احیای دوران طلایی تله‌تئاتر در تلویزیون

نگاه ویژه به تله‌تئاتر

تله‌تئاتر در تلویزیون سابقه طولانی دارد و دورانی طلایی را پشت سر گذاشته است. هنوز هم علاقه‌مندان این هنر نمایشی، خاطرات خوش تله‌تئاترهای ماندگاری مانند بازپرس وارد می‌شود، سوزنبانان، باجناق‌ها، بازرس و... را همراه خود دارند. با این حال، تلویزیون در چند سال گذشته دچار یک افت و سکته در تولید و پخش تله‌تئاتر شد که بخش عمده این کم‌کاری به مشکلات مالی و کمبود بودجه بازمی‌گشت. در هر صورت، نمایش تله‌تئاترهای ماندگار و خاطره‌انگیز و ساخت 17 تئاتر تلویزیونی جدید به بهانه پخش در تعطیلات نوروز پیش رو، می‌تواند احیاگر دوران طلایی تله‌تئاتر در رسانه ملی باشد.

مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار با تاکید بر این‌که یک نگاه ویژه به تله‌تئاتر در این شبکه وجود دارد، گفت: در سال‌های گذشته بیش از 400 تله‌تئاتر در تلویزیون تولید شده است که بسیاری از آنها را نسل قدیم ندیده و برایش جذاب خواهد بود. از سوی دیگر، تعدادی از این نمایش‌ها در زمان پخش هم به خوبی دیده نشده‌اند. این تله‌تئاترها در حال جمع‌آوری است و به مرور از شبکه پخش خواهند شد.

متن خوب کفایت می‌کند

حمید ابراهیمی از تولید 17 تله‌تئاتر جدید برای پخش در نوروز 95 خبر داد و افزود: تلاش داریم بخش عمده این نمایش‌ها به متون ایرانی اختصاص داده شود. در عین حال، نگاهمان به نمایشنامه‌های خارجی‌ای هم هست که تاکنون در تلویزیون اجرا نشده است. به نمایشنامه‌نویسان خوبی سفارش کار داده شده و متون خوبی هم تا امروز به دستمان رسیده است. در مجموع به لحاظ نرم‌افزاری کارهای لازم صورت گرفته است. وی یادآور شد: ما در گروه ادب و هنر برای سفارش و انتخاب نمایشنامه‌ها اصلا ملاحظه سنی نداریم. هر نویسنده‌ای که متن خوب داشته باشد برای کار دعوت خواهد شد. مهم اثر است و اگر جذاب و گیرا باشد، کفایت می‌کند. اما در فرآیند انتخاب کارگردان وسواس و حساسیت ویژه‌ای داریم و به کارگردانان آزمون پس داده میدان بیشتری خواهیم داد.

به باور مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار، تله‌تئاتر ممکن است جذابیت‌ و گرمای نمایش صحنه‌ای را نداشته باشد، اما در مجموع هنری قابل قبول است.

نیاز تله‌تئاتر به فرهنگسازی

یک کارگردان و کارشناس تئاتر اعتقاد دارد هر جریانی به فرهنگسازی خاص خود نیاز دارد و تله‌تئاتر نیز از این قاعده مستثنا نیست.

امیر آتشانی با اشاره به این‌که هر از گاهی در تلویزیون موجی ایجاد می‌شود، اما پس از مدتی به خاموشی می‌گراید، تصریح کرد: شبکه 4 در سالیان نه‌چندان دور کم و بیش این فرهنگسازی را انجام داده بود، به طوری‌که علاقه‌مند تله‌تئاتر می‌دانست در چه روزی و چه ساعتی می‌‌تواند فلان نمایش را ببیند. متاسفانه این روند طی سال‌های اخیر مختل شد، اما امیدوارم تولید تله‌تئاترهای نوروزی بهانه‌ای باشد برای احیای این فرهنگسازی. هنوز هم کارگردان یا مخاطب تله‌تئاتر نمی‌داند از کدام زاویه به این هنر نگاه کند. به دنبال نمایشنامه‌های کلاسیک باشد یا متون فاخر ایرانی؟ این به همان فرهنگسازی نیاز دارد.

آزمون و خطا برای ذائقه مخاطب

کارگردان نمایش‌های «نامیرا بانو» و «خنجره‌ها» با تاکید بر این‌که فرهنگسازی با ثبات مدیریت امکان‌پذیر خواهد بود، اظهار کرد: دریافت مشاوره از صاحب‌نظران و کارشناسان عرصه صحنه هم می‌تواند راهگشا باشد. در حال حاضر باید آزمون و خطاهایی هم صورت گیرد تا ذائقه مخاطب به دست مدیران و کارگردانان بیاید. می‌‌توان از مخاطبان نظرسنجی هم کرد تا با سطح سلیقه‌شان بیشتر آشنا شد. شبکه 4 هم می‌تواند با اختصاص روز و ساعت‌ خوب برای نمایش این تله‌تئاترها سهم بیشتری در حمایت از آنها ایفا کند. البته فرهنگسازی در عرض یک‌سال انجام نمی‌شود و تداوم نمایش تله‌تئاتر است که کمک می‌کند به معرفی این نوع هنر به مخاطبان و تحکیم علاقه و اقبالشان.

وسواس در انتخاب متن و شیوه‌های اجرایی

هنر نمایش از روز مطرح شدنش در کشور به شکل مدرن و کلاسیک، به‌عنوان یک مقوله روشنفکری و خاص شناخته شده است که کمتر قابلیت ارتباط گرفتن با مخاطبان عام را دارد. از این جهت، نمایش ‌تئاترهای تلویزیونی از رسانه ملی می‌‌تواند به علاقه‌مندی مخاطبان عام به هنر تئاتر هم کمک کرده و حتی حس کنجکاوی و اشتیاقشان را برای تماشای نمایش‌های روی صحنه تحریک کند.

به باور یک منتقد و کارشناس تئاتر اگر قرار باشد تله‌تئاترها به این سمت و سو حرکت کنند در وهله اول باید نسبت به انتخاب متن و شیوه‌های اجرایی وسواس و دقت لازم صورت گیرد.

منوچهر اکبرلو در این‌باره توضیح داد: در انتخاب نمایشنامه‌های تلویزیونی، باید مخاطب غیرتخصصی تئاتر هم در نظر گرفته شود. همچنین باید تنوع ژانر و سوژه چنان مد نظر قرار گیرد تا تماشاگر کمتر تئاتر دیده فکر نکند این هنر به نوع خاصی از اجرا یا دایره‌ای بسته از مضامین محدود می‌شود. بنابراین استفاده از همه ژانرها و فضاها، چه امروزی و چه کلاسیک و نیز متون ایرانی و خارجی باید در دستور کار قرار گیرد.

نهادینه شدن تئاتر در مخاطب

وی با تاکید بر این‌که تله‌تئاتر یکی از برنامه‌های جذاب فرهنگی رسانه تلویزیون است، افزود: تئاتر تلویزیونی می‌تواند بخش قابل توجهی از کسانی را که با رویکرد فرهنگی سراغ تلویزیون آمده‌اند به خود جذب کند. این مساله می‌تواند عادت دیدن تئاتر را در مخاطب نهادینه کند و حتی کمکی باشد به نمایش صحنه‌ای کشور.

اکبرلو با انتقاد از کمرنگ شدن تله‌تئاترها در جدول پخش برنامه‌ شبکه‌های مختلف رسانه ملی تصریح کرد: متاسفانه در سال‌های اخیر تلویزیون و به‌خصوص شبکه 4 از تولید و پخش تله‌تئاتر دور افتاده بود که امیدوارم ساخت این 17 تله‌ تئاتر نوروزی بهانه‌ای باشد برای آغاز دوره جدید و جدی در این عرصه. نکته دیگر آن‌که متاسفانه تئاتر در تلویزیون به شبکه 4 محدود شده است، در حالی‌که تماشاگران عام‌تر مخاطبان شبکه‌های دیگر هستند.

تشویق مردم به دیدن نمایش‌های صحنه‌ای

ابراهیمی: دلیل این‌که مخاطب عام اقبال کمتری به تله‌تئاتر نشان می‌دهد، این است که در این زمینه فرهنگسازی لازم و مناسب صورت نگرفته است. شاید هم نمایش‌های تلویزیونی‌ای که تا امروز پخش شده، جذابیت‌های لازم را برای بیننده نداشته‌اند. در این زمینه باید یک کار علمی روانشناختی صورت بگیرد. با این حال، تله‌تئاترها می‌توانند مردم را به دیدن نمایش‌های صحنه‌ای ترغیب و تشویق کنند.

2 سوزنبان به آخر خط رسیده

داریوش مودبیان سراغ نمایشنامه‌ای از برایان فیلان، نویسنده ایرلندی‌تبار می‌رود و یکی از تله‌تئاترهای ماندگار تاریخ تلویزیون را تولید می‌کند. نقش‌های این تئاتر تلویزیونی را خود مودبیان به علاوه علی نصیریان و اسماعیل محرابی بازی می‌کنند؛ ترکیبی که نتیجه‌ای مقبول و دلچسب را رقم می‌زند. سوزنبانان داستان دو سوزنبان پیر با بازی مودبیان و نصیریان است که نمی‌توانند بپذیرند دیگر قطاری از ایستگاهی که آنها مسئولیت اداره‌اش را دارند، عبور نمی‌کند؛ نوعی لجاجت و مقاومت درباره تغییرات و پذیرش واقعیات جبری و ناگزیر روزگار. تئاتر مودبیان از یک ریتم مناسب برخوردار است و مخاطب را دلزده نمی‌کند و تا پایان قصه به خود پیوست می‌کند.

فرصت‌طلبی‌های 2 شیاد

از جمله تله‌تئاترهای ماندگار سال‌های اخیر است. محمد رحمانیان به عنوان کارگردانی هنری این تئاتر تلویزیونی نمایشنامه «بازرس کل» نیکلای گوگول را بهانه می‌کند و با جمعی از بهترین و مجرب‌ترین بازیگران تئاتر ایران از جمله مهدی هاشمی، رضا فیاضی، احمد آقالو، سیما تیرانداز، خسرو احمدی، میرطاهر مظلومی، هدایت هاشمی، هومن برق‌نورد، مهتاب نصیرپور و رضا بابک یک اثر جذاب، حرفه‌ای و البته ماندگار را به مخاطب ارائه می‌کند. ورود دو شیاد به یک شهر کوچک و اشتباه اهالی که یکی از آنان را بازرس کل می‌پندارند موجب خلق موقعیت‌هایی نغز و جالب می‌شود. بازی مهدی هاشمی در این تله‌تئاتر، فوق‌‌العاده و بی‌نظیر است. تله تئاتر بازرس کل برای اولین‌بار در سال 81 از شبکه چهار پخش شد.

باجناق‌ها؛ قربانی و پاکباخته تجملات

داریوش مودبیان با انتخاب متنی ساده، نمایشنامه‌ای از علی بهروزنسب را بهانه ساخت یک تله‌تئاتر قرار می‌دهد. تله‌تئاتر باجناق‌ها همچنان که از نامش پیداست داستان دو باجناق را روایت می‌کند که به رغم سادگی‌ها و یکرنگی‌های اولیه، در ادامه و در رفت و آمدهای خانوادگی دچار چشم و هم‌چشمی و تجملات شده و دار و ندار خود را می‌بازند. اکبر عبدی، رسول نجفیان، آزاده پورمختار، سوسن مقصودلو و حسین محب‌اهری بازیگران باجناق‌ها بودند. این تئاتر تلویزیونی سال 1366 از شبکه یک پخش شد و با توجه به ساختار طنزگونه‌اش مورد استقبال قرار گرفت.

الیاس و اکرم؛ الیوت و ماریا

قهرمان تله‌تئاتر «دو مرغابی در مه» به شدت شبا‌هت‌های روحی و حتی فکری و عقیدتی با خالقش دارد؛ مرحوم حسین پناهی. پناهی در این تئاتر تلویزیونی به سرگذشت زن و شوهری به نام الیاس و اکرم می‌پردازد که از روستا به شهر آمده‌اند. شاعرانگی روستا و طبیعت بکر از الیاس شخصیتی ساخته که سودای نویسندگی در سر بپروراند و در تخیلاتش مدینه فاضله‌ای بنا کند. در تخیلات به مالیخولیا پهلوزده او حتی اسامی هم عوض می‌شود؛ الیاس خود را الیوت می‌نامد و همسرش، اکرم را ماریا. دو مرغابی در مه در دهه 60 از تلویزیون پخش شد و با وجود متفاوت بودن فضای آن نسبت به بیشتر آثار تلویزیونی با استقبال مخاطبان مواجه شد و به درخواست مردم چند‌بار پخش مجدد داشت.

محسن محمـدی

رادیو و تلویزیون