیفی به جام‌جم گفت: معمولا برای انتخاب ناظران کیفی سراغ کسانی می‌روند که نسبت به کار رسانه شناخت دارند. ناظران کیفی بر اساس تجربیات‌ و شناختی که از رسانه دارند انتخاب می‌شوند و نظارت می‌کنند. در واقع مدیران گروه براساس اعتمادی که دارند، کار را به آنها می‌دهند. البته ناظران کیفی باید مراقب باشند که سلیقه‌ای عمل نکنند و نظرات واقعا کارشناسی بدهند.

این ناظر کیفی ادامه داد: در حال حال حاضر حوزه اختیارات اجرایی ناظران کیفی زیاد نیست و بهتر است کمی این اختیارات بیشتر شود. در واقع نظارت شامل دو بخش محتوا و ساختار است. البته در بعضی موارد نظارت کیفی با نظارت پخش اشتباه می‌‌شود.

این ناظر کیفی بر این باور است که در نظارت کیفی باید محتوا و ساختار در کنار هم رعایت شوند و در نظارت کیفی آثاری که به عهده دارد سعی می‌کند این موارد را مورد توجه قرار بدهد. در بحث ساختار نو بودن قصه، تعلیق، اوج و فرود داستان، شخصیت ‌پردازی، کشش دراماتیک و ... اهمیت دارد. در بحث محتوا هم قصه حرفی برای گفتن داشته باشد.

موسویان درباره این که آیا یک ناظر کیفی به همه مقوله‌های کارگردانی، نویسندگی، فنی و ... آگاهی کامل دارد که درباره تمام این موارد اظهارنظر کند، توضیح داد: این طور نیست که ناظران کیفی بی‌دانش باشند. من کارگردانی، نویسندگی، تصویربرداری، نورپردازی و طراحی صحنه و لباس هم در آثار مختلف را تجربه کرده‌ام. بنابراین با تمام این مقوله‌ها آشنایی دارم. از سوی دیگر مدیران گروه، ناظر کیفی هر برنامه‌ای را با توجه به توانایی‌هایش برای نظارت انتخاب می‌کنند.

وی ادامه داد: این طور نیست ناظر کیفی در زمینه‌ای تخصص نداشته باشد و کار به او سپرده شود. مثلاً یک ناظر کیفی برای نظارت مجموعه‌های طنز مناسب است ؛ بنابراین کارهای طنز به او داده می‌شود یا فرد دیگری را برای کارهای درام در نظر می‌گیرند.

صادر نکردن حکم کلی

مهدی روشن‌روان، مدیر گروه فیلم و سریال شبکه پنج در پاسخ به این پرسش که آیا برای ناظران کیفی چارچوبی مشخص شده یا نه؟ به جام‌جم گفت: مسلما چارچوب و ساز وکارهایی برای ناظران کیفی تعریف شده است و بر این اساس ناظران به محتوای کار نظارت می‌کنند.

وی درباره این که آیا برخی ناظران از این که حوزه اختیارات اجرایی‌شان کم است، گلایه دارند، گفت: نه، اصلا چنین چیزی امکان ندارد. مدیران گروه از ناظران کیفی حمایت می‌کنند. البته این مساله متفاوت است و امکان دارد گاهی حمایت بیشتر یا کمتر باشد؛ اما ما خوشبختانه در شبکه پنج در این مدتی که بنده به عنوان مدیر گروه منصوب شدم، مشکلی نداشتیم و با ناظران کیفی تعامل مناسب داشتیم.

این مدیر گروه در پاسخ به این پرسش که ناظران کیفی چگونه انتخاب می‌شوند، توضیح داد: معمولا کسانی برای نظارت کیفی انتخاب می‌شوند که خودشان سابقه تولید و کار رسانه‌ای دارند. قرار نیست ما چیزهایی به ناظران کیفی یاد بدهیم، بلکه از حرفه‌ای‌ها انتخاب می‌شوند که به امور اشراف دارند. البته باید تاکید کنم که ناظران کیفی توسط اداره‌کل امور نمایش سیما انتخاب و به مدیر گروه برای آثار نمایشی اعلام می‌شود. البته برای انتخاب ناظر کیفی، گاهی نظر مدیر گروه هم پرسیده می‌شود.

روشن‌روان عنوان کرد: در حال حاضر یکی از ناظران کیفی در شبکه پنج دکتر محمود اربابی است که علاوه بر تدریس در دانشگاه، کار رسانه‌ای هم انجام داده است. یا برای سریال‌های مذهبی از آقای گلبن به عنوان ناظر کیفی استفاده می‌شود که به امور مذهبی اشراف دارد. همان طور که اطلاع دارم بقیه ناظران کیفی شبکه‌های دیگر هم از حرفه‌ای‌ها هستند. وی درباره انتقادهای اخیر به کار ناظران کیفی مبنی بر این که دقت لازم را ندارند، توضیح داد: نه، به هیچ وجه این مساله صحیح نیست و نباید حکم کلی صادر کرد. ممکن است اشتباه‌های کوچکی در هر کاری پیش بیاید، اما نباید بگوییم ناظران کیفی دقت لازم را برای نظارت ندارند. باید پذیرفت تولید یک اثر نمایشی کار راحتی نیست و اشتباه‌های کوچک هم طبیعی است.

همه باید پاسخگو باشند

علیرضا افخمی از جمله ناظران کیفی است که مخاطب با دیدن نامش در تیتراژ هر سریالی می‌تواند به کیفیت قابل قبول آن سریال اعتماد کند. «پس از باران»، «گمگشته»، «مسافری از هند»، «خط قرمز» و «فاصله‌ها» از جمله کارهای او به عنوان ناظر کیفی است و به عنوان کارگردان سریال‌های «پنجمین خورشید»، «زیرزمین»، «روز حسرت»، «تب سرد»، «اغما»، «او یک فرشته بود» و «پنج کیلومتر تا بهشت» را ساخته است.

افخمی به عنوان کسی که هم ناظر کیفی بودن را تجربه کرده و هم کارگردانی را، تاکید می‌کند که نباید به دلیل وجود اشتباه یا گاف در یک سریال تلویزیونی صرفا ناظر کیفی را متهم کرد. وی در این باره گفت: نمی‌دانم براساس کدام تفسیر گاف‌های این چنینی را به ناظر کیفی بر می‌گردانیم. سریال‌هایی مانند معمای شاه و کیمیا و هر سریال دیگری طرحی داشته‌اند که طرح آنها در تلویزیون تصویب شده است، فیلمنامه نوشته شده و بعد اجرای این سریال‌ها به گروه فیلم و سریال سپرده شده است. همچنین این سریال‌ها از داشتن مشاور بهره‌مند بوده‌اند و این یعنی اگر اشتباهی در تولید یا محتوای این سریال‌ها رخ داده به معنی آن نیست که صرفا ناظر کیفی باید پاسخگو باشد.

هرچند افخمی قبول دارد اگر اشکالی در فیلمنامه یک سریال وجود داشته باشد، چه به لحاظ تطابق با واقعیت باشد یا اشکالات منطقی از هر نوع دیگر، این وظیفه ناظر کیفی است که رسیدگی کند؛ اما با این همه تاکید کرد: هر اشتباه یا گافی که رخ بدهد، ناظر کیفی مانند نویسنده، کارگردان، تهیه‌کننده و مدیر گروه مورد نقد قرار می‌گیرد و او اگر کمتر از آنها مقصر نباشد قطعا بیشتر نیست.

به اعتقاد این ناظر کیفی، دلیل هر اشتباهی باید بررسی شود زیرا گاهی مسأله اصلی حتی به طرح فیلمنامه برمی‌گردد که در شورای طرح و برنامه سیما تصویب می‌شود. افخمی با اشاره به این نکته که یک سیستم متشکل از بخش‌های مختلف در روند تولید یک سریال سهم دارد، تاکید کرد: من قبول ندارم که ناظر کیفی مسئول همه اشتباه‌ها باشد. مثل این است که بگوییم شورای طرح و برنامه سیما یک طرح را تصویب می‌کند و آن را برای شبکه می‌فرستد و شبکه هم اجرای آن را به گروه فیلم و سریال می‌دهد و اگر در ساخت اثر مشکلی بود، آخرین حلقه این زنجیر مسأله دارد. یعنی مدیر گروه باید پاسخگو باشد. این استدلال به نظر من قابل پذیرش نیست.

فاطمه عودباشی ـ آذر مهاجر

رادیو وتلویزیون