داروهای گیاهی و طب سنتی لازم و ملزومند

بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، بیش از 80 درصد ساکنان این کره خاکی، داروهای گیاهی را بهترین گزینه برای درمان بیماری‌ها می‌دانند و پس از مواجهه با علائم بیماری، ابتدا سراغ این گروه از داروها می‌روند. بسیاری از داروهایی که امروزه در دسترس است نیز منشأ گیاهی دارد. استفاده از گیاهان دارویی قدمتی دیرینه دارد اما پیشرفت سریع و چشمگیر علوم پایه موجب شده است مصرف گیاهان دارویی در مقایسه با گذشته کاهش یافته و داروهای شیمیایی در بسیاری از موارد جایگزین داروهای گیاهی شود. داروهای شیمیایی با وجود اثربخشی بالایی که دارند، عوارض جانبی هم به همراه دارند از این رو چند سالی است که استفاده از گیاهان دارویی مجددا مورد توجه قرار گرفته و سازمان بهداشت جهانی برنامه‌های وسیعی برای گسترش کاربرد این گروه از داروها در نظر گرفته است. باوجود این‌که کشور ما همواره به عنوان یکی از ظرفیت‌های عمده گیاهان دارویی مطرح بوده، آمارها نشان می‌دهد صنعت داروهای گیاهی در ایران رونق چندانی ندارد. ایران سکونتگاه ده‌هزار گونه گیاهی دارویی است و از تنوع گیاهی بالایی برخوردار است، اما تاکنون فقط 2000 گونه گیاه دارویی در کشور معرفی شده و اکنون مواد استخراج شده از 400گونه از آنها گاهی در صنعت داروهای گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. درباره اوضاع و احوال داروهای گیاهی با دکتر جعفر میرفخرایی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فرآورده‌های گیاهی دارویی گفت‌وگو کرده‌ایم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم.

اوضاع و احوال تولید داروهای گیاهی در کشور چگونه است؟

صنعت تولید داروهای گیاهی در کشور رو به رشد است. تا سال 1385 یعنی تا همین هفت سال پیش فقط برای تولید 300 داروی گیاهی پروانه صادر شده بود، اما اکنون برا ی تولید بیش از هزار داروی گیاهی در کشور پروانه صادر شده است که نشان‌دهنده استقبال از مصرف داروهای گیاهی و باور جامعه به تاثیر‌گذاری این داروهاست. البته باید پذیرفت در تغییر این رویکرد فرهنگ‌سازی مهم‌ترین نقش را داشته است. یکی از موضوعات مطرح شده در همایش مکمل‌های دارویی که بتازگی برگزار شد، این بود که مصرف داروهای گیاهی با توجه به این‌که دوز مصرفی مشخصی ندارد نمی‌تواند در بعضی موارد مفید باشد. من به عنوان متولی صنعت داروهای گیاهی در کشور بر این باورم که باید توجه داشت همه داروهای گیاهی که مجوز می‌گیرند مراحل آزمایش‌های بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته است. بنابراین هیچ دارویی بدون تائید، مجوز تولید نمی‌گیرد. به عبارت دیگر در همه داروهای گیاهی دوز مصرف، نحوه مصرف و حتی منع مصرف کاملا مشخص است. در سطح جهانی هم داروهای گیاهی بیش‌ازپیش مورد توجه است. در کشورهایی آمریکایی و اروپایی بیش از 40 درصد داروهای مصرفی منشأ گیاهی دارد، بنابراین باید پذیرفت استفاده از داروهای گیاهی در سطح دنیا مورد‌توجه قرار گرفته است.

گیاهان دارویی در طب نوین و تولید داروهای جدید چه جایگاهی دارد؟

طب نوین این روزها به قدری پیشرفت کرده که ما پیش‌بینی می‌کنیم استفاده از داروهای گیاهی در این صنعت بتواند آینده درخشانی را پیش رو داشته باشد. در کشور ما چند دانشگاه دوره‌های طب سنتی را برگزار می‌کنند و هر سال بیش از 300 پزشک در این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند. هنگامی که این پزشکان وارد عرصه درمان می‌شوند هر یک به نوبه خود می‌توانند در گسترش طب سنتی و درمان‌های مبتنی بر آن تاثیرگذار باشند. به طور کلی باور مردم به طب سنتی بیشتر شده است.

چرا در گذشته‌ای نه‌چندان دور بیشتر پزشکان استفاده از داروهای شیمیایی را ترجیح می‌دادند و در نسخه‌های آنها اثری از داروهای گیاهی یافت نمی‌شد؟

در گذشته‌های دور درمان بیماران بر اساس طب سنتی در کشور اجرا می‌شد. در دربار شاهان قاجار نیز طب سنتی بسیار مورد توجه بود. پس از آن تعدادی از افراد با استعداد را برای گذراندن دوره‌های آموزش پزشکی به غرب فرستادند. بعد از بازگشت آنها طب غربی نیز وارد کشور شد و به این ترتیب آرام آرام طب غربی، طب سنتی را کنار گذاشت و در حقیقت طب سنتی زیر خاکستر قرار گرفت. در این میان این عطاری‌ها و پزشکان قدیمی بودند که بر مبنای طب سنتی طبابت می‌کردند. به‌تدریج مردم فهمیدند هنوز هم با وجود مطرح‌شدن طب غربی، طب سنتی یا طب ابن سینا،الحاوی و زکریا جواب می‌دهد، به این ترتیب عطاری‌ها به زنده نگه‌داشتن طب سنتی کمک کردند؛ اما هنوز هم بسیاری از پزشکان تصور می‌کنند داروهای گیاهی هیچ اثر بخشی ندارد و نباید از آنها برای درمان بیماران استفاده کرد.

پس پزشکان پیش از این نسبت به این داروها رویکرد خوبی نداشتند؟

بله، درست است. فرهنگ‌سازی برای همین تغییر رویکردها انجام می‌شود. ما باورهایی ایجاد کرده‌ایم تا پزشکان نسبت به داروهای گیاهی رویکرد جدیدی پیداکنند. اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که می‌توانیم داروهای گیاهی را به کشورهایی از جمله هند، سنگاپور، مالزی، فرانسه، آلمان و آمریکا صادر کنیم. وقتی فرآورده دارویی گیاهی را به کشورهای دیگر صادر می‌کنیم به منزله اعتبار ما در زمینه تولید داروهای گیاهی است.

وضع داروهای گیاهی در نظام سلامت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اکنون 56 داروی گیاهی زیر چتر بیمه است و وضع 96 داروی دیگر هم تحت بررسی است. نظام سلامت با ما وارد مذاکره شده و امیدواریم در آینده‌ای نزدیک بتوانیم داروهای گیاهی بیشتری را در نظام سلامت تحت پوشش بیمه قرار دهیم. مدتی پیش هیات ایرانی به پاکستان سفر کرد. بیش از یکصد کارخانه داروسازی گیاهی در پاکستان وجود دارد. قصد داریم در ازای خرید مواد اولیه داروهایی را به این کشور صادر کنیم؛ بنابراین می‌توان گفت داروهای گیاهی در حوزه صادرات هم می‌تواند آینده درخشانی داشته باشد.

چرا بیشتر افراد برای درمان‌های ساده به سراغ داروهای گیاهی می‌روند و اثر بخشی داروهای گیاهی برای درمان بیماری‌های مزمن کمتر مورد توجه بوده است؟

استفاده از داروهای گیاهی مقوله جدید است. باید دوره‌های بازآموزی برگزار شود تا پزشکان این داروها را تجویز کنند. امروزه در بیشتر سمینار‌ها و همایش‌ها بخشی به معرفی گیاهان دارویی اختصاص دارد که این کار زمینه مناسبی را برای آشنایی پزشکان با داروهای گیاهی که در داخل کشور تولید شده، فراهم می‌کند.

صنعت داروسازی تا چه حد مبتنی بر طب سنتی است؟

اکنون در جایگاهی قرار داریم که همگام با دیگر کشورها پیش می‌رویم. تولید داروهای گیاهی و طب سنتی به نوعی لازم و ملزوم یکدیگرند. در صنعت داروسازی، داروی گیاهی تولید می‌کنیم و درمان‌های مبتنی بر طب سنتی این داروها را برای بیماران تجویز می‌کند. از سوی دیگر طب سنتی به‌داروهای گیاهی نیاز دارد و باید داروی مورد نیاز را برای آنها تولید کنیم تا آنها در درمان بیماران از این داروها استفاده کرده و تولید داروهای گیاهی در کشور توسعه پیدا کند.

شما در صحبت‌ها به عطاری‌ها اشاره کردید. آیا عطاری‌ها را می‌توان رقیب سنتی کارخانه‌های داروسازی گیاهی به شمار آورد؟

عطاری‌ها جمعیت انبوهی را تشکیل می‌دهند. با فرض این‌که حدود 20 هزار عطاری داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم این افراد در کنار خانواده هایشان جمعیتی 60 هزار نفری راتشکیل می‌دهند، اما فقط بعضی از آنها پروانه فعالیت دارند. بررسی انجام شده در 15 استان کشور نشان می‌دهد در این استان‌ها فقط 4000 عطاری پروانه کار دارند. ما قصد داریم فعالیت عطاری‌ها را قانونمند کنیم. وقتی می‌توانیم از عهده این کار برآییم که برای آنها فکر کنیم یا برای آنها دوره‌ای برگزار کنیم. جامعه گیاه درمانی در این زمینه اقداماتی را انجام داده است. قصد داریم با همکاری دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی این کار را در سطح گسترده‌تری انجام دهیم. باید به افراد فارغ‌التحصیل در رشته گیاهان دارویی مجوز بدهیم تا در داروخانه‌ها فقط داروی گیاهی بفروشند. نمی‌خواهیم انقلابی به راه اندازیم که زندگی افرادی که در عطاری‌ها مشغول کار بوده‌اند و همچنین خانواده آنها را تحت تاثیر قرار دهیم. هدف ما تعلیم و تربیت این افراد است. وقتی بتدریج افراد را به سمت مصرف داروهای گیاهی سوق دادیم در مسیر فرهنگ‌سازی گام برداشته‌ایم.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش