دور جدید برپایی نمایشگاه‌های کتاب استانی

بسیاری از کارشناسان معتقدند در حوزه توزیع کتاب، ویترین‌های حقیقی کتابفروشی‌ها هستند، اما چون در کشور ما کتابفروشی‌ها بیشتر در پایتخت متمرکزند و در شهرستان‌ها کمتر به چشم می‌خورند و بخش قابل توجهی از این وظیفه بر گردن نمایشگاه‌های مختلف بویژه نمایشگاه‌های استانی محول شده است.

از آنجا که دسترسی شهرستانی‌ها به کتاب بسیار محدود است، برخی از مسئولان فرهنگی کشور برگزاری این نمایشگاه‌ها بویژه تأکید بر جنبه فروشگاهی آن را ضروری می‌دانند. آ‌نها معتقدند بردن کتاب به استان‌ها و شهرستان‌ها بسیار حائزاهمیت است و می‌تواند نقش مهمی‌ در کاهش هزینه‌های مردم و دسترسی مناسب آنان به آخرین کتاب‌های روز بازار ایفا کند و امیدوارند با برگزاری نمایشگاه‌ها در شهرها و استان‌های کشور، مردم ناچار نباشند راه‌های طولانی را برای خرید کتاب طی کنند.

برخی از منتقدان برآنند که اگر شبکه صحیح و کارآمدی برای توزیع و عرضه کتاب به مناطق مختلف کشور وجود داشته باشد، اساسا ما نیازی نخواهیم داشت تا نمایشگاه‌ها را وارد کارکرد توزیعی کنیم.

از سوی دیگر، صاحبان کتابفروشی‌ها در شهرستان‌ها می‌گویند این دست نمایشگاه‌ها با ارائه تخفیف‌های 30 تا 40 درصدی عملا کتابفروشان شهرستانی را تا مرز ورشکستگی پیش می‌برد.

همچنین گفته می‌شود در نمایشگاه‌های استانی، ناشران تازه‌های نشر را عرضه نمی‌کنند و به ارائه کتاب‌های در انبار مانده خود بسنده می‌کنند.اما موافقان می‌گویند کتابفروشی‌های شهرستانی فروش خود را دارند.

آنها در طول سال کتاب‌های عادی خود را که مربوط به کتاب‌های سال‌های قبل و جدید است می‌فروشند، اما در نمایشگاه‌های استانی کتاب‌های تازه‌های نشر عرضه می‌شود. خود کتابفروشی‌های شهرستان‌ها هم از این نمایشگاه‌ها با تخفیف خرید می‌کنند و به‌طور مستقیم و بی‌واسطه با ناشر ارتباط می‌گیرند بنابراین نه‌تنها نمایشگاه برای آنها ضرر نداشته، بلکه سود هم برده‌اند.

دسته دیگر هم می‌گویند ناشران بزرگ تمایلی برای شرکت در این رویداد از خود نشان نمی‌دهند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌که متولی برگزاری این نمایشگاه به‌شمار می‌آید عملا بودجه خود را صرف عده‌ای از ناشران نه‌چندان مطرح می‌کند.

با همه اینها، امیرمسعود شهرام‌نیا، مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران روز گذشته با بیان این‌که ثبت‌نام از ناشران سراسر کشور برای شرکت در نمایشگاه‌های کتاب استانی در سال جاری، از اواخر تیرماه جاری آغاز می‌شود، به مهر گفت: با تجربه محدود واگذاری امور نمایشگاه‌های استانی کتاب به تشکل‌های نشر و بخش خصوصی در سال ۱۳۹۳، بنای ما این است که این واسپاری‌ها را توسعه بدهیم و هم از تشکل‌های نشر و بخش خصوصی در استان‌ها و هم از تشکل‌هایی که به‌صورت سراسری و در سطح کشور فعال هستند، کمک بگیریم.

او با بیان این‌که نمایشگاه‌های استانی کتاب تاکنون در اکثر استان‌ها به صورت هر ساله و در برخی استان‌ها دو سال یک بار برگزار می‌شده است، افزود: براساس منطقه‌بندی که در وزارت ارشاد صورت گرفته است، چهارشنبه هفته گذشته در جلسه نمایندگان هشت منطقه کشور با معاون امور فرهنگی وزیر ارشاد، این موضوع مطرح و مقرر شد نمایندگان هر یک از این مناطق، استان یا استان‌هایی را در آن منطقه بخصوص که می‌توانند میزبان نمایشگاه‌های استانی کتاب باشند، معرفی کنند.

به گفته شهرام‌نیا، ایجاد بخش متمرکز، تسهیلات مختلف برای ناشرانی که خودشان امکان حضور در این نمایشگاه‌ها را ندارند، امکان حضور برخی کتابفروشی‌ها به جای ناشران، گسترش فعالیت‌های بخش جنبی و ساماندهی و نظم‌بخشی بیشتر در حضور ناشران، تعامل بهتر با آنها و تخفیف اجباری در فروش کتاب‌ها از جمله ویژگی‌های نمایشگاه‌های استانی کتاب در سال گذشته بود. او با بیان این‌که به لحاظ شکلی تغییر اساسی در این ویژگی‌ها ایجاد نخواهد شد، افزود: امیدواریم بتوانیم در سال جاری، همین رویکرد را در برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب تعمیق بدهیم و به این ترتیب به کیفیت این نمایشگاه‌ها افزوده شود.

شهرام‌نیا در پاسخ به انتقادها عنوان کرد: ما در سال گذشته تغییراتی را در نحوه برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب ایجاد کردیم که مجموعه نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که این تغییرات میزان رضایتمندی عمومی‌ را از این نمایشگاه‌ها بالا برده است؛ ضمن این‌که مدیران کل ارشاد هم رضایت بیشتری از نمایشگاه‌های استانی کتاب در سال گذشته نسبت به سال‌های قبل، اظهار می‌کردند.

او درباره پررنگ بودن وجه فروشگاهی به وجه نمایشگاهی هم به جام‌جم گفت: آنچه که مسلم است بخش زیادی از شبکه توزیع کتاب بر دوش نمایشگاه‌های استانی قرار گرفته است. ما عددهای مختلفی از فروش‌ نمایشگاه‌های استانی داریم؛ به صورتی‌که فروش مجموع نمایشگاه‌های استانی در حدود 40 تا 50 میلیارد تومان است.

به گفته او، اگر شبکه‌های توزیع درست کتاب در کشور شکل بگیرد، نمایشگاه‌های استانی نیز می‌توانند به کارکرد اصلی، یعنی جنبه نمایشگاهی خود، بازگردند: «در واقع، نمایشگاه فرصتی برای تعامل مستقیم ناشران و تولیدکنندگان آثار با مردم استان‌های مختلف بوده؛ در حالی که امروز وجه فروشگاهی آن برجسته‌تر است. متأسفانه در حال حاضر وجوه تخصصی‌تر نمایشگاهی نظیر حضور ناشران در نمایشگاه برای شناسایی استعدادها و نویسندگان فلان استان و برقراری ارتباط و معرفی آثار تازه آنها کمرنگ است.»

به گمان او، مشکل اصلی ما در حوزه کتاب تقاضاست؛ کما این‌که در مورد کتاب‌های آموزشی به‌دلیل بالا بودن تقاضا به‌دلیل کنکور و عطشی که بین داوطلبان پشت کنکور وجود دارد عموما فروش این کتاب‌ها بالاست.

او با تاکید بر این‌که باید این تقاضا را به دیگر حوزه‌های مختلف نشر سرایت داد، افزود: به جای این‌که به‌دنبال افزایش ویترین کتاب در سطح کشور باشیم باید به بالابردن تقاضا اندیشید. با کار فرهنگی، با تبلیغ بیشتر درباره کتاب و خصوصا نقش مؤثری که آموزش و پرورش و رسانه‌ها دارند، می‌توان تقاضا را بالا برد.

کمیل انتظاری - گروه فرهنگ و هنر