وقتی لولو به خوابم می‌آید

هنوز به طور قطعی مشخص نشده است که کودکان از چه سنی خواب می‌بینند. تقریبا همه بچه‌ها هر چند وقت یک بار خواب‌های ترسناک یا ناراحت‌کننده می‌بینند ولی در سنین پیش‌دبستانی که اغلب ترس از تاریکی دارند تعداد کابوس‌ها بسیار بیشتر می‌شود و هیچ راه قطعی برای جلوگیری از کابوس دیدن آنها وجود ندارد.

چرا کابوس‌

کابوس‌ها مانند بقیه رویاها در مرحله‌ای از خواب رخ می‌دهند که مغز بسیار فعال و مشغول طبقه‌بندی اطلاعات جدیدی است که در طول روز به دست آورده و در حافظه است، تصاویری که مغز در حال پردازش آنهاست و آن‌قدر واضحند که کاملا واقعی به نظر می‌رسند و حتی می‌توانند احساساتی مانند ترس را در فرد برانگیزند.
 وقتی بچه‌ها بعد از کابوس دیدن از خواب می‌پرند تصاویری که در رویا دیده‌‌اند هنوز به صورت واضح و آشکار در ذهنشان است و کاملا واقعی به نظر می‌رسد پس طبیعی است که کودک بترسد و پدر و مادرش را صدا بزند. بچه‌ها در سنین پیش‌‌دبستانی کم‌کم متوجه می‌شوند که کابوس‌ها فقط یک رویا هستند و چیزهایی که در خواب دیده‌اند واقعیت ندارد و نمی‌‌تواند به آنها آسیبی برساند، ولی حتی دانستن این واقعیت مانع ترسیدن آنها نمی‌شود حتی در سنین بالاتر، وقتی بچه‌ها بعد از کابوس از خواب می‌پرند می‌ترسند و احتیاج به حمایت و حضور پدر و مادرشان دارند.
 علل و موجبات اصلی کابوس‌ها ممکن است بر اثر رویدادها و مسائل ترسناکی باشد که کودک در طی روز در تلویزیون می‌بیند یا در داستان‌ها و کتاب‌ها می‌خواند یا اطرافیان تعریف می‌کنند یا اصولا مساله‌ای باشد که کودک خود شخصا با آن روبه‌رو است مانند: دعواها، مشکلات احساسی و در بچه‌های بزرگتر مشکلات در مدرسه و شاید سختی تکالیف درسی. همچنین کابوس‌‌های کودک می‌تواند تاثیراتی از اعمال روزانه باشد یک روز فشرده و سخت می‌‌تواند باعث کابوس هنگام خواب شود؛ البته خواب‌‌های وحشتناک می‌تواند از تخیل کودک هم شکل بگیرد بدون این که معنای خاصی داشته باشد.

در بچه‌های کوچک این خواب‌ها قسمتی از رشد آنهاست و وقتی از خواب می‌پرند بلافاصله به خواب می‌روند و فردای آن روز چیزی به یاد نمی‌آورند.

چگونه مقابله کنیم‌

والدین نمی‌توانند از کابوس دیدن فرزندانشان جلوگیری کنند؛ اما می‌توانند با فراهم کردن شرایط مطلوب بچه ها را برای یک خواب آرام آماده کنند و این آرامش به آنها کمک می‌کند تا رویاهای شیرینی داشته باشند برای به وجود آوردن حس آرامش و امنیت پیش از خواب رعایت این نکات الزامی است.
 با نزدیک شدن زمان خواب بچه‌ها باید فعالیت‌های ذهنی و جسمی‌شان را کمتر کنند تا برای خواب آماده شوند. دوش گرفتن قبل از خواب، بوسیدن آنها، خواندن کتاب داستان یا یک صحبت کوتاه درباره وقایع خوشایندی که طول روز اتفاق افتاده است، می‌تواند به آنها کمک کند تا خواب راحتی داشته باشند. می‌توانید اسباب‌بازی یا عروسک دلخواه فرزندتان را موقع خواب به او بدهید. وجود چراغ خواب به بچه‌ها کمک می‌کند تا بدون ترس از تاریکی و با آرامش به خواب بروند.
 اجازه ندهید فرزندتان قبل از خواب فیلم‌های ترسناک ببیند یا کتاب‌‌های ترسناک بخواند. به هنگام دیدن کابوس با لحنی آرام به او بگویید که کابوس دیده است، ولی دیگر کابوس تمام شده، همه چیز مرتب است و موجودات ترسناکی که در خواب دیده نمی‌توانند صدمه‌ای به او بزنند. او را به خاطر ترسش سرزنش نکنید و به او بگویید حتی بزرگ‌ترها هم گاهی خواب بد می‌بینند و ممکن است بترسند یا ناراحت شوند، زیرا رویاها خیلی واقعی به نظر می‌رسند.
 هنگامی که کودکی در دل شب فریاد کشید، بی‌آن که از خواب بیدار شود، باید او را نوازش کرد و آرام در گوشش لالایی  نجوا کرد و در این هنگام نباید کودک را حتی‌الامکان از خواب بیدار کرد اما زمانی که کودکتان از صدای فریاد خودش بیدار شد، همچنان وحشت‌زده و ترسیده است او را در آغوش بگیرید و یک لیوان آب به او بدهید و او را نوازش کنید و با صدای آهسته برایش تعریف کنید که این فقط یک خواب بود و گذشت، آنچه که دیدی همه در خواب بود.
 اگر کودک معنی واژه رویا (خواب) را هنوز یاد نگرفته باشد، طنین آرامبخش صدایتان او را تسکین خواهد داد و به او خواهد فهماند که آنچه که دیده واقعیت نداشته است، اگر کودک باز هم بی‌قراری کرد می‌توان چراغ را روشن کرد و گفت بیا به دنبال آن چیزی که می‌ترسی بگردیم یا به او بگوییم چراغ را برایت روشن می‌گذارم.
 البته امکان دارد که در بعضی موارد، صحنه‌هایی از آن کابوس وحشتناک در ذهنش دوباره تکرار شود و از ترس این ‌که دوباره آن منظره‌های وحشتناک را ببیند از رفتن به رختخواب امتناع ورزد، توصیه‌ای که در این زمان وجود دارد این است که موضوع خوابی را که کودک عنوان می‌کند را به شکل دیگری به پایان برسانیم  به این شکل که مثلا اگر خواب اژدها را دید به او بگوییم که در انتها تو شمشیری داشتی و اژدها را کشتی.
 سعی کنید وقتی کودک خواب ترسناک می‌بیند و به طرف تخت شما می‌آید او را به تخت خودش باز گردانید؛ چون بعدا خیلی مشکل است که شب‌های بعد در اتاق خودش به خواب رود و سعی کنید پیش کودک تا به خواب رفتن وی بمانید و بعد اتاق او را ترک کنید.
 هنگامی که احساس می‌کنید دیدن کابوس در کودکتان به علت این است که ذهنش مشغول مساله‌ای است باید دقت کنید که چه چیزی در زندگی کودک تغییر یافته است.
 البته باید از خود کودک کمک گرفت و یک سوال باز و دقیق پرسید، مثلا دیشب چه خوابی دیده بودی؟ یا دقیقا از چه چیزی می‌ترسی؟  و بگذاریم خودش تعریف کند و سعی کنیم بین صحبت‌هایش حرف نزنیم با دقت گوش کنیم زیرا کودک با این عمل ما احساس خواهد کرد که وی را درک می‌کنیم.
 درباره کودکانی که کوچکتر هستند نباید انتظار داشته باشیم که خوابشان را واضح بتوانند بیان کنند، زیرا کودکان در سنین پایین نمی‌توانند دقیقا خوابی را که دیده‌اند به روشنی برای دیگران تعریف کنند و فقط ممکن است بگویند مثل: زن بد جنس یا سگ بزرگ. در این صورت باید به آنها گفت که در واقعیت و در اتاق او چیزی وجود ندارد و می‌توان به همراه کودک همه جای خانه را جستجو کرد.

رویای آرامش‌

سایت شمیم در گزارشی درخصوص خواب می‌نویسد: خواب نوعی برگشت به حالت رضایت و آرامش کامل است که کودک در دوران جنینی نیز آن آرامش را در مادر احساس می‌کند.

طبق تحقیقات جدید، خواب شب را می‌توان به 2 قسمت خواب با حرکات سریع چشم و خواب عمیق تقسیم کرد که هر یک از این مراحل در طول شب تکرار می‌شود. خواب در طول شب با حرکات سریع چشم حدود 5 مرتبه به مدت نیم ساعت تکرار می‌شود و شخص رویا می‌بیند ولی بیشتر اختلالات خواب کودکان به مرحله خواب عمیق مربوط است که طی آن کودک دچار شب ادراری، ساییدن دندان‌ها به یکدیگر و وحشت شبانه می‌شود. بررسی‌های به عمل آمده نشان داده است، خواب در سلامت روانی و جسمی کودکان بسیار موثر است به نحوی که در مراحل رویا، از اضطراب‌های فرد کاسته می‌شود. در غیر این صورت افرادی که از خواب همراه با رویا محروم می‌شوند روز بعد دچار اضطراب می‌شوند. خواب مرحله عمیق‌تر با ترمیم بافت‌های بدن و رشد اندام‌ها ارتباط دارد و هورمون رشد کودکان در این مرحله از خواب ترشح می‌شود.
 کارشناسان امور تربیتی تغذیه، تنش و اضطراب، سر و صدا و دشواری‌های محیطی را از عوامل موثر در خواب کودک می‌دانند که می‌توانند موجبات یک خواب خوب یا نامناسب را ایجاد کند.به اعتقاد آنان، اگرخواب کودک از نظم خوبی برخوردار باشد نسبت به دیگر همسن و سال‌های خود از خلق و خو و حتی رشد مناسبی برخوردار خواهد بود؛ چراکه اختلال در خواب فرد را بدخلق و پرخاشگر می‌کند. بنابراین از دیرباز یکی از مهم‌ترین ابزار تشویق به خواب، استفاده از لالایی و گفتار شنیداری برای کودکان بود که در این رونق نوعی ارتباط با کودک وجود می‌آید.
 متخصصان تعلیم و تربیت لالایی را نوعی متغیر موثر در کودک می‌دانند که باعث ایجاد نظم ذهنی در آنها می‌شود.دکتر کتایون خوشابی، روان‌شناس معتقد است، والدین باید علت تداوم مشکل خواب را در کودکان خود بررسی کنند؛ چراکه ممکن است این مشکلات به دلیل جلب توجه، اضطراب، تاثیر داروها و مسائلی از این دست باشد.
 دکتر خوشابی با اشاره به این که بررسی چنین عواملی در انتخاب راه‌حل مناسب به والدین این کودکان کمک خواهد کرد، می‌گوید: بازی‌هایی که نیاز به فعالیت زیاد دارند برای ساعات پیش از خواب، مناسب نیست و باید بتدریج فعالیت کودک را از زمان غروب به بعد کاهش داد و به جای بازی‌های پرتحرک مانند کشتی گرفتن یا توپ بازی، فعالیت‌هایی مانند مطالعه کردن، شنیدن قصه یا تماشای تلویزیون را جایگزین کرد.

خوشابی با بیان این که انجام فعالیت‌های آرام‌کننده مانند حمام آب گرم و ماساژ  قبل از خواب یا تکان دادن کودک به آرامی مفید خواهد بود معتقد است. والدین باید برای زمان خواب کودک برنامه داشته و در این زمینه انعطاف‌پذیر باشند و در عین حال برخورد قاطع با کودک را نیز تمرین کنند. همچنین یک همخواب جایگزین مانند عروسک یا هم اتاقی به تنها خوابیدن کودک کمک می‌کند و در کسب استقلال او مفید خواهد بود. کودکان ترس‌ها و تشویق‌هایی دارند که پیش از خواب به سراغشان می‌آید، بنابراین بهتر است والدین کودک خود را تشویق و درباره مسائل خود با آنها صحبت کنند، زیرا این کار به والدین، در درک بهتر مسائل کودک کمک خواهد کرد.
 او معتقد است: والدین، پدربزرگ و مادربزرگ در کنار آمدن با مشکلات خواب کودک، با یکدیگر هماهنگ باشند؛ چراکه کودکان به علت شرایط سنی خود آسیب‌پذیرند و نیاز به حمایت و مراقبت بزرگترها دارد؛ بنابراین آسیب‌پذیری کودکان ایجاب می‌کند با وضع قوانین مناسب و حمایت و مراقبت لازم، رشد و سلامت جسم و روان آنان را تامین کنیم.

>> جام جم/ چاردیواری