درد؛ ساده‌ترین علامت وجود بیماری است

پانکراتیت: می‌گویند هر کس پانکراتیت را شناخته باشد، پزشکی را شناخته است. شیوع این بیماری در جامعه 5 درصد و مرگ و میر آن حدود یک تا یک و نیم‌ درصد است. شایع‌ترین علت آن در ایالات متحده، الکل و در کشورهای اروپایی، سنگ کیسه صفراست. عفونت ویروسی، داروها، علل متابولیک، بیماری‌های بافت همبند، انسداد توموری و وراثت، دیگر عوامل ایجاد این بیماری هستند که به دو شکل حاد و مزمن بروز می‌کند.

دل درد، علامت شایع پانکراتیت حاد است و درد خفیف تا شدید همچون سوزش مداوم در ناحیه اپی‌گاستریک از نشانه‌های آن است. درد به ناحیه پهلوها و قفسه سینه انتشار پیدا نمی‌کند. بیماران اغلب ظاهری بیمار و عصبی دارند. آنان دچار تاکیکاردی (غیرطبیعی شدن ضربان قلب)‌ و هیپوتانسیون (کم فشاری خون)‌ هستند. تب خفیف هم اغلب در این بیماران مشاهده می‌شود.

درد بیمار با دراز کشیدن تشدید می‌یابد و بیمار ترجیح می‌دهد به حالت نشسته باشد و به سمت جلو خم شود. علاوه بر علائم فوق، بیماران دچار تهوع و استفراغ و بی‌اشتهایی هم می‌شوند و امکان دارد، درد منتشر شکمی نیز داشته باشند. بیماری‌های مختلف بسیاری می‌توانند در تشخیص پانکراتیت اختلال ایجاد‌ کنند.

بیماری‌هایی چون زخم‌ معده پاره شده، کوله سیستیت حاد، انسداد روده، سنگ کلیه، آنفارکتوس میوکارد، آنفارکتوس مزانتریک، کتواسیدوزیس و پنومونی بعضی بیماری‌های بافت همبند همانند PAN، SLE و هرپس زوستر هم می‌توانند از علائم پانکراتیت برخوردار باشند. این مساله در طی درمان، ناتوانی در تشخیص شدت بیماری و درمان نشدن کامل عوارض خارج از پانکراس بیماری را سبب خواهد شد.

پانکراتیت مزمن هم به دلایل مختلفی ازجمله مصرف الکل، سنگ کیسه صفرا، مصرف مداوم دارو، ضربه شکم، بیماری‌های وراثتی مانند کمبود آنتی‌تریپسین و سیستمیک فیبروزیس، عفونت‌های ویروسی ناهنجاری‌های پانکراس و روده و هیپرلیپیدمیا پدید می‌آیند. در این بیماری اغلب دل‌درد وجود دارد که تشدید و تضعیف می‌شود، اما درد با مصرف الکل و غذای چرب کاهش می‌یابد.

دل‌درد شایع‌ترین علامت این بیماران است که از مقدار ضعیف تا متوسط مشاهده می‌شود. این بیماران برخلاف پانکراتیت حاد ـ که به شکل شدیدی ILL به نظر می‌رسند ـ به شکل مزمن ILL هستند که ظاهری آرام‌تر دارد. تاکیکاردی و هیپوتانسیون نسبت به پانکراتیت حاد کمتر اتفاق می‌‌افتد و اگر وجود داشته باشد، نشان‌دهنده پیشرفت بیماری است و باید به تشخیص‌های افتراتی دیگر مانند زخم معده پاره شده نیز فکر کرد و مانند پانکراتیت حاد، تهوع و استفراغ و بی‌اشتهایی هم در این بیماران دیده می‌شود. تشخیص افتراتی‌هایی شامل همان تشخیص‌های افتراتی پانکراتیت حاد است و البته بدخیمی را هم باید در نظر داشت. مهم‌ترین مشکل توجه کافی نکردن بشدت بیماری و عوارض خارج پانکراس آن نیز به درمان ناقص منجر می‌شود.

آنمی داسی شکل: سال 1910، گلبول‌های قرمز داسی شکل شناسایی و سال 1923 طریق وراثت آن به شکل انورومال غالب مشخص شد. سال 1927 نیز مشخص شد که کمبود اکسیژن، سبب داسی شدن گلبول‌های قرمز می‌شود. مکانیسم اصلی ایجادکننده این حالت، جایگزینی یک اسید آمینه والین با گلوتامیک است که در زنجیره B و در موقعیت اسیدآمینه شماره 6 صورت می‌گیرد.

آنمی داسی شکل می‌تواند هم به شکل هموزیگون باشد، هم به شکل هتروزیکوت که البته نوع Hbss آن شایع‌ترین است و می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات شامل انسدادهای عروقی و ایسکمی را به وجود آورد. سکته مغزی (حدود 11 درصد از افراد مبتلا قبل از 20 سالگی دچار این حالت می‌شوند)‌ و سندرم قفسه صدری حاد ریه، مهم‌ترین ارگان مورد هدف در عوارض حاد و مزمن بیماری آنمی داسی شکل هستند.

این بیماری عامل شایع مرگ و میر در کودکان و بزرگسالان است که به صورت تب و علائم تنفسی، بروز می‌یابد. این حالت شایع‌ترین عارضه بعد از عمل جراحی و دومین علت بستری شدن در بیمارستان است.

تغییرات کلیوی و عفونت از مهم‌ترین تظاهرات بالینی این بیماری است. نشان اصلی بیماری آنمی داسی شکل نیز انسداد عروقی است. این درد 6 ماه پس از ابتلا به این بیماری آغاز می‌شود و می‌تواند در طول زندگی بیمار نیز ادامه یابد.

درد در این بیماران به 3 شکل حاد، مزمن و مخلوط خود را نشان می‌دهد که شایع‌ترین شکل آن درد حاد است، غیرقابل پیش‌بینی است و از نوع خفیف تا متوسط مشاهده می‌شود.

درد مزمن هم دردی است که 3 تا 6 ماه ادامه می‌یابد. این درد ساختمان‌های عمقی را درگیر می‌کند و می‌تواند از نظر فیزیکی و روانی ناتوان‌کننده باشد، اما درد حاد می‌تواند روی درد مزمن سوار شود. درد نوروپاتیک در این بیماران کمتر تشخیص داده می‌شود و علت آن، آنمی ناشی از افزایش زیاد آهن است.

دکتر حسن محمدی

 عضو انجمن بین‌المللی مطالعات درد و عضو انجمن درد ایران