معجزه‌ای برای افزایش‌ قد در‌ کار نیست

به طور کلی طول قد هر یک از ما در شرایط مختلف اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال قد بلندتر به افراد اعتماد به نفس و احساس قدرت بیشتری می‌دهد به همین دلیل این افراد معمولا در فرصت‌های شغلی از مزایای بیشتری برخوردارند.

این مزایا در کنار دلایل بسیار دیگر باعث شده که افزایش طول قد دغدغه افراد زیادی باشد و هر روز افراد بیشتری به دنبال راهی برای رشد قدی خود باشند. در همین راستا، هر روز بر شمار موسسات و شرکت‌هایی که ادعا می‌کنند با ابزار جدیدی می‌توانند بر طول قد افراد بیفزایند افزوده می‌شود.

در تعیین طول قد انسان مثل هر صفت دیگری 2 عامل بیشترین اثر را دارند؛ ژنتیک و محیط. ژنوم هر انسانی برای بروز صفات مختلف به صورت خاصی برنامه‌ریزی شده است، در مورد رشد قدی نیز این برنامه‌ریزی به‌گونه‌ای است که فرد تا جایی که امکانات محیطی فراهم باشد بتواند رشد کند.

ژنتیک افراد توسط مادر و پدر تعیین می‌شود و معمولا قد فرزندان باید از میانگین قد پدر و مادر خود بیشتر باشد. در غیر این صورت می‌توان با مداخلاتی تا قبل از بلوغ تغییراتی در طول افراد مستعد ایجاد کرد.

منظور از محیط، عواملی است که فرد تحت تاثیر آنها رشد کرده و بزرگ می‌شود. از این میان هورمون‌ها، تغذیه و استرس از مهم‌ترین عوامل محیطی هستند که در کنار ژنتیک طول نهایی هر فرد را تعیین می‌کنند.

در بین هورمون‌ها، هورمون‌های رشد (GH) و جنسی مهم‌ترین نقش را بر عهده دارند. هورمون رشد در افزایش سایز سلول‌ها بسیار موثر بوده و با بالارفتن سن بتدریج از میزان ترشح پایه آن کاسته می‌شود. این هورمون به صورت ضربانی در طول روز و شب ترشح می‌شود و داشتن خواب کافی شبانه و ورزش مرتب(حداقل 3 بار در هفته) در افزایش میزان ترشح این هورمون تاثیر اساسی دارند. اوج ترشح هورمون رشد طی چند ساعت اول خواب عمیق شبانه است بنابراین از آنجا که بیشترین سرعت رشد انسان در دوران کودکی اتفاق می‌افتد اگر کودکی از خواب شب محروم باشد یا خواب شبانه وی از کیفیت لازم برخوردار نباشد قطعا در ترشح هورمون رشد و در پی آن رشد کودک، اثر سوء خواهد داشت.

از آنجا که معمولا اوج رشد قدی در حوالی بلوغ رخ می‌دهد و در صورت بروز بلوغ زودرس فرد قد کوتاه‌تری خواهد داشت، می‌توان به تاثیر هورمون‌های جنسی بخصوص استروژن در خانم‌ها و آندروژن‌ها در آقایان پی برد. این هورمون‌ها در رشد طولی استخوان‌ها، استحکام آنها و نیز بسته‌شدن صفحات رشد اپی‌فیزی نقش دارند.

از مهم‌ترین فاکتورهای محیطی در تعیین رشد نهایی افراد تغذیه است. نقش این عامل به قدری مهم است که با تغییر رژیم غذایی کشورهایی مثل ژاپن توانسته‌اند میانگین طول قد نسل خود را بهبود بخشند. ژاپنی‌ها با برنامه‌ریزی به دانش‌آموزان خود روزانه یک قرص کلسیم دادند، در مدارس شیر پخش کردند و به ترویج ورزش در جامعه پرداختند و با تمام این اقدامات توانستند حدود 10 سانتی‌متر به قد نسل جدید خود اضافه کنند. بنابراین ژنتیک همیشه حرف اول و آخر را نمی‌زند چرا که نتوانست مانع افزایش قد ژاپنی‌ها شود.

تحقیقات نشان داده است سوءتغذیه یا تغذیه ناکافی و نادرست، به خصوص در دوران کودکی همان‌طور که از وزن می‌کاهد، می‌تواند عاملی برای توقف رشد باشد. از طرف دیگر استفاده مرتب از مواد غذایی‌ای که پروتئین و کلسیم بیشتری دارند مثل لبنیات، گوشت و تخم‌مرغ در افزایش قد تاثیر مثبتی دارد.

استرس از جمله عوامل محیطی است که می‌تواند بشدت بر بدن فرد اثر بگذارد و حتی ترشح هورمون‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

استرس و فشار بیش از حد روی بدن می‌تواند از چند طریق مانع رشد کافی قد در فرد شود. برای مثال استرس می‌تواند روی خواب افراد اثر سوء داشته باشد و باعث کمبود مزمن خواب در فرد شود. چرا که میزان کافی خواب برای ترشح هورمون رشد ضروری است و وقتی بدن به خواب کافی و مناسب دست نیابد، نمی‌توان انتظار داشت به ابعاد مناسبی که برای آن تعریف شده برسد.

استرس می‌تواند بر تغذیه کودک نیز اثر بگذارد یا با اختلال در ترشح و تنظیم هورمون‌های مختلف بدن، باعث سوءهاضمه و کاهش جذب مواد‌غذایی در فرد شود. بنابراین اثراتی شبیه به سوءتغذیه خواهد داشت.

در کل بدنی که تحت فشار بیشتری باشد فرصت رشد کمتری پیدا می‌کند و نمی‌تواند به رشد بالقوه خود دست پیدا کند.

کوتاهی قد علل مختلفی می‌تواند داشته باشد. وراثت اولین دلیل آن است که در نتیجه آن کوتاهی قد فرزندان ناشی از کوتاهی قد پدر و مادر است. البته حتی در صورت کوتاهی قد پدر و مادر نیز باید حتما علت کوتاه قدی در فرزند بررسی شود و در صورت طبیعی‌بودن تمامی بررسی‌ها، می‌توان علت را کوتاهی قد والدین و ژنتیک دانست. چرا که ممکن است والدین یک بیماری مشابه داشته باشند و فرزند آنها نیز به همان بیماری مبتلا باشد و بتوان با درمان مناسب کوتاهی قد او را درمان کرد.

در این میان تاخیر سرشتی رشد و بلوغ علت دیگری است که در صورت کوتاهی قد باید به آن شک کرد. سرعت رشد سالانه در این افراد نسبتا خوب است، ولی همواره نسبت به هم‌سن و سالان خود کوتاه‌تر هستند.

همچنین بیماری‌های مزمن به عنوان منبعی برای فشار و تحمیل بار اضافی بر بدن، از آن دسته مشکلاتی هستند که به طور قابل توجهی بر قد کودکان تاثیر می‌گذارند. به عنوان مثال بیماری‌هایی مثل نارسایی قلبی و کم‌خونی علاوه بر بار خود بیماری، در میزان مواد مغذی و اکسیژن در دسترس بافت‌ها اختلال ایجاد کرده و از این طریق از رشد بهینه سلول‌ها جلوگیری می‌کنند.

در این میان سوءتغذیه و کاشکسی (لاغری مفرط) از دلایلی است که به وضوح بر رشد کودکان اثر سوء اعمال می‌کنند. در این موارد نیز کاهش مواد مغذی در دسترس بافت‌ها باعث می‌شود فرد نتواند رشد متناسب با سن خود داشته باشد و در نهایت به قدی کوتاه‌تر از دیگران دست می‌یابد.

بهترین شیوه درمانی برای کوتاهی قد پیشگیری از آن است. کودکی سن بسیار حساسی است و اغلب رشد فرد در این سنین بیشترین سرعت را دارد. بنابراین در صورتی که کودک از فعالیت و تغذیه مناسب برخوردار باشد به حداکثر توان رشدی خود دست می‌یابد. نکته دیگر تشخیص زودرس و صحیح کوتاه قدی در کودک است. چراکه بیشترین شانس برای افزایش طول قد افراد تا قبل از بسته شدن صفحات رشد وجود دارد و پس از آن سخت‌تر می‌توان کاری کرد.

پس از تشخیص، با استفاده منظم و درست داروهایی که توسط پزشک متخصص تجویز شده است می‌توان کمبود رشد را جبران کرد. این داروها می‌توانند هورمون رشد یا مواد مغذی مکمل مثل کلسیم، آهن و روی باشد یا حتی هورمون‌هایی باشد که بلوغ فرد و در نتیجه بسته‌شدن صفحات رشد را به تاخیر می‌اندازد.

در مورد روش‌های درمانی در بزرگسالان راه‌های زیادی ارائه شده که مستدل‌ترین آنها عمل جراحی افزایش قد روی استخوان‌های بلند فرد است. البته این عمل جراحی بسیار پرهزینه و پیچیده است.

به علاوه طول دوره ریکاوری و تحمل این دوره برای بیشتر افراد بسیار سخت است تا آنجا که برخی مراکز ابتدا ظرفیت فرد را برای تحمل دوره ریکاوری می‌سنجند و سپس اقدام به عمل جراحی می‌کنند.