اعتماد به مردم برای حفظ زمین

سازمان‌های مردم نهاد برای فعالیت کماکان با مشکلات زیادی رو‌به‌رو هستند. برای نمونه به فعالیت آنها به دید امنیتی نگاه شده و در بیشتر مواقع بروکراسی اداری سبب دلسرد شدن اعضای این نهاد‌ها می‌شود.

تشکل‌های مردم‌نهاد در سال 92 و با تغییرات مدیریتی در سازمان حفاظت محیط‌زیست از 420 سازمان مردم‌نهاد به 764 سازمان افزایش پیدا کرده که می‌توان نتیجه گرفت، میل به افزایش نرخ مشارکت در بین مردم در حوزه محیط‌زیست امیدبخش است.

کاسته شدن از نگاه امنیتی روی فعالیت این سازمان‌ها می‌تواند یکی از دلایل افزایش تعداد سازمان‌های مردم نهاد باشد، زیرا به این شکل مردم امید پیدا کرده‌اند بخشی از مسئولیت‌های اجتماعی را به عهده گیرند.

نکته اینجاست که افزایش تعداد سازمان‌های مردم نهاد به تنهایی نمی‌تواند عامل رضایت‌بخش و امیدوار‌کننده‌ای برای نجات محیط‌زیست کشور باشد، زیرا زمانی می‌توانیم مطمئن باشیم که به کمک مردم توانسته‌ایم فشار بر عرصه‌های طبیعی را کاهش دهیم که بستر مناسب برای فعالیت واقعی سازمان‌های مردم نهاد در کشور فراهم شود و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز توان خودافزایی پیدا کرده و به سمت تخصصی شدن گام بردارند. محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره می‌گوید: اولویت دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست تعریف سازوکاری برای اتفاق این موضوع است، به همین دلیل اکنون سازمان‌های مردم‌نهاد دسته‌بندی مقدماتی شده‌اند و مشخص شده رویکرد اصلی هریک از سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی چیست.

به گفته درویش، کرمانشاه و هرمزگان از استان‌هایی هستند که بیشترین میزان رشد و فعالیت سازمان‌های مردم نهاد را داشته‌اند، افزون بر این بتازگی در استان البرز نیز تعداد سازمان‌های مردم نهاد از دو سازمان به 14 سازمان رسیده است.

لزوم جدی گرفتن سازمان‌های مردم‌نهاد

برخی از اعضای سازمان‌های مردم نهاد که در حوزه محیط‌زیست فعالیت می‌کنند بر این باورند که با روی کار آمدن دولت یازدهم نگاه به سازمان‌های مردم‌ تغییر کرده و از آنها در تصمیم‌گیری‌ها استفاده می‌شود.

شهرام امیری‌شریفی، مدیر دیدبان حیات حقوق حیوانات در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: حمایت‌های معنوی از سازمان‌های مردم نهاد در حوزه محیط‌زیست آغاز شده و تاکنون مثبت بوده است.

وی درباره این‌که این رویکرد خروجی مناسبی نداشته عنوان می‌کند: شاید تاکنون خروجی مناسبی نداشته، اما جو مناسبی برای سازمان‌های مردم نهاد ایجاد کرده است به این شکل که انجمن ما اکنون در برخی از تصمیم‌گیری‌ها، اقداماتی که برون‌سپاری می‌شود و بخشی مسائل که به نظارت سازمان‌های مردم‌نهاد مربوط می‌شود، رسما وارد شده است.

اما اعضای اغلب سازمان‌های مردم‌نهاد هنوز از برخورد اداری سازمان‌های دولتی گلایه داشته و ادعا می‌کنند، بروکراسی مانع فعالیت طرفداران محیط‌زیست می‌شود. برای نمونه اگر برای گرفتن مجوز کاشت نهال سازمانی مجبور شود سه ماه نامه‌نگاری کند، ترجیح می‌دهد این کار را انجام ندهد. واقعیت اینجاست که این مساله سبب کاهش انگیزه در سازمان‌های مردم‌نهاد می‌شود به همین دلیل مسئولان باید راهکار مناسبی برای رفع این مشکل پیدا کنند.

این در حالی است که باید تاکید کرد برخی مواقع ارگان‌های دولتی به سازمان‌های مردم نهاد به دید منابع و عوامل انسانی نگاه می‌کنند.

نکته اینجاست که هیچ سازمان مردم نهادی چنین دیدی را قبول نمی‌کند مگر انجمن‌هایی که در پی سود هستند و به معنای واقعی دغدغه زیست‌محیطی ندارند. باید تاکید کرد وقتی به این دید به سازمان‌های مردم نهاد نگاه شود ممکن است ارگان‌های دولتی وظیفه‌های خود را نیز به این انجمن‌ها بسپارند.

امیری شریفی توضیح می‌دهد: ماهیت کار سازمان‌های مردم نهاد به این شکل است که آنها باتوجه به تخصص خود هرجا که کمبود احساس کنند، وارد عمل می‌شوند. درواقع آنها برای حل مشکلی که در سازمان‌های دولتی برایش نیرو و بودجه تعریف شده است، وارد عمل نمی‌شوند.

عبدالله اشتری، بنیانگذار و مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان نیز در گفت‌و‌گو با جام‌جم خاطرنشان می‌کند: مشکلات سازمان‌های مردم‌نهاد متفاوت است برای نمونه ایده‌آل برخی از این سازمان‌ها این است که نایلون، کیسه و دستکش داشته باشند تا به پاکسازی طبیعت بپردازند، اما انجمن ما به این نتیجه رسیده که تمام تعهدات خود را اجرا کرده و اکنون انتظار داریم‌ بخش‌های دولتی برای تصویب قانون کوهستان قدم بردارند.

وی با بیان این‌که برخی مسئولان در عمل کوتاهی می‌کنند، عنوان می‌کند: می‌توان تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد را افزایش داد، اما فعالیت آنها از نظر کیفی مهم است.

ما بنیانگذار پاکسازی کوهستان هستیم، اما پاکسازی هدف ما نبود بلکه راهی برای آموزش مردم بود، اکنون ما از مسئولان توقع عمل داریم که تلاش‌های ما را به ثمر بنشانند. درواقع می‌توان گفت سازمان‌های دولتی ما ظرفیت پذیرش سازمان‌های مردم‌نهاد را ندارند، چون باتوجه به این‌که سازمان‌های مردم نهاد قدرت اجرایی ندارند، از یک مرحله به بعد سازمان‌های دولتی باید تلاش‌های سازمان‌های مردم نهاد را پیگیری کنند.

بعلاوه باید یادآور شد مشکلات سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی در شهرستان‌ها متفاوت است، زیرا اغلب آنها از نبود نگاه درست به کارکردشان و برگزار نشدن دوره‌های آموزشی گلایه دارند. انجمن سبز چیا، یکی از این سازمان‌هاست. عرفان حسینی، عضو هیات موسس این انجمن در گفت‌و‌‌گو با جام‌جم تاکید می‌کند: مشکل اصلی ما در شهرستان مریوان این است که متاسفانه هنوز به تمام کارهای انجمن با دید منفی نگاه می‌کنند. برای نمونه ما برای گرفتن مجوز برگزاری مراسمی مانند درختکاری باید هفت‌خوان رستم را پشت سر بگذاریم. این در حالی است که برای حل این مشکل می‌توانند فعالیت‌های ما را بررسی و قضاوت کند.

وی با اشاره به این‌که سال 81 درخواست تشکیل انجمن داده و سال 87 موفق به تاسیس انجمن چیا شده‌اند، ادامه می‌دهد: ما ادعا نمی‌کنیم‌ انجمنی تخصصی هستیم، اما باید سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها کلاس‌های آموزشی برای اعضای انجمن برگزار کنند. متاسفانه این سازمان‌ها در این زمینه ضعیف عمل می‌کنند.

حسینی ابراز می‌کند: دست‌کم انتظار داریم مسئولان برای دادن مجوز به ما کمک کنند، مثلا برای برگزاری مراسم کاشت نهال درخواست مجوز می‌کنیم، اما زمانی به ما مجوز می‌دهند که دیگر فرصتی برای اطلاع دادن به اعضا و مردم وجود ندارد.

استفاده صوری از سازمان‌های مردم‌نهاد

علاوه بر این باید تاکید کرد برخی مواقع از سازمان‌های مردم نهاد استفاده صوری می‌شود، مثلا در خبرها از تعداد افزایش آنها گفته می‌شود، اما باید پرسید آیا این سازمان‌ها فعالیت تخصصی نیز دارند یا می‌توانند باری از دوش محیط‌زیست بردارند یا نه؟ درواقع وقتی ادعا می‌شود تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد چند برابر شده باید دید مخاطرات زیست‌محیطی نیز کاهش پیدا کرده یا دفاع از محیط‌زیست نیز چند برابر شده است. باید هشدار داد اگر این اقدامات صورت نگرفته باشد به نظر می‌رسد برای مسئولان فقط جنبه کمی موضوع مهم است.

مدیر دیدبان حیات حقوق حیوانات در این‌باره تصریح می‌کند: برای عملکرد بهتر سازمان‌های مردم‌نهاد باید برنامه‌ریزی کرد و با حمایت معنوی و با دخالت دادن این نهاد‌ها در تصمیم‌گیری‌ها به آنها انرژی داد تا بهتر از قبل عمل کنند.

این در حالی است که برخورد نامناسب با سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند عملکرد مثبت آنها را تحت تاثیر قرار دهد، مدیر دید‌بان حیات حقوق حیوانات درباره فعالیت‌های این سازمان مردم نهاد که بتازگی رقم خورده، یادآور می‌شود: برای نمونه انجمن ما برای ممنوع کردن فعالیت سیرک‌ها در کشور اقدام کرد و سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز ادعا نکرد که این کار امنیتی است و به این شکل اکنون در 21 استان فعالیت سیرک‌ها ممنوع شده است.

علاوه بر این می‌توان به کمپین پرواز که برای اطلاع‌رسانی و برخورد با کشتار پرندگان مهاجر در فریدونکنار ایجاد شد نیز اشاره کرد.

عضو هیات موسس انجمن چیا نیز درباره فعالیت‌های این انجمن خاطرنشان می‌کند: در سال 89 حدود 935 حادثه آتش‌سوزی در جنگل‌های مریوان و سروآباد اتفاق افتاد اما با آموزش‌های انجمن درباره اطفای حریق این آمار در سال 93 به 200 مورد رسیده است.

علاوه بر این باید یادآور شد توبه شکارچیان و شکستن سلاح‌‌هایشان به دلیل تلاش‌های انجمن سبز چیا در کشور کلید خورد.

این در حالی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست بتازگی صفحه‌ای به نام کنشگران مجازی کشور ایجاد کرده و از تمام کنشگران کشور برای ثبت‌نام در این سامانه دعوت کرده است. مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره می‌گوید: به این شکل تلاش می‌کنیم سازمان‌های مردم نهاد را براساس دغدغه و فعالیتشان رتبه‌بندی کرده و در کمترین زمان نظرات آنها را به گوش مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست برسانم.

وی درباره چگونگی ثبت و تشکیل سازمان‌های مردم نهاد یادآور می‌شود: افراد متقاضی می‌توانند در تهران به سایت وزارت کشور و در شهرستان‌ها به سایت استاندارهای مراجعه کرده و فرم‌های مربوط را پر کنند، چون این افراد قصد فعالیت زیست‌محیطی دارند، درباره آنها از سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز استعلام گرفته می‌شود. ما تلاش می‌کنیم در کمتر از 30 روز کار آنها انجام شود.

درویش ادامه می‌دهد: برخی دیگر از شروط نیز شامل یکسری ویژگی‌های عمومی است که هر شهروند ایرانی باید داشته باشد، علاوه بر این برخی از اعضای هیات موسس نیز باید در حوزه‌ای که قصد فعالیت دارند ، متخصص باشند.

کمبود منابع مالی؛ مشکل همیشگی

کمبود منابع مالی همواره یکی از چالش‌هایی است که فعالیت سالم سازمان‌های مردم نهاد را تهدید می‌کند، زیرا اگر این سازمان‌ها برای تامین هزینه‌های خود به سازمان‌های دولتی نزدیک شوند، دیگر نمی‌توان نام آنها را سازمان مردم نهاد گذاشت. در دنیا سازمان‌های مردم نهاد موفق هزینه‌های خود را از طریق کمک‌های مردمی و به دست آوردن جایزه‌های بین‌المللی تامین می‌کنند.‌ مدیر دیدبان حقوق حیوانات با بیان این‌که بیشتر هزینه این انجمن از طریق فروش کالا‌هایی مانند دستبندهای نارنجی رنگ حمایت از حیوانات و کمک‌های اعضا تامین می‌شود، خاطرنشان می‌کند: فرهنگ کمک کردن به سازمان‌های مردم‌نهاد در کشور ما رشد نکرده و ضوابط لازم هم در این‌باره وجود ندارد. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته افراد حقوقی و حقیقی می‌توانند مالیات خود را به سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی پرداخت کنند. بنیانگذار و مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان نیز با بیان این‌که بیشتر سازمان‌های مردم نهاد برای تامین هزینه‌های خود مشکل دارند، ادامه می‌دهد: سازمان‌های مردم نهاد نیز دفتر و کارمند داشته و باید هزینه‌های خود را تامین کنند، اما هیچ تعریفی برای حمایت از آنها وجود ندارد.

علاوه بر این میزان کمک‌های مردمی نیز خیلی کم است، زیرا اغلب مردم تمایل دارند به خیریه‌ها کمک کنند نه به انجمن‌های زیست محیطی.

اشتری تصریح می‌کند: قرار بود کارخانه‌های آلاینده یا آنها که اجناس خود را در بسته‌بندی‌های تجدیدناپذیر قرار می‌دهند هزینه‌ای به سازمان حفاظت محیط‌زیست پرداخت کرده و به این شکل بخشی نیز به سازمان‌های مردم نهاد برسد، اما این طرح نیز هیچ وقت عملی نشد.

این در حالی است که برخی سازمان‌های مردم‌نهاد بخشی از هزینه‌های خود را از طریق اجرای طرح‌هایی که سازمان‌هایی مانند جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، حفاظت محیط‌زیست و صندوق تسهیلات جهانی محیط‌زیست به آنها واگذار می‌کند، تامین می‌کنند.

افزون بر این باید تاکید کرد: اگر فعالیت سازمان‌های مردم نهاد به درآمدزایی ختم شود، داوطلبانه بودن کار آنها زیر سوال می‌رود، زیرا به این شکل رقابت نیز برای به دست آوردن پروژه بین آنها ایجاد شده و عملکرد آنها به فعالیت شغلی تبدیل می‌شود. مدیر دیدبان حیات حقوق حیوانات نیز در این‌باره عنوان می‌کند: اگر حمایت‌ها از سازمان‌های مردم نهاد معنوی باشد، کتمان حقایق صورت نمی‌گیرد، اما اگر حمایت غیرمعنوی شود بعید نیست سازمان‌های مردم‌نهاد برای از دست ندادن حمایت‌ها حقایقی را پنهان کرده یا روند انتشار آزاد اطلاعات را با اخلال رو‌به‌رو کنند.

مهدی آیینی‌ / ‌گروه جامعه