دور دنیا در 60 روز با اقیانوس‌پیمای ایرانی

ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیمای تحقیقاتی از ضرورت‌های مورد نیاز برای تحقیق و بررسی اقلیم دریا به شمار می‌رود که با هدف به‌دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره اقلیم دریا و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بی‌نظیر دریا در حوزه‌های مختلف از سوی بسیاری از کشورهای دنیا مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس بررسی‌های انجام شده، بسیاری از کشورهای دنیا برای بررسی دریاها و اقیانوس‌ها استفاده از کاوشگرهای اقیانوس‌پیما را مورد توجه قرار داده‌اند. داده‌های به‌دست آمده از این کاوشگرها می‌تواند اطلاعات متنوعی در حوزه‌های مختلف از اقیانوس‌ها تا موجودات ساکن دریاها، منابع غذایی دریایی، بستر دریاها، محیط زیست دریایی و زمین شناسی دریا را شامل شود.

تحقیقات دریایی تقویت می‌شود

دکتر وحید چگینی، رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی می‌گوید: فعالیت‌های اقیانوس‌شناسی و شناخت ویژگی‌های اقیانوس‌ها و دریاهای حاشیه آنها بدون وجود کشتی تحقیقاتی اقیانوس‌پیما بسیار کم‌اثر و دور از دسترس است. وجود کشتی تحقیقاتی می‌تواند مکمل بسیار خوبی برای تحقیقات دریایی باشد البته برای چنین تحقیقاتی روش‌های دیگری هم وجود دارد که از این روش‌ها می‌توان به مدل‌سازی‌ها و اقیانوس‌شناسی ماهواره‌ای اشاره کرد، اما اندازه‌گیری‌های میدانی و به طور کلی نصب دستگاه‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها، یکی از ابزارهای بسیار مهم و مفید برای تکمیل مجموعه تحقیقات دریایی و اقیانوسی در هر کشور است.

وی با اشاره به پیشرفت‌های به‌دست آمده در حوزه اقیانوس‌شناسی می‌افزاید: کشور ما در دو دهه اخیر در زمینه علوم و فنون دریایی و اقیانوس‌شناسی پیشرفت‌های خوبی داشته است، بنابراین لازم بود با ساخت یک شناور تحقیقاتی اقیانوس‌پیمای حرفه‌ای که بتواند در شاخه‌های مختلف اقیانوس‌شناسی کار تحقیقاتی انجام دهد این فعالیت‌ها استمرار پیدا کرده و به نوعی تکمیل شود. خوشبختانه با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و اختصاص اعتبار 20 میلیارد تومانی برای اجرایی شدن این طرح، طی سه مرحله ما شاهد بالندگی اولین شناور تحقیقاتی اقیانوس‌پیمای ایران خواهیم بود که با نام کاوشگر «خلیج فارس» به آب انداخته می‌شود. برای این کار تلاش‌های زیادی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، وزارت دفاع و پشتیبانی کشور و سازمان صنایع دریایی که طراح و سازنده این شناور بوده انجام شده است.

چه ویژگی‌هایی دارد؟

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در توضیح ویژگی‌ها و مشخصات شناور تحقیقاتی ساخته شده می‌گوید: طول این شناور اقیانوس‌پیما حدود 50 متر و عرض آن حدود ده متر است. آبخور این اقیانوس‌پیما یا به عبارتی بخشی از بدنه که در داخل آب دریا قرار می‌گیرد و قسمتی از کشتی از کف آن تا عرشه را در برمی‌گیرد 3.5 متر است. وزن این کاوشگر 900 تن است و می‌تواند با سرعت 15 گره دریایی حرکت کند. (هر گره دریایی معادل 1.8 کیلومتر در ساعت است.)

وی می‌افزاید: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این شناور این است که به سیستم DP مجهز شده است. این سیستم سامانه‌ای است که شناور را در حین اندازه‌گیری‌ها ثابت نگه می‌دارد تا اندازه‌گیری‌ها با دقت بیشتری انجام شود.

شناور تحقیقاتی ساخته شده به دو آزمایشگاه‌ تر و خشک مجهز شده است و دارای تجهیزات کافی برای اندازه‌گیری شاخص‌هایی در شاخه‌های مختلف اقیانوس‌شناسی از جمله فیزیک دریا، شیمی دریا، زمین‌شناسی دریا، زیست‌شناسی و محیط زیست دریا و همچنین بوم‌شناسی و هواشناسی دریاست. از دیگر ویژگی‌های این شناور می‌توان به این اشاره کرد که در مجموع 11 نفر نیروی خدمه در این کشتی مستقر می‌شوند که 16 نفر محقق آنها را همراهی می‌کنند. در حقیقت ظرفیت این کشتی اقیانوس‌پیما 27 نفر است. این کشتی تحقیقاتی دارای اتاق مستقلی برای فعالیت‌های رایانه‌ای و اتاق جلسات است.

همچنین این شناور می‌تواند تا 3000 مایل دریایی از ساحل دور شود و با توجه به ظرفیت سوخت و آب برای یک دوره زمانی چهل روزه در دریا توان ماندگاری دارد. از منابع معمولی برای تامین سوخت مورد نیاز این شناور استفاده می‌شود و سوخت این کشتی نیز همان سوختی است که در دیگر شناور‌های تحقیقاتی در سطح دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

صرفا تحقیقاتی

این شناور بومی‌سازی شده و طراحی و ساخت آن توسط سازمان صنایع دریایی در داخل کشور انجام شده است. ممکن است بعضی از قطعات مورد نیاز برای این شناور تحقیقاتی از کشورهای دیگر تهیه شده باشد، اما به طور کلی طراحی و ساخت این کشتی اقیانوس‌پیما را ایرانی‌ها انجام داده‌اند. دکتر چگینی با اشاره به این موضوع می‌گوید: کاوشگر خلیج‌فارس برای انجام کارهای تحقیقاتی از قدرت مانور خوبی برخوردار است و صرفا با کاربری تحقیقاتی ساخته شده است.

این شناور با وجود تحریم‌ها و فشارهایی که در این سال‌ها از سوی ابرقدرت‌ها به ایران وارد شده است، خوشبختانه با حمایت و همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده است و امروز به آب انداخته می‌شود. امیدواریم تا آخر بهمن ماه بهره‌برداری از این شناور به طور رسمی آغاز شود و کار تکمیل آن به پایان برسد.

به گفته رئیس پژوهشکده ملی اقیانوس‌شناسی، بعد از این که شناور به آب انداخته می‌شود لازم است یک سری آزمایش‌هایی روی آن انجام شود و در نهایت فرآیند ایجاد بخش‌هایی که باید نیروها و خدمه کشتی در آن استقرار پیدا کنند به پایان برسد. نصب بعضی از اجزا و امکانات این کاوشگر زمانی که به آب انداخته شد انجام می‌شود. فاصله زمانی در نظر گرفته شده بین به آب انداختن کشتی و بهره برداری از این اقیانوس‌پیما نیز برای انجام این کارهای مقدماتی لازم و برای آماده سازی و انجام آزمایش‌های موردنیاز برای بهره برداری از کاوشگر است.

استانداردهای دنیا رعایت شده است

دکتر چگینی در پاسخ به وضع کشور‌های منطقه در زمینه ساخت شناورهای تحقیقاتی ایمن پاسخ می‌دهد: ترکیه از جمله کشورهایی است که از 60 سال پیش شناور تحقیقاتی داشته است و از این نظر در مقایسه با کشور ما وضع بهتری داشته و خیلی پیش‌تر از ما در این حوزه قدم گذاشته است. اما از نظر دانش اقیانوس‌شناسی ما فاصله زیادی با این کشور نداریم.

از نظر توسعه علوم و فنون دریایی و توسعه اقیانوس‌شناسی خوشبختانه توانسته‌ایم این فاصله را به حداقل برسانیم. از نظر ساخت تجهیزات در بعضی جنبه‌ها از ترکیه جلوتر و در بعضی جنبه‌ها همتراز هستیم. ما همانند ترکیه توانایی ساخت شناور تحقیقاتی را داریم؛ اما بعضی دستگاه‌ها و تجهیزاتی را می‌توانیم بسازیم که شاید محققان کشور ترکیه این توانایی را نداشته باشند.

ما در سطح منطقه از کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان بمراتب جلوتر هستیم. البته این کشورها شناور تحقیقاتی دارند اما شناورهای آنها ساخت کشورهای اسپانیا و انگلیس است و آنها خودشان توانایی ساخت چنین کاوشگرهایی را ندارند. حتی این کشور‌ها قادر به ساخت تجهیزات اندازه‌گیری دقیق در اقیانوس‌ها و دریاها نیستند. خوشبختانه کشور ما در سطح منطقه این توانایی را دارد که بتواند تجهیزات مورد نیاز برای اقیانوس‌شناسی را در داخل کشور بسازد و مهم‌تر از همه این که هم نیروی انسانی برای کار روی این شناور و کار با تجهیزات را دارد و هم دانش استفاده از مدل‌های ریاضی را برای مدل‌سازی پدیده‌های دریایی.

وی درباره تفاوت این شناور با دیگر شناورهایی که در سطح دنیا ساخته شده است، می‌گوید: در این ابعاد من تفاوت خاصی بین این شناور و دیگر شناورهای تحقیقاتی نمی‌بینم که بخواهم به عنوان یک کمبود به آن اشاره کنم. ما سعی کرده‌ایم همه استانداردهایی را که در سطح دنیا در مورد چنین شناورهایی وجود دارد رعایت کنیم. البته با توجه به این که این شناور تحقیقاتی نخستین تجربه ایران در این زمینه به شمار می‌رود طبیعی است که باید مدت‌ها روی آب کار کند تا نقاط ضعف احتمالی آن در عمل مشخص شود. ما سعی کرده ایم با همکاری شرکت سازنده و شرکت ناظر برای نظارت بر ساخت این شناور دقت کافی داشته باشیم. امیدوار هستیم در عمل هم این شناور بتواند پاسخگوی نیازهای ما باشد و بخوبی در عرصه دریا عمل کند. این نخستین شناور تحقیقاتی است که در کشور ساخته می‌شود. کشتی‌های دیگری با کاربردهای مختلف از تجاری تا نظامی و کشتی‌های نفتکش در کشور ساخته شده است. فضاسازی داخلی، قدرت مانور و مجهز بودن به سیستم DP مهم ترین وجه تمایز این شناور در مقایسه با شناورهای دیگر است. ممکن است این شناور از نظر ابعادی از یک شناور نفتکش و شناورهایی که با طول 150 متر در کشور ساخته شده‌اند کوچک‌تر باشد اما ظرافت‌هایی دارد که آن را از شناورهای تجاری و نظامی متمایز می‌‌کند.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش