آتشی که سراسر منطقه را تهدید می​کند

به‌ این ترتیب شبه‌نظامیان داعش لزوما از تنها یک گروه رادیکال و ایدئولوژیک تشکیل نشده و بسیاری از به اصطلاح ناسیونالیست‌هایی که رویای احیای سیستم صدام را دارند نیز در این گروه حضور دارند. این ناسیونالیست‌ها همان افسران صدام هستند که پس از روی کار آمدن آن دیپلمات آمریکایی یعنی «پل برمر» به عنوان سازمان‌دهنده تشکیلات انتقالی در عراق سال‌های 2003 و 2004 و حکومت دوفاکتوی او در این کشور و پس از انحلال ارتش عراق به‌ دست وی اخراج شدند.

اما این ائتلاف نظامیان صدام با تروریست‌های جهادی تا زمانی که دولت عراق از کارایی و حس همزیستی برخوردار نباشد همچنان ادامه خواهد یافت و تا زمانی که دولت عراق و قدرت‌های غربی و منطقه‌ای به اهمیت و وزن همه گروه‌ها و نقش آنها در برقراری امنیت و ثبات باور نداشته باشند، گروه‌هایی مانند داعش همچنان زنده خواهند ماند.

شاید شرایط موجود در عراق بتواند حاکمان و بازیگران عرصه سیاسی این کشور را به این باور برساند که برای رهایی از این شرایط تغییراتی در نظام توزیع قدرت در کشور پدید آورند، اما ادامه خط‌مشی فعلی بغداد حاصلی جز افزایش تهدیدهای تروریستی بنیادگرایان ندارد و افزون بر آن می‌تواند به تجزیه عراق به سه کشور مجزاشود و این در واقع همان سناریویی است که در سوریه تا به امروز به نتیجه‌ای نرسیده و اکنون در عراق در حال اجراست.

داعش و شبه‌نظامیان این گروه پس از آن که چهاردهم خرداد امسال موفق به اشغال دومین شهر بزرگ عراق یعنی موصل شدند، شهرها و شهرک‌های دیگری در شمال و غرب این کشور را نیز به اشغال خود درآورده و کنترل برخی گذرگاه‌های مرزی را در اختیار گرفتند. به کنترل درآمدن این گذرگاه‌های مرزی به داعش این امکان قابل​توجه را می‌دهد که تقریبا براحتی اسلحه و هر نوع تجهیزات دیگر را به خاک عراق وارد کنند.

براساس گزارش‌های ناظران سازمان ملل در جریان درگیری‌های یک ماه اخیر بیش از هزار انسان که غالبا غیرنظامی بودند جان خود را از دست داده‌اند. داعش در روزهای آغازین تیر ماه موفق شد کنترل بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت عراق در بیجی را نیز به دست بگیرد. این پالایشگاه روزانه 65000 بشکه نفت تولید می‌کند که یک‌سوم مصرف داخلی عراق را تشکیل می‌دهد. پالایشگاه بیجی نیازهای نفتی ده استان عراق را تامین می‌کرد و افزون بر آن یکی از مهم‌ترین نیروگاه‌های برق عراق که بخش مهمی از برق بغداد نیز از طریق آن تامین می‌شود در بیجی قرار دارد.

داعش به گفته خود در پی برقراری نظام خلافت در کشوری است که عراق، اردن، سوریه و لبنان را در برمی‌گیرد و در گام بعدی بسیاری دیگر از کشورهای منطقه را شامل می‌شود. حتی با وجود حملات اخیر نیروهای مسلح عراق باز هم داعش از رویای اشغال سراسر خاک این کشور دست برنداشته و حال با آن 300 میلیون دلار پول نقد موجود در بانک موصل و در اختیار داشتن چاه‌های نفت سوریه و برخی حوزه‌های نفتی عراق از نظر مالی نیز استقلال پیدا می‌کند. در حال حاضر اشغال مناطق همجوار عراق با سوریه و اردن این امکان را به داعش داده است که از طریق این پیروزی‌های سرزمینی و استراتژیک بتواند در مناطقی بسیار مهم در خاک کشورهای همسایه دست به عملیات بزند.

اما آیا داعش در موقعیتی قرار دارد که بتواند به سوی کرکوک لشکرکشی کرده و حوزه‌های مهم نفتی و پالایشگاه‌های آن را تحت کنترل خود درآورد؟ در حال حاضر چنین اتفاقی بعید به نظر می‌آید، زیرا پیشمرگ‌های کرد در مقایسه با ارتش عراق منظم‌تر و سازمان داده شده‌تر و جنگ آزموده‌تر نشان داده‌اند، اما داعش می‌داند هر گام به سوی کرکوک خطر جنگ با کردها و مهم‌تر از آن جنگ با ترکیه را در بردارد و این گروه توان پیروزی در مقابل کردها و ترکیه را در خود نمی‌بیند.

محتمل‌ترین سناریو این است که اروپا و آمریکا با وجود آن که حملات داعش به مرزهای آنها آسیبی نمی‌رساند، اما به بهانه نگرانی در مورد منافع استراتژیک خود به نوعی وارد عمل شوند، اما این کار نیز پیامدهایی دارد که همان افزایش تهدید تروریسم و بی‌ثباتی منطقه و صدالبته اخلال در جریان صدور نفت خاورمیانه به غرب است. به این ترتیب سناریوی محتمل‌تر همان مداخله نکردن مستقیم نظامی آمریکا و غرب در آینده خواهد بود.

داعش خطری جدی برای سراسر منطقه به شمار می‌آید و هر گونه خطا در این زمینه پیامدهایی بس سنگین در بر خواهد داشت. اگر کشورهای عرب منطقه در لحظات اولیه و سرنوشت‌ساز مناقشه سوریه رفتاری منطقی در قبال آنچه در آن کشور جریان داشت نشان داده و از گروه‌های امثال داعش حمایت نمی‌کردند و اگر دولتمردان عراق در فکر برقراری نظمی نوین در عراق پس از جنگ بودند چه‌بسا منطقه خاورمیانه هرگز شاهد چنین روزهای غم‌انگیزی نبود. اکنون جامعه جهانی و بویژه کشورهای منطقه باید به جای یافتن راه‌حل‌های موقت در پی مدیریت این بحران باشند. نباید فراموش کرد ادعاهای تجزیه‌طلبانه کردها و استمرار حملات و پیشروی‌های داعش و در پی آن فروپاشی کامل عراق، آتشی است که سراسر منطقه را حداقل تحت تاثیر خود قرار داده و همه آرزوها و امیدها به خاورمیانه‌ای برخوردار از صلح و ثبات را نقش بر آب می‌کند.

محمدعلی فیروزآبادی / جام‌جم