از آنجا که شرایط خانه و خانواده ویژه است، تقوا در خانه و خوشخویی در آن، بهترین ملاک در شناخت بهترین مردم است. کسی که بتواند در خانه، اهل تقوا باشد و خوشخویی را به نمایش بگذارد، بهترین مردمان است.
در این مطلب با بهره گیری از آیات و روایات، نقش اخلاق خوش در خانه و خوشخویی همسران را در سعادت و خوشبختی فردی و جمعی جامعه بررسی میکنیم.
خانواده، آشیانه عشق و محبت
هر چند که خانه محلی برای زندگی است، ولی هدف از آن سکونت و آرامش است. در آیات قرآنی همان طور که از واژههایی چون «بیت»، «دار»، «حجره»، «ذات العماد» و «اکنان» برای بیان خانه استفاده شده، واژه «مساکن» نیز به کار رفته است، چرا که هدف از خانه و خانواده، رسیدن به همان چیزی است که از آن به خوشبختی یاد میشود. خداوند پس از آفرینش حضرت آدم (ع) و همسرش، به آنان فرمان میدهد تا در بهشت نخستین، سکونت یابند. (بقره، آیه ۳۵، اعراف، آیه ۱۹)
پس انسان در خانه و در میان خانواده به سکونت و آرامش میرسد و مودت و دوستی و محبت، این آرامش را میان زن و شوهر پدید میآورد و سکونت واقعی را تحقق میبخشد. (روم، آیه ۲۱) در آیات قرآنی بارها واژه سکن و مشتقات آن برای سکونت انسانها در زمین و دست یابی به آرامش بیان شده است. (اعراف، آیه ۱۶۱، ابراهیم، آیه ۳۷، اسراء، آیه ۱۰۴، مومنون، آیه ۱۸، طلاق، آیه ۶)
پس خانه، محل آرامش از جانب خداوند است (نحل، آیه ۸۰) و بندگان باید بر این نعمت، خداوند را شکر و سپاس گویند. (نحل، آیات ۸۰ و ۸۱) همچنین خانواده محل احسان و عشق و مودت و محبت است و هر انسانی میبایست اوج عشق و محبت انسانی را در خانه و در میان خانواده جستوجو کند. (روم، آیه ۲۱)
ویژگیهای خانه خوب
در اسلام برای خانه خوب ویژگیهایی بیان شده که در اینجا به برخی از آنها اشاره میشود. از جمله این ویژگیها میتوان به وسعت خانه و همسایه خوب اشاره کرد. در حقیقت ویژگیهای مادی و فیزیکی و محیط زیستی، از جمله مهمترین ویژگیهای یک خانه مطلوب از نظر اسلام است. امیرمومنان علی (ع) در این باره میفرماید: خانه را شرافتی است. شرافت خانه به وسعت حیاط (قسمت جلوی خانه) و همنشینان خوب است. و خانه را برکتی است، برکت خانه، جایگاه خوب آن، وسعت محوطه آن و همسایگان خوب آن است. (مکارم الاخلاق، ص ۱۲۵)
البته پیش از اینکه خانهای خوب از نظر فیزیکی و محیط زیستی داشته باشیم باید نخست، خانواده خوبی داشته باشیم. همسر خوب و مهربان، نعمت بزرگی است که فراخی و بزرگی خانه در برابر آن هیچ است.
رسول اکرم (ص) نخستین شرط در خوشبختی را همسر خوب و صالح میداند و سپس به امور دیگر چون وسعت خانه برای سعادت اشاره میکند. آن حضرت (ص) درباره مولفههای سعادت میفرماید: از خوشبختی مرد مسلمان، داشتن همسر صالحه، خانه بزرگ، مرکب راحت برای سواری و فرزند صالح است. (بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۵۵، ح ۳۵)
همسر خوب داشتن از عوامل پیشرفت مرد است. رسول اکرم (ص) میفرماید: زن شایسته یکی از دو عامل پیشرفت خانواده است. (بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۳۸، ح ۳۹)
شاید برای همسران در آغاز زندگی حرارت عشق و محبت اجازه ندهد تا دیگری را در میان خود بپذیرند و میخواهند زمان بسیاری را تنها در کنار هم باشند، ولی به زودی خلأیی را در زندگی حس میکنند و میبینند که خانه به همان سادگی که روشن به عشق و محبت شده، کم سو و کم فروغ میشود، چرا که کودک و فرزندی که منبع انرژی عشق باشد نیست. از این رو در اسلام بر فرزند به عنوان عامل مهم در تحقق دوام سعادت و خوشبختی و ایجاد یک خانه خوب تاکید شده است. رسول اکرم (ص) درباره نقش کودک در برکت خانه میفرماید: خانهای که کودک در آن نباشد، برکت ندارد. (کنز العمال، ح ۴۴۴۲۵)
ازدیگر ویژگیهای خانه خوب و نیکو میتوان به پاکی و پاکیزگی آن اشاره کرد. از پیامبر (ص) و معصومان (ع) روایات چندی در این زمینه وارد شده و پاکیزگی و بهداشت محیط زیست به ویژه خانه در آموزههای اسلامی بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.
رسول اکرم (ص) درباره بهداشت محیط زیست میفرماید: زباله را شب در خانههای خود نگه ندارید و آن را در روز به بیرون از خانه منتقل کنید، زیرا زباله نشیمنگاه شیطان است. (من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵، ح ۴۹۶۸)
امیر مومنان امام علی (ع) نیز در این باره میفرماید: خانههای خود را از تار عنکبوت پاک کنید، زیرا باقی گذاشتن آن در خانه، فقر میآورد. (وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۷۵، ح۲)
از نظر اسلام، اموری دیگر در تحقق خانه خوب نقش دارد که میتوان در این زمینه به مسایلی اشاره کرد که به عنوان آداب خانه داری از آن یاد کرد. رسول اکرم (ص) مهمان نوازی در خانه را از نشانههای خوب میداند و میفرماید: کل بیت لایدخل فیه الضیف لاتدخله الملائکه، هر خانهای که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمیشوند. (جامع الاخبار، ص ۳۷۵)
البته در آداب حضور مهمان در خانه، امام باقر (ع) نکتهای را بیان میکند که برای رسیدن به یک خانه خوب میتواند تاثیرگذار باشد. آن حضرت (ع) میفرماید: هرگاه یکی از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت، همان جا بنشیند، زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است. (قرب الاسناد، ص ۶۹، ح ۲۲۲)
برای دست یابی به یک خانه خوب و محیط آرام و مسکن مطلوب لازم است امور دیگری را مراعات کرد که شاید کوچک یا به نظر پیش پاافتاده باشد ولی تاثیرات شگرفی در محیط خانه و خانواده به جا میگذارد. رسول اکرم (ص) سلام کردن را عامل مهم در تحقق شرایط مطلوب زندگی در خانه میداند و میفرماید: هرگاه یکی از شما به خانه خود وارد میشود، سلام کند، چرا که سلام برکت میآورد و فرشتگان با سلام دهنده انس میگیرند. (علل الشرایع، ج۲، ص ۵۸۳، ح ۲۳)
بهترین خانواده
چنان که گفته شد خانه به عنوان یک مکان فیزیکی، محیطی برای سکونت و آرامش است ولی عنصر اصلی که این آرامش و سکونت را تحقق میبخشد، همسران هستند. همسران اگر بتوانند شرایط محیطی را به عنوان یک منبع الهام استفاده کنند، میتوانند سعادت و خوشبختی را در خانه و خانواده تحقق بخشند.
همسران برای رسیدن به آرامش و سکونت و خوشبختی میبایست به سلوک و رفتار خودشان توجه داشته باشند؛ زیرا آنچه از کوزه باطن انسان بیرون میتراود اخلاق رفتاری اوست. هر گونه رفتار نیک در خانه میتواند خانه را به بهشت تبدیل کند و بسیاری از مشکلات بیرونی را حل و مرتفع سازد. رسول اکرم (ص) میفرماید: بهترین شما کسی است که برای خانوادهاش بهتر باشد و من از همه شما برای خانوادهام بهترم، زنان را گرامی نمیدارد مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمیکند مگر شخص پست و بیمقدار. (نهج الفصاحه، ح ۱۵۲۰)
در این میان مردان از زنان نقش مهم تری را ایفا میکنند؛ چرا که مسئولیت خانه و خانواده و قوام آن به مرد است و ستونهای خانه و خانواده را مردان تشکیل میدهند. (نساء، آیه ۳۴) رسول اکرم درباره نقش کلیدی مردان در تحقق خانواده مطلوب میفرماید: مرد، سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سؤال میشود و زن، سرپرست خانه شوهرش و فرزندان اوست و درباره آنان از وی سؤال میشود. (صحیح بخاری، ج ۳، ص ۱۲۵)
زنان انسانهایی عاطفی و نیازمند مهر و محبت هستند. از این رو ابراز محبت شوهران به آنان، بسیار مهم است و از مردان خواسته شده تا محبت و عشق خود را به همسر ابراز و اعلان کنند؛ چرا که زنان به همان اندازه که نیازمند محبت هستند، حیا و عفت، ایشان را از ابراز علاقه باز میدارد و چنان که مردان میتوانند، زنان در بروز عشق خود به همسر، حیا میورزند ولی دوست دارند که شوهرانشان قربان صدقه آنها بروند و ابراز مهر و محبت کنند.
این ابراز علاقه و محبت به ویژه در زمانی که زنان از شوهران خود عصبانی یا دلگیر هستند باید بیشتر باشد. مردان لازم است از در احسان و عفو و گذشت وارد شوند و دل زنان خویش را به دست آورند. (نساء، آیه ۱۲) رسول اکرم (ص) درباره بهترین مردان امت خویش به مردانی اشاره میکند که در خانه، نرمترین و مهربانترین هستند. آن حضرت میفرماید: بهترین مردان امت من کسانی هستند که نسبت به خانواده خود خشن نباشند و اهانت نکنند و دلسوزشان باشند و به آنان ظلم نکنند. (مکارم الاخلاق، ص ۲۱۶).(آفتاب)
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جامجم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد