ابتدا شناخت مسمومیت، سپس پیشگیری

جام جم سرا: گاهی هم علت مسمومیت این است که فرد قصد خودکشی داشته است. آمارها می‌گوید در سال‌های اخیر مسمومیت با مواد مخدر بیشتر از انواع دیگر مسمومیت شیوع داشته و بعد از آن مسمومیت با سموم دفع آفات و الکل.

در مورد فرد مسموم و چگونگی برخورد با او باورهای غلطی بین مردم وجود دارد. برخی معتقدند باید او را وادار به استفراغ کرد و برخی دیگر مقدار زیادی شیر یا آب به مصدوم می‌دهند که این اقدام‌ها گاهی کار را خراب‌تر از آنچه هست، می‌کند.

دکتر شاهین شادنیا، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به جام‌جم می‌گوید: باید قبل از هر اقدامی صددرصد مطمئن شویم فرد مسموم شده است. علاوه بر این، در انجام هر گونه اقدامی این‌که بدانیم فرد دچار چه نوع مسمومیتی شده است هم اهمیت دارد. به گفته رئیس بخش ICU مسمومین بیمارستان لقمان و نایب‌رئیس انجمن سم‌شناسی و مسمومیت ایران، آماری از موارد مسمومیت دارویی و با مواد شیمیایی در ایران و مقایسه آن با کشورهای دیگر وجود ندارد.

هر ماده‌ای می‌تواند سمی باشد

ورود هر ماده سمی‌ به بدن می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت شود. این ماده می‌تواند از طریق خوراکی، استنشاقی یا تزریق وارد بدن و مخاط شود و مسمومیت ایجاد ‌کند. اینها را دکتر شادنیا می‌گوید و ادامه می‌دهد: ماده سمی، ماده‌ای است که وقتی وارد بدن می‌شود، روی سلول‌های بدن اثر می‌گذارد یا عملکرد آنها را دچار اختلال یا ساختارشان را مختل می‌کند و در نهایت به مرگ سلول می‌انجامد. با این تعریف، هر ماده‌ای می‌تواند سمی باشد و آنچه تعیین می‌کند چه ماده‌ای سمی است، دوز و مقدار مصرف آن است. این فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها در این باره مثالی می‌زند: داروها با وجود اثر درمانی‌شان در دوزهایی که پزشک تعیین می‌کند، اگر زیاد مصرف شود، فرد را دچار مسمومیت می‌کند. حتی آبی که به عنوان مایه حیات می‌شناسیم اگر زیاد مصرف شود، ممکن است باعث مسمومیت شود. استنشاق بیش از حد اکسیژنی که نبودش باعث از بین رفتن انسان می‌شود هم در نوزادان تازه به دنیا آمده می‌تواند باعث مسمومیت شود.

مسمومیت‌ها دو نوع است

دکتر شادنیا با بیان این‌که نمی‌توانیم دقیق بگوییم کدام نوع مسمومیت‌ها شایع‌تر است و این موضوع به این بستگی دارد که در مورد مسمومیت‌های دارویی صحبت کنیم یا مسمومیت‌های شیمیایی، توضیح می‌دهد: مسمومیت‌ها را کلا می‌‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ مسمومیت‌های دارویی و مسمومیت‌های شیمیایی. شایع‌ترین مسمومیت‌های دارویی، با مصرف داروهای آرامبخش و خواب‌آور مثل دیازپام اتفاق می‌افتد. بعد از آن، مسمومیت با مسکن‌‌ها مثل استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی، آسپیرین و... شایع است.

گاهی هم مسمومیت با مصرف داروهای قلبی بروز می‌کند. به گفته او، سردسته مسمومیت‌‌های شیمیایی، ترکیب‌هایی است که مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد؛ مثل مواد مخدر، مواد محرک مثل آمفتامین‌ها و مشتقات آن و.... علاوه بر این، مسمومیت با سموم دفع آفات هم شیوع دارد؛ از سموم کشاورزی گرفته تا هر سم دیگری که برای کشتن آفت‌ها به کار می‌رود.

مسمومیت در سنین مختلف

علت مسمومیت در گروه‌های سنی مختلف تفاوت دارد. دکتر شادنیا با بیان این مطلب می‌افزاید: معمولا مسمومیت در بچه‌های زیر هفت سال تصادفی است؛ یعنی کودک ممکن است به دلیل کنجکاوی کودکانه دچار مسمومیت تصادفی با داروهایی که در خانه نگهداری می‌شود یا مواد شوینده شود. علاوه بر این، در افراد مسن هم مسمومیت دیده می‌شود.

این فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها معتقد است علت مسمومیت این گروه سنی در بیشتر موارد این است که معمولا این افراد به دلیل شرایط سنی و ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، داروهای مختلفی در روز مصرف می‌کنند و امکان دارد دچار تداخلات دارویی شوند. گاهی هم به دلیل کهولت سن و مشکلات حافظه فراموش می‌کنند دارویی را مصرف کرده‌اند و ممکن است دوباره آن را بخورند و دچار مسمومیت تصادفی شوند.

مسمومیت عمدی، مسمومیت تصادفی

دکتر شادنیا با اشاره به این‌که در گروه سنی بالای 12 سال تا سنین بالا مسمومیت‌ها عمدی است، نه تصادفی، ادامه می‌دهد: گاهی این مسمومیت به دلیل مصرف ماده‌ای به قصد خودکشی اتفاق می‌افتد و گاهی هم فرد برای جلب‌توجه این کار را انجام می‌دهد.

او می‌افزاید: البته برخی مسمومیت‌های تصادفی ممکن است برای همه پیش بیاید؛ مثل مسمومیت با گاز منواکسیدکربن که علت این مسمومیت استفاده غیراصولی از وسایل گرمایشی یا استفاده از گرم‌کننده‌های غیراستاندارد و مواد احتراقی است. او معتقد است مسمومیت با مواد مخدر هم می‌تواند جنبه عمدی داشته باشد، چون فرد آگاهانه این ماده را به قصد سرخوشی استفاده می‌کند، نه خودکشی ولی امکان مسمومیت او وجود دارد و این موضوع نمی‌تواند تصادفی باشد.

به این علائم توجه کنید

علائمی وجود دارد که اگر در خود یا اطرافیانتان دیدید، می‌‌توانید به این‌که مسموم شده‌اید، شک کنید؛ دکتر شادنیا این علائم را این‌گونه برمی‌شمارد؛ اول، تهوع و استفراغ، دل‌پیچه که خیلی از مردم آن را معمولا به‌عنوان نشانه مسمومیت می‌دانند. مخصوصا اگر بدون دلیل خاصی و ناگهانی اتفاق افتاده باشد، معمولا ذهن به سمت مسمومیت غذایی می‌رود.

علامت دیگری که می‌تواند شک به مسمومیت را برانگیزاند، کاهش سطح هوشیاری، تشنج و بی‌قراری شدید یعنی علائم عصبی ناگهانی و بدون دلیل خاص است.

هر وقت ریتم قلبی فردی ناگهان تغییر کند و بدون این‌که سابقه ابتلا به بیماری قلبی داشته باشد، دچار علائم قلبی‌ ـ عروقی شود هم می‌توان به مسمومیت شک کرد. به گفته دکتر شادنیا، به‌طور کلی اگر فردی سابقه بیماری نداشته باشد و ناگهان دچار علائمی شود، حتما باید مسمومیت به عنوان یکی از تشخیص‌ها مطرح شود.

با فرد مسموم چه کنیم؟

دکتر شادنیا در پاسخ به این سوال می‌گوید: اگر با فردی که شک دارید مسموم شده برخورد داشتید، تنها اقدامی که باید انجام دهید، تماس با اورژانس (شماره 115) و مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم (شماره 1490) است تا فرد به اولین مرکز درمانی رسانده شود. برخی افراد معتقدند در صورت شک به مسمومیت باید به فرد شیر خوراند یا او را وادار به استفراغ کرد.

این فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها در این مورد توضیح می‌دهد: موضوع اقدام در مواقعی که واقعا مطمئن باشیم کسی مسموم است با وقتی که راجع به این مساله شک داریم، متفاوت است. وقتی به این موضوع شک داریم به هیچ‌وجه نباید به بیمار شیر، آب و مایعی دیگر بدهیم، ولی اگر می‌دانیم صددرصد مسموم شده، ولی نمی‌دانیم ناشی از مصرف چه ماده‌ای بوده، باید قبل از هر مداخله‌ای با شماره 1490، مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم تماس بگیریم.

زهراسادات صفوی‌سهی ‌/‌ جام‌جم