جاذبه‌های برنامه ورزشی «نود»

حتی اگر اهل ورزش و فوتبال و پیگیری اخبار و حوادث آن نباشید، بازهم احتمالا برنامه نود و عادل فردوسی‌پور برایتان جذاب است و فارغ از هر عیب و ضعفی که این برنامه ممکن است داشته باشد همین شهره شهر بودن، خود موفقیتی بزرگ برای یک برنامه تلویزیونی به حساب می‌آید. از منظر علم ارتباطات؛ جذب مخاطبان گسترده، نخستین و مهم‌ترین گام در ساخت و تولید برنامه‌های تلویزیونی است.

با این حساب این برنامه پرمخاطب، ده سال نیز ادامه پیدا کرده، بدون این‌که دچار ریزش مخاطب شود. نه ‌فقط این برنامه که هر برنامه رسانه‌ای اگر بتواند تا یک دهه به عمر خود ادامه داده و همچنان مخاطب داشته باشد، شایسته قدردانی و تامل است. در این یادداشت قصد نداریم برنامه نود را از حیث ورزشی دستمایه نقد و بررسی قرار دهیم، بلکه منظور نگاه به رمز و راز ماندگاری نود به‌عنوان یک برنامه تلویزیونی از منظر رسانه‌ای است.

واقعیت این است که برخی به این برنامه انتقاد داشته و عملکرد آن را موجب تخریب و تضعیف فوتبال کشور می‌دانند، اما برخی دیگر نیز نود را به‌عنوان یک برنامه شفاف، منتقدانه و جریان‌ساز در عرصه فوتبال کشور دانسته‌اند که به رشد و توسعه آن کمک می‌کند. این نظرات دوگانه و بظاهر متضاد در یک چیز اشتراک نظر دارند و آن هم تاثیر‌گذار بودن این برنامه است؛ حالا چه مثبت چه منفی؛ ضمن این‌که برنامه‌های اجتماعی ـ فرهنگی دیگری در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا براساس الگوی موفق نود تولید شوند و این گواه دیگری است بر این‌که برنامه نود به‌عنوان یک الگوی رسانه‌ای و برنامه تلویزیونی نه صرفا برنامه ورزشی موفق و تاثیر‌گذار بوده است؛ هرچند موفقیت برنامه نود بی‌ارتباط با ماهیت فوتبال و مناسبات اجتماعی و صنفی آن نیست و نباید آن را دست کم گرفت. یعنی اگر چنین برنامه‌ای در رشته‌های ورزشی دیگر هم ساخته می‌شد نمی‌توانست به موقعیت نود دست پیدا کند؛ حتی کشتی که بعد از فوتبال نزد ایرانیان محبوبیت دارد.

بنابراین گزافه نیست که بگوییم یکی از نخستین شرط‌های موفقیت برنامه نود به سوژه آن برمی‌گردد. فوتبال در کشور ما بین اقشار و سنین مختلفی طرفدار داشته و محدود به طیف سنی و اجتماعی خاصی نمی‌شود. مثلا از یک نوجوان دوازده ساله گرفته تا پیرمرد هشتاد ساله ممکن است تماشاگر فوتبال باشند یا مدرک تحصیلی و میزان تحصیلات نیز چندان در آن موثر نیست و از استاد دانشگاه گرفته تا یک فرد بی‌سواد ممکن است در این طیف بگنجند. مهم‌ترین دلیل هم عادل فردوسی‌پور است که مدرک کارشناسی ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی شریف داشته و مدرس دانشگاه است. جالب این‌که خط‌کشی جنسیتی درباره فوتبال نیز کمرنگ شده و در میان دختران و زنان بویژه نسل جوان‌تر نیز شاهد علاقه‌مندان به این ورزش هستیم، از این رو خود این سوژه ذاتا واجد ظرفیت‌های بالایی در جذب مخاطب و جذابیت برنامه است.

یکی از عوامل موثر دیگر در جذابیت برنامه نود که بازهم به ماهیت فوتبال برمی‌گردد سویه رقابتی و هیجان ناشی از آن است. ضمن این‌که این علاقه‌مندان صرفا یک تماشاگر خنثی و بی‌طرف نیستند و درواقع با مخاطبانی روبه‌رو هستیم که هوادار برخی تیم‌ها یا بازیکنان هستند و به ‌اصطلاح روی آنها تعصب دارند، از این رو این علقه‌های عاطفی و هیجانی نسبت به سوژه یک برنامه بدون شک موجب داغ‌تر ‌شدن آن خواهد شد. این دو ویژگی شاید دلیل محکمی است تا مثلا به مقایسه نود با برنامه هفت بپردازیم که نتوانست و درواقع نمی‌تواند به یک نود سینمایی بدل شود؛ یکی به این دلیل که طیف مخاطبان علاقه‌مند جدی به سینما نسبت به فوتبال فاقد کمیت و تنوعی است که در میان طرفداران فوتبال وجود دارد و دوم این‌که سینما دست‌کم در کشور ما فاقد آن وجوه رقابتی است.

به این عوامل باید مناسبات اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ورزش فوتبال را نیز اضافه کرد که بیشترین ظرفیت سوژه‌سازی‌ و حاشیه‌های جذاب برنامه نود از آن ناشی می‌شود. سرمایه‌ها و پول‌هایی که در مناسبات اقتصادی ورزش فوتبال رد و بدل می‌شود و سویه‌های ژورنالیستی این رخدادها به ‌قدری گسترده و البته پیچیده است که بازنمایی آن در یک برنامه تلویزیونی به تنهایی می‌تواند موجب جذابیت آن شود. اتفاقا برجسته کردن این حواشی و مسائل پشت پرده، برگ برنده برنامه نود نسبت به برنامه‌های ورزشی مشابه است.

در بین عوامل متعددی که بر جذابیت و ماندگاری برنامه نود تاثیر گذاشته، از رویکرد انتقادی و عملکرد مجری آن نیزنباید غافل بود. بدون شک برنامه نود را بدون عادل فردوسی‌پور نمی‌توان تصور کرد. درست است که خود فوتبال به‌عنوان موضوع این برنامه واجد جذابیت‌های بالایی است، اما تبدیل نود به یک برنامه پرطرفدار بیش از هر چیز به نحوه اجرای فردوسی‌پور برمی‌گردد، وگرنه قبل از نود نیز برنامه‌هایی که به فوتبال بپردازند، در شبکه‌های مختلف تلویزیونی وجود داشت. فردوسی‌پور به واسطه علاقه شدیدی که به ورزش فوتبال داشته و اطلاعات و دانش نظری خوبی که در این زمینه دارد موفق شده تا رنگ و بوی بیشتری به این برنامه ببخشد و مهارت‌های ژورنالیستی وی نیز در مدیریت و اجرای برنامه به کمک او آمده تا از مجموعه این توانمندی‌ها در جهت پویایی و تحرک بیشتر برنامه استفاده کند.

هیجان تماشای برنامه نود کمتر از دیدن یک مسابقه حساس فوتبال نیست. فردوسی‌پور با تکیه بر اطلاعات ورزشی و تجربیات ژورنالیستی خود، موفق شد همان فضای منتقدانه را به برنامه نود تزریق و آن را از یک برنامه صرفا گزارشی ـ نمایشی خارج کند. جالب است که بدانید خرید چند روزنامه ورزشی، چند هفته‌نامه و ماهنامه خارجی فوتبال و مجلات معتبر «ورلد ساکر»، «چمپییونز» و «فورفورتر» از عادت‌های همیشگی عادل فردوسی‌پور است، ضمن این‌که تسلط او به زبان انگلیسی و استفاده دائم از منابع اصلی اطلاعات در اینترنت و وقت گذاشتن و مطالعه آنها موجب شده تا او نه‌ فقط به‌عنوان یک مجری که در حد یک کارشناس و خبرنگار فوتبال نسبت به کار خود شناخت و تبحر داشته باشد و از مجموع این توانمندی‌ها در جهت جذابیت بیشتر برنامه نود استفاده کند؛ هرچند جسارت و شجاعت او در طرح برخی مسائل و نقد اوضاع فوتبال کشور و البته آشنایی با خط قرمزهای رسانه‌ای در این‌باره به همه این توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصی فردوسی‌پور و برنامه‌‌اش پویایی و نشاط می‌بخشد. با این حال مهم‌ترین ویژگی جذابیت اجرای عادل فردوسی‌پور برخورد صادقانه و بدون رودربایستی اوست که در آشفته‌ بازار فوتبال، وامدار هیچ گروه و دسته‌ای نیست.

پیگیر بودن وی در نقد آسیب‌های فوتبال کشور و عدم ‌محافظه‌کاری او در این ماجرا، کمتر در یک مجری و گزارشگر ورزشی وجود دارد و با این‌که از حیث مهارت کلامی دارای ضعف عمده‌ای در اجراست، اما همین رویکرد و البته محبوبیتش موجب شده تا نود، نود شود!

در بررسی عوامل موفقیت نود باید به برخی عناصر دیگر مثل زنده ‌بودن برنامه، تنوع بخش‌ها و مهمانان، پرداخت کارشناسی به ابعاد مختلف ورزش فوتبال، حتی داوری و امکانات استودیوم‌های ورزشی و تعامل این برنامه با مخاطبانش از طریق پیام کوتاه اشاره کرد. نود یک برنامه ورزشی است که تعریف روشنی برای خود داشته و تعارف مبهمی با کسی ندارد؛ نقادی می‌کند نه نقالی، گزارش می‌د‌هد نه نمایش و بیش از تجلیل بر تحلیل استوار است و همه اینها یعنی به مخاطب خود احترام می‌گذارد. با این حساب تا 90 سال دیگر هم این برنامه می‌تواند سرپا بایستد. (سید‌رضا صائمی/ ضمیمه قاب کوچک)