قاچاق دارو شبیه قاچاق اسلحه است

شاید بتوان گفت اهمیت دارو و مصرف صحیح آن در هر جامعه‌ای از اهمیت تغذیه صحیح نیز بیشتر است.

فقر و نارسایی غذایی یا رژیم تغذیه نادرست، اثرات مزمن و منفی درازمدت بر سلامت جامعه دارد، اما دارو نیازی است که به‌فوریت لازم می‌شود‌ ‌ و به همین ترتیب عوارض ناشی از سوء‌مصرف آن نیز خیلی زود دامن فرد و اجتماع را می‌گیرد.

برای آگاهی هرچه بیشتر از وضعیت دارویی در کشور سراغ «اکبر عبدالهی‌اصل»، معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان غذا و دارو رفته و پای صحبت‌های او نشستیم.

‌ در حال حاضر وضعیت دارویی کشور چگونه است؟

بعد از بحران‌های دو سال پیش، خوشبختانه با برطرف‌شدن بحران‌ها به وضعیت مطلوبی رسیدیم. قیمت‌ها را در بعضی جاها ثابت نگه داشتیم و در برخی موارد حتی قیمت را کاهش دادیم.

ما در سیاست کلی خود پیرو سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب سعی می‌کنیم در بحث اقتصاد مقاومتی حضور خوبی داشته باشیم و شرکت‌های تولیدی را تا حد امکان گسترش دهیم.

یعنی بیشترین محصولات دارویی تولیدی باشد و اگر ضرورتی ایجاد کرد، واردات داشته باشیم. همچنین قیمت آنها را هم با چانه‌زنی پایین بیاوریم.

واردات دارویی در سال‌های اخیر بمراتب کمتر از آن چیزی است که در ده سال گذشته بوده است. شاید بتوان گفت سال‌92 تا 93 تنها سالی بود که با همان روند ثابت 15 تا 20 درصدی موجود، کاهش واردات داشتیم.

سعی ما این است که تولیدکنندگان داخل را تشویق کنیم ‌افق دیدشان را از بازارهای داخلی به بازارهای جهانی تغییر دهند.

در این بین موفقیت‌های زیادی داشتیم و شاید بتوان گفت‌ دارو چیزی حدود 65 درصد حجم ارزشی بازار کشور را تشکیل داد. گفتنی است در بخش «های‌تک» خیلی موفق‌تر از داروهای شیمیایی عمل کردیم و آن‌قدر موفقیت‌ها خوب بوده که در برخی‌ مناقصات بین‌المللی هم محصولات ما توانست موفق شده و مناقصه را برنده شود.

برای مبارزه با قاچاق دارویی چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

در این خصوص برخی کارها نرم‌افزاری و برخی دیگر سخت‌افزاری است. ضمن این‌که باید تعامل همه‌جانبه برای مبارزه با قاچاق، خصوصا قاچاق کالاهای سلامت‌محور و به‌صورت ویژه بحث دارو وجود داشته باشد.

قاچاق دارو آن‌قدر حاد است که به خاطر حفظ امنیت و ایمنی موجود، نزدیک به نوع قاچاق اسلحه است. البته باید گفت ما مرزهای خاکی و آبی گسترده‌ای داریم که وزارت بهداشت متولی حفظ و ایمنی آن نیست.

بنابراین نیروهای امنیتی و انتظامی باید کمک کنند که این مساله تا حد زیادی برطرف شود. در بعد نرم‌افزاری نیز بحث تجویز نسخه برای مصرف منطقی دارو را داریم. این موارد کمک می‌کند دارویی خارج از سیستم مبادله نشود.

ضمن این‌که برچسب‌های اصالت و سیستم و کد رهگیری که به صورت یونیک وجود دارد، برای مشخص‌شدن ماهیت یک دارو، تاریخ تولید، انقضا و قیمت دارو کمک زیادی می‌کند و حتی در صورت واردات، نام شرکت واردکننده و خیلی از موارد دیگر مشخص می‌شود و با کوچک‌ترین استعلامی می‌توان به این موارد پی‌برد.

ما برای هر چه جدی‌تر شدن این قضیه تلاش می‌کنیم ‌از این چیزی که هست عملیاتی‌تر شود. طبیعی است مشکلاتی در بعد فنی وجود دارد که اندک‌اندک اصلاح می‌شود.

این برچسبی که اشاره کردید روی همه کالاهای سلامت محور وجود دارد یا قرار است که گذاشته شود؟

در حال حاضر روی لوازم آرایشی- بهداشتی و دارو وجود دارد و در حال گسترش است.

روی مکمل‌های غذایی چطور؟

روی همه محصولات. نرم‌افزار نوشته شده و نیازمند طی مراحلی است که باید انجام شود تا این قضیه عملیاتی‌تر شود.

چند درصد از داروهای قاچاق تولید داخل و چند درصد وارداتی است؟

ماهیت قاچاق به نامعلوم بودن آن است. یعنی ما وقتی از یک چیز نامعلوم و مجهول‌الهویه صحبت می‌کنیم به هیچ‌وجه نمی‌توانیم در خصوص آن آمار و ارقامی بگوییم.

نمی‌توان خیلی با قاطعیت در مورد آن صحبت کرد، اما قبول داریم که این اتفاق می‌افتد؛ خصوصا در محصولات آرایشی بهداشتی که طبیعتا بیشتر از بقیه موارد است.

چه آماری از مرگ و میرهای ناشی از مصرف قاچاق دارید؟

خوب واقعیت این است که مواردی وجود داشته است. به‌طور مثال اسفند 92 رسما اعلام کردیم که از داروی هربال‌اسلیمینگ استفاده و به فوت منجر شده است.

موارد خیلی زیادی هم هست که مطلع نمی‌شوند که مرگ و میر آنها به‌خاطر دارو اتفاق افتاده است. ممکن است که این دارو در یک روند زمانبر باعث مرگ و میر شود، اما واقعیت این است که آن‌قدر این قضیه مابه‌ازای بیرونی پیدا کرده که در رسانه‌های جمعی نیز به آن پرداخته می‌شود.

ما در بحث دارویی از چند جهت تهدید می‌شویم؛ یکی همین بحث عطاری‌هاست که بدون داشتن مجوز اقدام به فروش دارو می‌کنند.

بحث‌های مصرف منطقی دارو، بحث اقتصادی آن و مهم‌تر از همه این‌که بدانیم دارو را از کجا تهیه کرده و خود را متعهد کنیم، یک سیاست کلی‌ این است که اگر فردی بیمار شد، دغدغه بیماری برای او کافی بوده و به فکر تهیه دارو نباشد.

برخی از دوستان می‌گویند ما فلان دارو را پیدا نکردیم و مجبور به تهیه از ناصرخسرو شدیم. وقتی پزشک به بیماری اصرار می‌کند که درمان و شفای دردش فلان داروست مشکل‌آفرین می‌شود.

این موارد و تهیه دارو از ناصرخسرو گاهی باعث می‌شود خانواده‌ای که درآمد متوسطی دارد به فقر برسد. برای خیلی از داروها جایگزین ایرانی آن را معرفی کردیم و پزشکان در مورد آنها نظر داده‌اند و اثربخشی آن را قبول کرده‌اند.

آزمایشات بالینی مختلفی انجام شده است. وقتی این قسمت سیاست را پزشک به‌عهده بگیرد و بیمار را ترغیب به استفاده از داروهای ایرانی کند، بیمار دیگر ناچار به مراجعه به ناصرخسرو نمی‌شود.

اینجا می‌توان راهنمایی صحیح کرد. باید آن‌قدر گفته شود تا این اتفاق باورپذیر شود. ما نیز تلاش می‌کنیم داروها با کیفیت و قابلیت‌های بالاتر عرضه شود و با بازارهای جهانی رقابت کند.

وقتی پزشک خود به داروی ایرانی اعتماد ندارد، چطور توقع دارید یک بیمار این اعتماد را داشته باشد؟ من فکر می‌کنم هنوز این اعتماد بین پزشکان بوجود نیامده که اصرار دارند از فلان داروی خارجی استفاده شود.

خیر، اتفاقا ما به همه دوستان هم گفتیم که یا ادعای شما واقعی نیست یا واقعی است. اگر واقعی است و شک و شبهه‌ای وجود دارد، سند و مدرک ارائه کنید تا ما بررسی کنیم.

اگر هم نیست، پس شما به ما اعتماد کنید. ضمن این‌که در مورد دارویی که از مراکز قانونی تهیه می‌شود این اصل وجود دارد که اگر خدای ناکرده تردیدی در آن باشد، قابل بررسی و پیگیری است.

اما در دارویی که از یک خیابان و مراکز غیرمعتبر خریداری می‌شود یا به صورت ماهواره‌ای با یک شماره تلفن 5000 تومانی اعلام می‌شود و آن‌قدر جسارت ندارند که حداقل یک آدرس اعلام کنند، جای تامل وجود دارد. لذا به‌نظر می‌رسد که حتی اگر بدبینانه بخواهیم نگاه کنیم، اعتماد کردن به سیستم دارویی کشور و وزارت بهداشت بهترین حالت ممکن است.

ضمن این‌که واقعا این داروها جواب داده است. فرهنگ غلط موجود در جامعه این است که هر جنس خارجی بهتر است. این تفکر اشتباه است.

ما باید به خود برگردیم و توانایی خود را ارتقا دهیم. ضمن این‌که واقعا مسائلی که مربوط به سلامتی است، خصوصا در مورد دارو این‌طور نیست که بخواهد کسی را موش آزمایشگاهی کرد. یک پروسه طولانی اطمینان‌بخش اتفاق می‌افتد تا یک ماده اولیه تبدیل به یک دارو شده و وارد بازار شود.

برخی‌ها معتقدند خیلی از داروهایی که در ناصرخسرو وجود دارد، حتما تقلبی نیست. دارویی که به‌صورت سالم و با تاریخ مصرف مشخص دست افراد ناصرخسرو می‌رسد، چرا در بازار دارویی قانونی وجود ندارند؟

حتی اگر حرف شما درست باشد، چه کسی می‌تواند صحت آن‌ را ثابت کند؟ آیا به کسی که به‌عنوان یک فروشند دوره‌گرد اقدام به فروش دارو می‌کند، می‌توان اعتماد کرد و پول زیادی را پرداخت؟ چه تضمینی هست که دارو واقعی باشد؟

خوب من به‌عنوان یک بیمار درست یا اشتباه دارو را از ناصرخسرو تهیه می‌کنم و به پزشک خود نشان می‌دهم و پزشک هم ضمن تائید می‌گوید‌ همان است که من می‌خواهم. این را چطور توضیح می‌دهید؟

روندی که این دارو از تولید، حمل و نقل، طریقه نگهداری، محل نگهداری و خیلی مصداق‌های دیگر طی کرده را در نظر بگیرید که یک مسئول فنی در داروخانه موظف به رسیدگی آن است، آیا صرفا با یک نگاه ساده می‌شود سلامت آن ‌را تشخیص داد؟

حتی اگر هم درست باشد، آیا می‌توان به مردم گفت بروید و دارو را از ناصرخسرو تهیه کنید و به احتمال کم دارو اصل است؟ آیا شما این را به‌عنوان یک راهکار می‌توانید بیان کنید؟ طبیعتا نه.

یعنی هیچ عقل سلیمی این را قبول نمی‌کند که ما این مورد را قبول کرده و اطلاع‌رسانی کنیم. هرجایی که سودجویی وسط می‌آید خیلی از مصداق‌های اخلاق زیرسوال می‌رود.

آیا برداشته شدن تحریم‌ها می‌تواند راه را برای قاچاق دارویی باز کند؟

سیاست‌های کلی سازمان حتی بعد از برداشته شدن تحریم‌ها تغییر نخواهد کرد. یعنی این‌که همچنان حمایت از تولید داخل و پیروی از سیاست‌های کلان مقام معظم رهبری و اقتصاد مقاومتی در صدر اهداف است.

فقط می‌توان آن واسطه‌ها یا مسائل بانکی ایجاد شده که دسترسی به دارو را سخت‌تر می‌کرد تسهیل کرد.

اما این‌که بازار دارویی ایجاد شود، اشتباه است. زیرا دارو حتما باید طبق سیاست‌های کلان و کمیسیون‌هایی که برگزار می‌شود و با توجه به نیاز و خواسته‌های موجود وارد شود.

آریا کیانی - سیب