البته بسیاری از این آیین‌ها از پیش از نوروز آغاز می‌شوند و بعد از سیزدهم فروردین هم ادامه دارند. به‌عنوان مثال «هوده مال» آیینی است که پیش از نوروز در خراسان آغاز می‌شود یا پنجاه به در مراسمی است که درقزوین 50 روز بعد از نوروز برگزار می‌شود.
زردی من از تو
مراسم چهارشنبه‌سوری یکی از مهم‌ترین و زیباترین مراسم اهالی آذربایجان است. مردم این دیار چهار آتش‌افروزی که نمادی از چهار عنصر طبیعت است، در چهار چهارشنبه متوالی اسفندماه برگزار می‌کنند. نخستین مراسم منسوب به باد است؛ دومین منسوب به خاک، سومین به آتش و آخرین آنها به آب؛ که اشاره به از بین رفتن یخ از روی خاک، نفس کشیدن زمین و باروری دارد. در آخرین مراسم در صبحگاه از روی آب می‌پرند. در روستاهای این استان آخرین چهارشنبه سال را «چرشنبه خاتون» می‌نامند. زنان روستایی در این روز با آرد نقش زنی را بالای اجاق خوراک‌پزی می‌کشند و زیر آن یک آینه و شانه می‌گذارند. تا زمانی که چرشنبه خاتون آمد سرش را شانه بزند. چرشنبه خاتون در واقع تاکیدی بر بارورشدن زمین در آخرین روزهای سال است. عشایر کلیبر در صبح چهارشنبه‌سوری در دو مکان، مقابل یکدیگر آتش می‌افروزند و دام‌هایشان را از میان دو آتش عبور می‌دهند، سپس از آب نهر به حیوان‌ها می‌نوشانند.
پای سفره بهار
در میان آذری زبان‌ها گذاردن ماست، برنج سفید پخته و گوشت بر سفره نوروزی که نشانی از برکت و آرزوی محصول خوب است، رواج دارد. مردم بوشهر از چند روز قبل از نوروز اقدام به تهیه و درست کردن دو شیرینی «بیب گلی» و «قراپیچ» می‌کنند تا در زمان تحویل سال بر خوان نوروزی گذارند. درتمام طول نوروز بوشهری‌ها از این دو شیرینی در خانه نگه می‌دارند. مردم لرستان سفره هفت‌سین خود را رو به شرق خانه (در اصطلاح محلی رو به آفتاب زنان) پهن می‌کنند. خانواده‌های لرستانی که یکی از اعضای خود را از دست داده‌اند معمولا در سال نخست، خوان نوروزی نمی‌چینند و تنها به رویاندن سبزه می‌پردازند. یکی از عناصر متفاوت لرستانی‌ها بر خوان نوروزی، نارنج است. مردم کرمان در کنار سمنو که نمادی از برکت است، شیرینی به نام «کماچ سهن» را نیز بر خوان نوروزی خود قرار می‌دهند.
بلا به دور، گره بزن!
علت حضور مردم در دشت‌ها و خروج از محل زندگی به نوعی شکست دیو خشکسالی و قربانی و بریان کردن گوسفندی برای فرشته باران بوده است. مردم آن روزگار با انداختن سبزه در آب جاری از طرفی قصد بازگرداندن برکت به کشتزارها و مزارع را داشته‌اند؛ از طرفی دیگر نیز معتقد بودند که طی 12 روز نخست سال سبزه تمامی دردها و بیماری‌های خانواده را در خود جمع می‌کند. به همین دلیل به سبزه دیگران دست نمی‌زدند؛ چرا که نمی‌خواستند مشکلات دیگران بر دوششان بیفتد. با دور انداختن سبزه در واقع تمام بیماری‌ها را از خانواده خود دور می‌کردند. گره‌زدن سبزه از دیگر مراسم سیزده به در است. در گذشته اعتقاد بر این بوده که اگر آرزو کرده و سبزه در حال رشدی را گره بزنند، با بازشدن گره، مشکلات آنها نیز حل خواهد شد. خوزستانی‌ها سیزده به در را دو بار جشن می‌گیرند؛ اولی با احتساب روز نوروز و دومی بدون احتساب روز تحویل سال نو.
خوراک‌های نوروزی
در خراسان شمالی دو هفته مانده به نوروز مراسم «دانو پزی» برگزار می‌کنند. به این صورت که موادی چون گندم، نخود، عدس، برنج و... را داخل ظرف آب ریخته با ادویه می‌پزند. وقتی خوراک آماده شد، مهره‌ای آبی رنگ درون ظرف می‌اندازند. سپس مادر خانواده شروع به تقسیم دانو می‌کند؛ و از کوچک‌ترین فرد خانواده شروع می‌کند. مهره برای هرکس بیفتد، آن سال خانواده به نام او خواهد بود. در صورتی که آن فرد خوش خلق باشد، خانواده سال پربرکتی را خواهد داشت. خوراک سنتی یزدی‌ها در شب نوروز، سبزی پلو با گوشت است. زرتشتیان شیرینی به نام «پالوه مروارید» برای نوروز تهیه می‌کنند که از آرد گندم است و گویا آماده‌سازی خاصی را می‌طلبد که بانوان زرتشتی از اوایل زمستان شروع به انجام مراحل مختلف آن می‌کنند. قزوینی‌ها در شب تحویل سال، به جای سبزی پلو، رشته پلو با ماهی می‌خورند.
نوروزی واحد با آیین‌های گوناگون
جشن نوروز در میان ایلات استان کهگیلویه و بویراحمد با آداب خاصی انجام می‌شود. در شب پیش از نوروز، زنان و دختران ایل، نان را به کنجد و شکر می‌زنند و آن را آماده می‌کنند که به آن «سفره کنان» گویند. شب بعد همگی به دور اجاق جمع شده از آن نان می‌خورند که این مراسم را «گرم کنان» نامند. در گرم کنان همچنین باید در سفره پلو یا کنگر نیز موجود باشد. بوشهری‌ها معتقدند که در پنج روز آخر سال 1999 قضا و بلا نازل می‌شود، به همین جهت نباید در طول این روزها هیچ‌گونه نفرین یا حرف بدی بر زبان آورد. در این خصوص کوزه‌ای می‌شکنند که قضا و بلا را دور گرداند.
مردمان ایلات بختیاری معتقدند که لباس سیاه عزا را حتما باید قبل از فرارسیدن نوروز از تن درآورند؛ چرا که لباس عزا باروری و نعمت را از طایفه دور می‌کند.
در آذربایجان شرقی نوروزخوانی توسط افرادی به نام سایاچی برگزار می‌شود. سایاچی‌ها با گشت و گذار از روستایی به روستایی و از شهری به شهر دیگر می‌روند؛ و با خواندن اشعاری مژده آمدن بهار را می‌دهند.
«هوده مال» نام مراسمی در خراسان شمالی است که معمولا هفده روز پیش از عید شروع می‌شود به این ترتیب که تک تک اعضای خانواده تکه سنگ کوچکی را انتخاب کرده روی زمین قرار می‌دهند. پس از تحویل سال هریک سنگ خود را برمی دارند؛ اگر زیر سنگ سبزه روییده باشد نشان سالی نیک و خوش یمن است و برای کشاورزان سالی پرباران و اگر غیر از این باشد، تعبیرش برعکس است.
همدانی‌ها در شب سال نو تمامی چراغ‌ها و روشنایی‌های خانه را روشن می‌کنند؛ چراکه اعتقاد دارند باید با روشنی و نور به استقبال سال نو بروند. مردم ایلام و لرستان دو شب برای آمرزش درگذشتگان خود مراسم می‌گیرند؛ یک‌بار در آخرین پنجشنبه یا جمعه سال به زیارت اهل قبور می‌روند.
منبع: جام جم/ ضمیمه چمدانسین خود را رو به شرق خانه (در اصطلاح محلی رو به آفتاب زنان) پهن می
