دموکراسی، سنت‌های مردم و مساله مشروعیت

عمده این ایدئولوژی‌ها مدعی قرائت صحیح از دو چیز بودند؛ حقوق بشر و دموکراسی. فرض هر یک از این ایدئولوژی‌ها این بود که در صورتی که در یک جامعه به درستی حاکم شوند، هم سعادت فردی افراد و هم پیشرفت کل جامعه را تضمین خواهند کرد.

این ایدئولوژی‌ها در کشور ایران نیز همچون سایر کشورهای مشابه جریان‌هایی را به راه انداختند که بعضا با روند موجود حاکمیت شاهنشاهی ایران مخالف بودند. نمی‌توان نقش برخی از این ایدئولوژی‌ها و اندیشه‌های جدید سیاسی را در ایجاد حساسیت به مسائل سیاسی و روحیه انتقادی در بین برخی جوانان دانشگاهی نسبت به روند حاکمیت شاهنشاهی، انکار کرد، ولی تفکری که جریان انتقادی علیه حاکمیت شاهنشاهی را در بین توده مردم نهادینه کرد، یک تفکر سنتی با یک رهبر بومی و مذهبی بود.

اگر کلیدواژه‌های ایدئولوژی‌های غربی در مبارزه علیه نظام شاهنشاهی، حقوق بشر و دموکراسی بود، کلیدواژگان جریان انقلابی سنتی، مبارزه با ظلم، حق‌الناس، عزت‌مداری و هیهات منا الذله بود. تفاوت شعارها به معنای نفی کلی حقوق بشر و مردم‌سالاری نبود. امام خمینی(ره) در عین این که از متنی سنتی و مذهبی سخن می‌گفت، در مبارزات خود حقوق بشر (نه به مثابه اصطلاحی سیاسی بلکه به معنای حقوق فطری هر انسان) را تائید کرد و نیز پس از مبارزات، در تائید مردم‌سالاری، رای ملت را میزان دانست. سخن امام این بود که اسلامی که او پرچم‌دار آن است، همه آنچه عقول بشری به مثابه موازینی نیک برای اداره حکومت می‌پندارد، درون خود دارد.

امروز جمهوری اسلامی با تجربه بیش از سه دهه و با همه فراز و نشیب‌ها و حملات خارجی و نیز با برخی اشتباهات داخلی ـ که خود به مثابه تجربه‌ای نیک چراغ راه آینده خواهد بود ـ توانسته نمونه‌ای از حاکمیت مردم‌سالاری بومی باشد، حاکمیتی که به اعتراف همه قدرت‌های بیگانه، وارداتی نیست، ولی در عین حال، مدعی مردم‌سالاری حداکثری بوده است. خود رهبران این نظام نیز مدعی نبوده‌اند تاکنون هیچ اشتباهی در اداره این حاکمیت رخ نداده، ولی با یک نگاه منصفانه، می‌توان تائید کرد که این نظام با تکیه بر باورهای بومی و اسلامی، توانسته در عمل مدلی بمراتب موفق‌تر و با ثبات‌تر از حاکمیت‌های مدعی دموکراسی وارداتی را اجرا کند.

تجربه ایران، می‌تواند برای دیگر کشورها، اعم از قدرتمند و پیشرفته تا کشورهای در حال توسعه و ضعیف، درس‌آموز باشد. چه این که شیوه حاکمیت در یک کشور، اولا باید به دست مردم سپرده شود و ثانیا باید به نحوی با باورها و سنت‌های مردم ارتباط برقرار کند که در ذهن و جان مردم نیز حکومتی مشروع تلقی شود.