مبارزه با تروریسم، پروژه‌ای بی‌سرانجام

از زمان وقوع حوادث تروریستی 11 سپتامبر، دستگاه‌های امنیتی در کشورهای غربی بویژه آمریکا از نو سازماندهی شدند. مبارزه با به اصطلاح تروریسم اسلامی که همواره بیشتر مورد انتقاد قرار می‌گرفت به اولویت‌های سیاسی کشورهای غربی و حتی غیرغربی تبدیل شد. توجه بیش از حد به این موضوع به دخالت در زندگی خصوصی شهروندان و زیر پا گذاشتن حقوق آنها منجر گردید. همان‌گونه که حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 بسیار وحشتناک بود، عواقب این حملات هم کمتر از خود این اقدام فاجعه بار نبود. از سوی دیگر، مبالغ هنگفتی که این جنگ‌ها به اقتصاد آمریکا تحمیل کرد، کسری بودجه‌های عمیقی را در صندوق‌های دولتی این کشور باعث شد. این وضعیت چین را به رقیب بزرگ ایالات متحده در قرن بیست و یکم و بزرگ‌ترین طلبکار آمریکا و دومین اقتصاد ملی جهان تبدیل کرد و جهان چند قطبی امروز بسیار بیشتر از 10 سال پیش به واقعیت نزدیک شده است.

در دوران ریاست جمهوری جورج بوش، آمریکا مداخله نظامی در افغانستان را آغاز و رژیم طالبان را در عرض چند هفته ساقط کرد. مارس 2003 نیز نیروهای آمریکایی به عراق حمله‌ور شدند. جنگ عراق که در آن ایالات متحده آمریکا می‌خواست برتری نظامی خود را به رخ جهانیان بکشد به دودستگی و شکاف کم‌سابقه در کشورهای غربی منجر شد. در نتیجه اعتبار ایالات متحده آمریکا در جهان اسلام و جهان عرب در سال‌های بعد از حملات تروریستی 11 ‌سپتامبر بشدت کاهش یافت. اگر چه زبان و سبک اوباما با سلفش متفاوت بود، اما وی از نظر ماهیت همان سیاست‌های دوره دوم ریاست جمهوری بوش را در پیش گرفت. شروع جدیدی که اوباما وعده داده بود هیچ تغییر اساسی در مسیر سیاست امنیتی و خارجی آمریکا ایجاد نکرد و سیاست‌ها همان روند دوری از اروپا و نزدیکی بیشتر به منطقه آسیایی و خاورمیانه را ادامه داد. البته تغییر عمده در زمان اوباما، استفاده از عملیات هواپیماهای بدون سرنشین در مناطق مرزی بین افغانستان و پاکستان بود که باعث شد روابط بین این 2 کشور بسیار پیچیده‌تر و بدتر از 10 سال پیش بشود.

یکی از نتایج غیرمستقیم حملات تروریستی 11 سپتامبر حمله به افغانستان بود که با هدف سقوط طالبان و از بین بردن شبکه تروریستی القاعده شکل گرفت. این هدف یعنی سقوط طالبان در کابل گرچه در مدت کوتاهی محقق شد، اما چه کسی فکر آن را می‌کرد که نیروهای غربی را تا 10 سال بعد در این کشور درگیر کند.

این در حالی است که طالبان هنوز از بین نرفته و در قسمت‌های وسیعی از این کشور هنوز ردی از صلح پیدا نمی‌شود.

در کنار این شکست‌ها، آمار و ارقام ارائه شده پس از این حادثه نیز بسیار تامل‌برانگیز است. به گزارش آسوشیتدپرس، دست‌کم 120 هزار نفر از زمان حادثه 11 سپتامبر تاکنون در سراسر جهان و در ارتباط با اتهام‌های تروریستی، دستگیر و 35 هزار نفر محکوم شده‌اند. این آمار در جریان نخستین پژوهش جامع درباره افزایش اقدامات ضدتروریستی طی 10 سال اخیر به دست آمده است. این در حالی است که اتهام برخی از افراد، مشارکت در انفجار هتل، اتوبوس و غیره بوده و بعضی دیگر به دلایلی چون برافراشتن نشان‌های سیاسی یا وب‌نویسی درباره حرکت‌های اعتراضی به تروریسم متهم و دستگیر شده‌اند.

پژوهش یادشده شامل 66 کشور می‌شود که تقریبا 70درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند. با در نظر گرفتن کشورهایی که در پوشش این تحقیق نبوده‌اند، می‌توان نتیجه گرفت آمار دستگیری‌ها و محکومیت‌ها بیش از ارقام یادشده است. این پژوهش نشان می‌دهد که در این 66 کشور، 119 هزار و 44 مورد دستگیری و 35 هزار و 117 مورد محکومیت در ارتباط با جرایم تروریستی ثبت شده است. در کشور آمریکا 2934 نفر با همین اتهام دستگیر و 2568 نفر از آنان محکوم شده‌اند. نکته جالب این است که بیش از نیمی از موارد اتهام در 2 کشور ترکیه و چین بوده است. ترکیه به تنهایی 12 هزار و 897 نفر و چین بیش از 7 هزار نفر را با اتهام فعالیت‌های تروریستی دستگیر کرده‌اند.

تحقیق یادشده همچنین نشان می‌دهد که ارتباط معناداری میان اقدام‌های شدیدتر ضدتروریستی و کاهش تروریسم وجود ندارد. برای نمونه پاکستان در 10 سال اخیر بیشترین رشد اقدامات قضایی ضدتروریستی را به خود اختصاص داده و در عین حال، آمار تروریسم نیز در این کشور رو به گسترش بوده است. در مقابل کشور اسپانیا که به طور متوسط سالانه 140 نفر را به تروریسم متهم کرده، توانسته موفقیت‌هایی در زمینه کاهش تروریسم به دست آورد. در این کشور، «اتا» (گروه جدایی‌طلبان منطقه باسک) تقریبا هر ماه یک اقدام تروریستی انجام می‌داد. اکنون آمار حملات تروریستی اتا بسیار کاهش یافته و در 2 سال اخیر هیچ انفجاری با مسوولیت این گروه ثبت نشده است.

از سوی دیگر، سوءاستفاده از قوانین قضایی برای محکومیت مخالفان نیز نتیجه معکوسی داشته است. در خاورمیانه، حکومت‌های دیکتاتور عرب که از قوانین ضدتروریسم برای سرکوب مخالفان استفاده می‌کردند، اکنون با معضل «بهار عربی» روبه‌رو شده‌اند. بحرین و بعضی کشورهای عربی در خاورمیانه، تظاهرکنندگان را به تروریسم متهم کرده‌اند و در عربستان سعودی هم قانونی ضدتروریستی در دست بررسی است که در صورت تصویب، برای جرم «عدم وفاداری به سلطان» 10 سال حبس در نظر گرفته خواهد شد. پژوهش آسوشیتدپرس نشان می‌دهد که تقریبا همه کشورهای جهان، از کشور کوچک «تونگو» گرفته تا چین، پس از 11 سپتامبر، قوانین مبارزه با تروریسم را بازبینی و به روزکرده‌اند. در عین حال، 10 سال پس از حادثه 11 سپتامبر نشان می‌دهد که این سیاست‌‌ها همه کارآمد نبوده‌‌اند. یک گزارشگر حقوق بشر و ضدتروریسم سازمان ملل می‌گوید: رویکرد سابق این بود: هر چه بیشتر، بهتر! هر چه قوانین ضدترور شدیدتر باشد، برای امنیت جهان بهتر خواهد بود، اما این یک اشتباه بود. امروزه مردم متوجه شده‌اند که سوءاستفاده و حتی استفاده طبیعی از این قوانین، برای حقوق بشر مفید نیست و برای متوقف کردن تروریسم هم کارآمد نبوده است.

حسین خلیلی / گروه جهان