کلنگ‌ حفاری‌های غیرمجاز بر پیکر آثار باستانی

به گفته باستان‌شناسان، کاوش‌های غیرمجاز به نقطه‌ای رسیده که سودجویان آثار تاریخی، محل کاوش باستان‌شناسان را چند روز پس از حفاری، مورد هدف قرار می‌دهند. محوطه شمی ایذه خوزستان یکی از این مناطق است که به گفته جعفر مهرکیان، سرپرست هیات باستان‌شناسی، حدود یک ماه پیش از سوی این گروه مورد کاوش قرار گرفت، اما از آن زمان و با پایان یافتن فعالیت‌های باستان‌شناسی در این محوطه، پنج بار مورد حفاری غیرمجاز قرار گرفته است.

وی در گفت‌وگو با خبرگزاری میراث فرهنگی می‌افزاید: کاوش‌ در محوطه شمی به پایان رسیده، اما به‌ دلیل هجوم بی‌امان حفاران غیرمجاز تاکنون نتوانسته‌ایم محوطه را ترک کنیم.

در همین زمینه سخنگوی انجمن میراث دوستان خوزستان نیز با تاکید بر افزایش حفاری‌های غیرمجاز در سال‌ها و حتی ماه‌های اخیر در خوزستان به جام‌جم می‌گوید: علاوه بر خوزستان، استان‌های نوار غربی و جنوب غربی کشور همچون ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد، به دلیل این‌که جزو مناطق استقرار تاریخی و پیش از تاریخ مهم کشور است، اکنون مورد دستبرد و حفاری وسیع قاچاقچیان قرار گرفته و یک به یک در حال تخریب است.

مجتبی گهستونی که برای تائید ادعای افزایش حفاری‌های غیرمجاز در خوزستان به نقل قول یک منبع آگاه نیز استناد می‌کند، یادآور می‌شود خوزستان استان پهناوری است که تمام شهرهای آن بدون استثنا تاریخی است و محوطه‌های تاریخی بی‌شماری در این شهرها وجود دارد که متاسفانه با وجود تلاش و پیگیری سازمان میراث فرهنگی و یگان حفاظت آن، وضع برخی از این شهرها اکنون به دلیل حفاری‌های غیرمجاز فراوان، نامناسب و حتی بحرانی است.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان این‌که شهرهایی همچون شوش، شوشتر، بهبهان، ایذه، مسجدسلیمان و رامشیر جزو مناطقی است که بیشترین حفاری‌های غیرمجاز را دارد، می‌گوید: با توجه به این‌که هم‌اکنون بهبهان و شوش در حال کاوش باستان‌شناسان است، باید حفاظت از این مناطق در اولویت مسئولان قرار گیرد، زیرا در غیر این صورت این مناطق نیز مورد حفاری غیرمجاز سودجویان قرار می‌گیرد.

گهستونی، نبود و کمبود شدید نیرو در یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود امکاناتی همچون سلاح سرد و گرم، خودرو و موتور برای تعقیب و مقابله با متخلفان را در کنار تعداد زیاد، وسعت و پراکندگی مناطق تاریخی، از جمله دلایل ناکام ماندن تلاش‌های میراث فرهنگی برای جلوگیری از گسترش حفاری‌های غیرمجاز اعلام می‌کند.به گفته وی، افزایش جرایم متخلفان و قاچاقچیان، همکاری و هماهنگی همه نهادها با میراث فرهنگی و جبران کمبودهای یگان حفاظت در زمینه نیرو و تجهیزات از راهکارهایی است که می‌تواند مانع گسترش این روند تخریبی شود.

گهستونی با تاکید بر این‌که در کنار حفاری‌های غیرمجاز، آنچه موجب تخریب محوطه‌های باستانی کشور بویژه محوطه‌های تاریخی خوزستان شده، اجرای طرح‌های عمرانی نهادهای دولتی است، یادآور می‌شود: نظیر این طرح‌ها در خوزستان بسیار زیاد است. احداث سدبالارود در اندیمشک که در یک منطقه پیش از تاریخ آغاز شد یا عملیات اکتشافی شرکت نفت، متروی اهواز و طرح بزرگ غدیر نیز از این جمله است که بخصوص طرح غدیر در صورت اجرای کامل، 30 منطقه بزرگ و مهم تاریخی در استان را نابود خواهد کرد.

ایلام بهشت قاچاقچیان

طبق اخبار رسیده و آن‌طور که اردشیر جوانمردزاده، عضو هیات علمی انجمن باستان‌شناسی ایران به جام‌جم می‌گوید: آمار کشفیات آثار تاریخی در استان ایلام نشان می‌دهد که این شهرستان در صدر قاچاق و حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است.وی برای اثبات ادعای خویش، به گزارش‌ها و تلفن‌های مردمی این استان در زمینه حفاری‌های صورت گرفته، بازدید از برخی مناطق استان و کشفیاتی همچون کشف بزرگ 1200 شیء تاریخی از یک قاچاقچی در دهلران در ده روز گذشته اشاره می‌کند و می‌افزاید: برای کشف این تعداد شیء باارزش باید حداقل ده تا 20 هکتار از محوطه‌های باستانی حفاری و تخریب شود که این پرسش پیش می‌آید در زمان تخریب این مناطق، ماموران یگان حفاظت کجا بودند و چطور متوجه این مهم نشده‌اند؟

این باستان‌شناس با اشاره به این‌که محوطه‌های دهلران، گوران و چغاآهوان ایلام هم‌اکنون از حفاری‌های گسترده قاچاقچیان و سودجویان آثار تاریخی در امان نمانده و سوراخ سوراخ شده است، تصریح می‌کند: چغاآهوان یکی از مهم‌ترین مناطق اهلی کردن دانه‌های گیاهی در دنیا و جزو پنج منطقه اول جهان در این زمینه است، اما این منطقه تاریخی کنار روستای گلان قرار گرفته که کار بیشتر مردم آن کشاورزی است و با شخم زدن‌های خود آن را نابود کرده‌اند، در حالی که فقط با ده تا 15 میلیون تومان می‌توان این منطقه را خریداری و محافظت کرد.

این کارشاس و دیگر باستان‌شناسان در حالی بر افزایش حفاری‌های غیرمجاز و تخریب محوطه‌های باستانی تاکید دارند که برخی از مسئولان میراث فرهنگی در استان‌ها خلاف آن را گزارش می‌کنند.به طور مثال مدیرکل میراث فرهنگی استان ایلام ضمن رد خبر افزایش حفاری‌های غیرمجاز در ایلام، به جام‌جم می‌گوید: حفاری‌های غیرمجاز امسال نسبت به سال گذشته نه‌تنها افزایش نداشته، بلکه کاهش هم داشته است.

عبدالمالک شنبه‌زاده با اشاره به این‌که جلوگیری کامل از حفاری‌های غیرمجاز امکان‌پذیر نیست و فقط می‌توان برای کاهش آن اقدام کرد، می‌افزاید: 1500 اثر تاریخی در استان شناسایی شده است که 90 درصد آن تپه‌های تاریخی است که در سطح استان در دشت‌ها، مناطق صعب‌العبور، روستاها و شهرها پراکنده است و این در حالی است که نیرو، امکانات و تجهیزات میراث فرهنگی برای تحت پوشش قرار دادن همه این مناطق به هیچ عنوان کافی نیست. به گفته وی، با این شرایط، تنها راه کنترل و حفاظت این مناطق، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی و استفاده از ظرفیت‌های مردمی، بسیج و تشکل‌های مردم‌نهاد و میراث‌دوست است که می‌توانند با حساسیت و مسئولیت‌شناسی بموقع، گزارش حفاری‌های صورت گرفته را به اطلاع میراث فرهنگی رسانده و در این راه این سازمان را یاری کنند.