مدیریت آب؛ نقش بر آب

به گزارش خبرنگار جام‌جم، با گرم شدن زودهنگام هوا در بهار باز هم هشدارهای تکراری مقام‌های وزارت نیرو درباره کمبود آب در کشور، وضعیت سدها، لزوم صرفه‌جویی مردم، لنگ بودن اقتصاد آب و سرانجام درخواست برای افزایش آب‌بها از رسانه‌ها اعلام می‌شود.

این در حالی است که اگر مجموع نظرات ابراز شده از سوی مسئولان مختلف وزارت نیرو را تحلیل محتوا کنیم، شاهد خواهیم بود اظهارات آنان در 3 محور خلاصه می‌شود: هشدار درباره کمبود آب، لزوم صرفه‌جویی مردم و فرهنگ‌سازی در این خصوص و اصلاح قیمت آب و افزایش آن.

به عبارت بهتر، وزارت نیرو احتمالا جای خود را با کارشناسان و استادان دانشگاه و ناظران عوض کرده و به جای آن که از راه‌حل و تدبیر و اقدامات لازم در این خصوص سخن بگوید، دائما از نگرانی‌ها سخن می‌گوید و انگار نه انگار که آنان خود مسئول رفع نگرانی‌ها هستند و برای این منظور امکانات، بودجه، دستگاه‌های عریض و طویل و پرهزینه را در اختیار گرفته‌اند.

این چنین است که کارشناسان معتقدند اگر قرار باشد خود مردم صرفه‌جویی کنند و باران و برف نیز به اندازه کافی در کشور ببارد، دیگر چه نیاز به آن است که یک چنین دستگاه‌های عرض و طویل با میلیاردها تومان بودجه و صدها نفر پرسنل به فعالیتی مشغول باشند که خروجی مشخص و موثری نداشته باشد؟ به عبارت بهتر، اکنون بیشتر فعالیت‌های وزارت نیرو و دستگاه‌های تابعه بر صرفه‌ جویی مردم و افزایش قیمت آب متمرکز است و برنامه مشخص و بلندمدتی برای حل مشکل آب وجود ندارد و برنامه‌ریزی در این خصوص نیز احتمالا با کندی مواجه است.

این گزارش می‌افزاید: موضوع دیگری که درخصوص مدیریت موثر در بخش آب وجود دارد، تداخل در سدسازی است که اکنون تناقض‌گویی‌های متعددی در این خصوص وجود دارد.

از سویی وزارت نیرو می‌گوید ساخت برخی سدها در زمان دولت قبل کارشناسی نبوده و حتی کار به تخریب آنها کشیده شده است و از سوی دیگر خود از ساخت 110 سد جدید در کشور خبر می‌دهد! یعنی مشخص نیست در شرایطی که سدهای قبلی باعث خشک شدن برخی رودخانه‌ها و آسیب دیدن زمین‌های کشاورزی یا کاهش کیفیت آب برخی رودخانه‌های مهم چون کارون شده، چرا باید پروژه‌های سدسازی جدیدی در کشور آغاز شود؟

سیدراضی نوری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در این باره به خبرنگار جام‌جم گفت: مساله مشکلات و بحران آب موضوع تازه‌ای نیست و انتظار می‌رفت با توجه به مشکل اساسی آب، دولت و وزارت نیرو در این خصوص نظارت بیشتری داشته باشند.

وی افزود: دولت و همچنین وزارت نیرو در این زمینه تلاش‌های زیادی انجام دادند و نمی‌توانیم در این باره منکر شویم، اما مساله‌ای که باید به آن توجه بیشتری داشت عوامل هدر رفت آب است که مهم‌ترین آنها تخریب جنگل‌ها و سدسازی‌های غیرکارشناسی است. در حالی که باید سدسازی‌ها به صورت کارشناسی انجام شود، اما توضیح روشن و شفافی در این خصوص وجود ندارد.

وی اظهار کرد: سد‌ها در مکان‌ها و موقعیت‌هایی باید ساخته شود که همه مردم به حقابه خودشان برسند. اگر این اتفاق عملی شود، دیگر شاهد ریزگرد‌ها و همچنین مشکلاتی از این قبیل نخواهیم بود. ما به عنوان مجلس گزارش کاملی در این خصوص که کدام یک از سدهای قبلی نامناسب بوده و سدهای جدید قرار است چه مشکلی را از کشور حل کنند، در اختیار نداریم.

نوری اضافه کرد: در چند سال اخیر استفاده از آب‌های زیرزمینی به صورت غیرمجاز افزایش یافته و خشکسالی‌های اتفاق افتاده مزید بر علت شده تا بحث بی‌آبی به صورت برجسته‌تر مطرح شود. اکنون 85 درصد کشور به صورت خشک و نیمه‌ خشک است و از آنجا که بارندگی‌ها کاهش داشته، خشکسالی در کشور روند رو به گسترش را طی می‌کند.

این نماینده مجلس تصریح کرد: فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی در مساله آب شرط لازم کشور است، اما کافی نیست. دولت باید برنامه‌ای را تدوین کند تا از آبیاری نوین در همه کشور استفاده شود. اکنون بسیاری از زمین‌های کشاورزی‌ در کشور با سیستم غرقابی آبیاری می‌شود که آب زیادی مصرف می‌شود که این میزان با استفاده از سیستم آبیاری نوین و قطره‌ای حدود یک‌دهم کاهش می‌یابد و همچنین شاهد کمبود تبخیر آب هستیم.

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس افزود: ما در زمینه آب در کشور قانون و امکانات کم نداریم. تشکیلات وزارتخانه‌‌های نیرو و جهاد کشاورزی در این خصوص بسیار گسترده و در کل کشور وجود دارد. اسناد متعدد بالادستی و پایین‌دستی در این خصوص وجود دارد. دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی متعدد اسناد لازم را تدوین کرده‌اند، برنامه‌ها نوشته‌اند و آمار و ارقام متعدد ارائه کرده‌اند، بنابراین وقتی تمام این تشکیلات گسترده خروجی موثر ندارد، یا اشکال از تنبلی دستگاه است یا مدیریت لازم برای استفاده درست از این امکانات وجود ندارد. پس باید به وزارت نیرو تحرک بخشید.

سهل‌انگاری است

همچنین دکتر جمشید پژویان، اقتصاددان با بیان این‌که ما دچار بحران مدیریت اقتصادی هستیم و آب نیز بخشی از این بحران است، به جام‌جم گفت: بحران مدیریت یعنی شما به عنوان مدیر ارشد، درک کامل و صحیحی از آنچه در حوزه مدیریتی شما می‌گذرد و عواقب آن ندارید، بنابراین برنامه‌هایتان هم معطوف به بی‌هدفی می‌شود.

وی تصریح کرد: درباره آب همه دیگر می‌دانند که منابع آبی جهان رو به کاهش است و ایران نیز در منطقه‌ای گرم و خشک قرار دارد، لذا خطر بیشتر درباره آن وجود دارد. بنابراین ما باید منابع موجود آبی‌مان را حفاظت کنیم و به روش‌های مختلف آن را احیا و از هدررفتش جلوگیری کنیم. من می‌پرسم تا به حال چند اقدام مشخص در این خصوص انجام شده است؟ آیا جز این است که چشممان به آسمان و چند تیزری است که برای دعوت مردم به صرفه‌جویی آب پخش می‌کنیم؟

وی افزود: تازه با آمار نیز بازی می‌کنیم و در این میان مردم متهم اصلی‌اند. انگار نه انگار که دولت و وزارتخانه‌ای با آن همه بودجه و نیروی متخصص وجود دارد و کارش همین حفاظت از منابع آبی و بیشتر کردن آن است. اگر قرار باشد من و شما این کارها را انجام دهیم، وزارتخانه می‌خواهیم چه کار؟!

این استاد دانشگاه گفت: لذا من موضوع آب را کاملا در حیطه بحران مدیریت می‌دانم؛ بحرانی که مدیریت کم‌تحرک و سهل‌انگار است و برای آینده دست به کارهای بزرگ نمی‌زند و فکرهای بزرگ نیز ندارد. به نظر من مشکل در متخصصان، برنامه، بودجه و قانون نیست. همه اینها وجود دارد؛ بلکه مشکل در مدیریتی است که باید با آمیختن اینها دستاوردی به نام مدیریت منابع آب کشور درست کند.

بی‌مدیریتی وزارت نیرو

همچنین سکینه عمرانی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار کرد: وضع آب حاصل بی‌مدیریتی وزارت نیرو و سازمان آب و فاضلاب کشور است.وی افزود: مجوزهایی در دولت نهم برای استفاده از منابع آب زیرزمینی صادر شد که نه‌تنها موجب توسعه کشاورزی نشد؛ بلکه باعث تغییر مالکیت‌ها نیز شد. ابطال این مجوزها هم تقریبا غیرممکن است، به این دلیل که تبعات اجتماعی فراوانی خواهد داشت. متاسفانه در این سال‌ها، بی‌رویه در حال ایجاد صنایع مختلف و نیازمند به آب در محل‌هایی هستیم که خود با کمبود آب روبه‌رو هستند.

این نماینده مجلس تصریح کرد: با ایجاد صنایع در مناطق خشک، عملا آب کشاورزی توسط بخش صنعت بلعیده می‌شود و کمبود آب در بخش کشاورزی سبب از بین رفتن زمین‌های زیر کشت شده و همچنین پوشش گیاهی و اقلیم در این مناطق خشک خواهد شد.

مشکلات بی‌آبی در کشور ما به علت حضور در کمربند نیمه‌خشک جهان بیشتر است و متاسفانه بروز خشکسالی در کشور به یک پدیده معمولی تبدیل شده است.وی ادامه داد: اگر استفاده بی‌رویه از منابع آبی و بروز خشکسالی‌ها ادامه پیدا کند، سطح بیابانی کشور گسترش پیدا خواهد کرد، بنابراین اگر مدیریت صحیح اعمال نشود، بسیاری از مناطق کشور به بی‌آبی دچار شده و شرایط سکونت را از دست می‌دهند.

این نماینده مجلس با اشاره به کاری که دولت یازدهم باید در زمینه آب انجام دهد، گفت: وزارت نیرو به همراه وزارت جهاد کشاورزی باید الگوی کشت برای هر منطقه تعریف کنند که این کار می‌تواند تا حد زیادی وضع کشاورزی و مصرف آب را بهبود ببخشد و در این میان الگوی صحیح آبیاری نوین و تحت فشار پیاده‌سازی شود.

دستگاه اداری عریض و طویل برای بخش آب

یک جستجوی اینترنتی ساده نشان می‌دهد دستگاه‌های مرتبط با بخش آب تا چه حد گسترده و عریض و طویل هستند. بجز وزارت جهاد کشاورزی که دارای معاونت تخصصی آب و خاک است، وزارت نیرو از تشکیلات گسترده‌ای در این خصوص برخوردار است که نگاهی به آن، این پرسش را مطرح می‌کند که چرا خروجی موثر این تشکیلات نباید بهبود وضع آب کشور باشد؟

بخشی از تشکیلات وزارت نیرو برای بخش آب:

ـ شرکت‌های آب منطقه‌ای 30 شرکت

ـ شرکت آب و فاضلاب‌های شهری ـ 34 شرکت

ـ شرکت آب و فاضلاب روستایی ـ30 شرکت

ـ شرکت‌های بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی ـ 20 شرکت

ـ شرکت‌های اقماری شرکت مادر تخصصی تولید وساخت کالای آب و برق ـ 110 شرکت

ـ موسسه آموزش علمی ـ کاربردی صنعت آب و برق ـ 10 مجتمع

ـ شرکت مادرتخصصی توسعه منابع آب ـ آب نیرو

ـ موسسه تحقیقات آب

ـ دانشگاه صنعت برق

دکتر محسن رنانی: با آتش آب‌بازی نکنیم!

دکتر محسن رنانی، نظریه‌پرداز اقتصادی و اجتماعی هشدارداد: «با آتش آب بازی نکنیم.»

وی در دهمین نشست علمی «نقش باورها، ارزش‌ها و سرمایه اجتماعی در حکمرانی آب» در خانه اندیشمندان علوم انسانی با اشاره به این‌که او یک اقتصاددان نهادگراست (به این مفهوم که عقیده دارد اقتصاد را نمی‌توان تنها با پول و سرمایه مدیریت کرد و باید از ابزارهای فرهنگی و اجتماعی نیز در این راه کمک گرفت)، گفت: متهم کردن مردم، جامعه و فرهنگ در بحران آبی‌ که امروز با آن روبه‌رو هستیم، نوعی نعل‌وارونه زدن و به دور از انصاف است.

به گفته رنانی، سهم مصرفی اندک مردم در چرخه‌ آب به ما اجازه نمی‌دهد آنها را در معرض اتهام قرار دهیم و از کسانی که خود قربانی سیاست‌های آبی غلط هستند بخواهیم تقصیر خود را پذیرفته و الگوی مصرف خود را اصلاح کنند.

این استاد اقتصاد اظهار کرد: اگر الگوی مصرف مردم در جایی خراب شده است، این حکمرانی غلط آب است که آن را تخریب کرده است. مردم ما برای 3000 سال می‌دانستند چگونه آب را مصرف کرده و به تعادلی پایدار در طبیعت برسند. گراف‌های میزان بارش در کشور حاکی از آن است که طی 30 سال گذشته، میزان بارش در کشور تفاوت چندان محسوسی با 30 سال پیش از آن نداشته و حتی آسمان نیز بر ما جفا نکرده است. ولی نظامی ناکارآمد و بی‌تدبیر در حوزه حکمرانی آب، براحتی فرهنگ آبی 3000 ساله ما را بر باد داده است و اکنون اقدام به زیر سوال بردن جامعه و فرهنگ می‌کنند.

به گفته وی، برای تغییر یک رویه غلط و اصلاح ضررهای ناشی از آن، باید به وجود اشتباه در این سیستم اذعان کرد و آن را پذیرفت. این نکته‌ای است که رنانی با اشاره به آن افزود: خطری که اکنون وجود دارد این است که عده‌ای از سیاستگذاران آبی کشور حاضر به پذیرش شرایط بحرانی آب نیستند و سعی در عادی جلوه دادن آن دارند. ادامه این رویه ما را در آینده در شرایطی بارها بغرنج تر از مذاکرات هسته‌ای قرار خواهد داد. در آینده، این نه آمریکا و عربستان و فرقه‌های مذهبی تندرو و...، بلکه آب خواهد بود که بیشترین چالش را به همراه خواهد داشت.

رنانی با اشاره به این که نزاع‌های استانی در حوزه آب مدت‌هاست که در اصفهان، شهرکرد و چهارمحال و بختیاری و برخی دیگر از نقاط آغاز شده، تصریح کرد: این نزاع تا جایی پیش رفته که دیگر حتی صحبت‌های کارشناسی نیز تاثیر چندانی در کاهش و تلطیف آن ندارد. ما باید از گسترش این نزاع‌ها به دیگر استان‌ها و خانه به خانه شدن این نزاع که اکنون در قالب مشاجره‌های لفظی در برخی استان‌ها شاهد آن هستیم جلوگیری کنیم و باید در این راه سریع عمل کنیم.

پنهانکاری و لاپوشانی بحرانی بودن شرایط آبی کشور، خطر بزرگ دیگری است که رنانی با ذکر آن افزود: عده‌ای نمی‌گذارند گفت‌وگو در این باب شکل گیرد و از نتایج آن وحشت دارند. این در حالی است که اگر اکنون ما می‌توانیم با گفت‌وگو و اذعان به‌وجود این بحران، برای برون‌رفت از آن به چند چاره توسل جسته و از شدت آن بکاهیم، با ادامه روند کنونی در آینده به جایی خواهیم رسید که دیگر هیچ چاره‌ای جز آنچه به ما تحمیل خواهد شد، نداریم. نخستین ضرورت ما این است که نظام حکمرانی، متوجه بحران باشد و به وجود آن اذعان کند و مدیریت و حاکمیت خود را بر این مبنا تغییر دهد.

گروه اقتصاد - روزنامه جام جم