چشم‌ها،‌ درمانگر بیماری‌های استخوانی میشوند

باخبر شدیم محققان مرکز رشد زیست فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک موفق به تولید دارو از اسیدهیالورونیک شده‌اند. این اسید چه نوع ترکیبی است و به واسطه چه خواصی در تولید دارو به‌کار گرفته شده است؟

هیالورونیک، اسید یک پلیمر قندی بیولوژیک است که در بافت پیوندی و پوششی و عصبی تمام مهره‌داران موجود است. این ملکول بزرگ که در رشد و مهاجرت سلول‌ها نقش عمده‌ای بازی می‌کند، عملکرد آن به ترکیب شیمیایی‌اش برمی‌گردد.

از سوی دیگر هیالورونیک اسید به علت خصوصیات ویژه، کاربرد زیادی در تحقیقات بیوتکنولوژی دارد و نقش مهمی را در رشد، تکثیر و فعال شدن سلول‌ها بازی می‌کند و به همین دلیل در تحقیقات بیوتکنولوژی بخصوص کشت سلولی، مورد مصرف دارد. در صنایع داروسازی نیز تحقیقات گسترده‌ای درباره هیالورونیک اسید در حال انجام است تا بتوانند از آن به عنوان حامل دارو بویژه داروهای ضدسرطان استفاده کنند، چون هیالورونیک اسید می‌تواند باعث آزاد شدن تدریجی دارو شود. در جراحی‌های مختلف بخصوص ارتوپدی و زنان و زایمان از هیالورونیک اسید استفاده می‌شود، زیرا این ملکول می‌تواند از چسبندگی بافت‌های مختلف به یکدیگر که یکی از عوارض مهم اعمال جراحی است جلوگیری کند.

گفته می‌شود این نوع ترکیب در بافت همبند و در مایع اطرا ف چشم نیز وجود دارد، اثرات ناشی از آن بر این بافت چیست؟

هیالورونیک اسید ماده اصلی در زجاجیه چشم است و امروزه در اعمال جراحی چشم که نیاز به تخلیه زجاجیه باشد، مصرف می‌شود. قطره‌های چشمی هیالورونیک اسید برای رفع خشکی چشم نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آیا وجود این ماده به غیر از چشم در بافت غضروف، مایع مفصلی و در بافت همبند پوست به ترکیب یا عملکرد خاص آن برمی گردد؟

بله. از آنجایی که هیالورونیک اسید در پوست نیز موجود است، نقش موثری در بازسازی پوست و حفظ رطوبت آن بازی می‌کند. به همین دلیل کرم‌هایی حاوی این ماده تهیه شده و امروز به‌طور گسترده‌ مصرف می‌شود. این کرم‌ها باعث حفظ رطوبت و آبرسانی به پوست می‌شوند و می‌توانند باعث از بین رفتن چین و چروک پوست شوند.

به علاوه چون هیالورونیک اسید از مولکول‌های طبیعی بدن است، آلرژن یا حساسیت‌زا نیست و براحتی می‌تواند در فرآورده‌های تزریقی مورد استفاده قرار گیرد. امروزه از فیلترهای تزریقی هیالورونیک اسید در زیباسازی صورت جهت از بین بردن خطوط بین لب و بینی و حجیم کردن لب زیاد استفاده می‌شود.

چگونه پی بردید این نوع اسید در درمان بیماری‌های استخوانی و غضروفی موثر خواهد بود؟

هیالورونیک اسید در غضروف مفاصل موجود بوده و به‌علت خاصیت جاذب آب زیادی که دارد، نقش مهمی در خاصیت ارتجاعی غضروف دارد. به همین دلیل در افرادی که مبتلا به آرتروز یا التهاب مفاصل هستند، می‌تواند باعث تخفیف درد و بازسازی غضروف شود. تزریق داخل مفصلی هیالورونیک اسید بخصوص در مفصل زانو می‌تواند درد افراد مبتلا به آرتروز را کاهش دهد و باعث بازسازی غضروف مفصلی شود و هیچ اثر جانبی دیگری ندارد.

چه اثرات درمانی دیگری نیز برای این ماده دیده شده است؟

از کاربردهای هیالورونیک اسید می‌توان به مواردی چون کاربرد در صنایع داروسازی یعنی در درمان آرتریت مفاصل، جراحی چشم،خشکی چشم، جراحی پلاستیک صورت، ارولوژی و جلوگیری از چسبندگی در جراحی‌ها اشاره کرد. در صنایع آرایشی بهداشتی در تولید کرم و در دامپزشکی در پرورش اسب، تزریق داخل مفاصل و استفاده به‌عنوان مکمل خوراکی می‌توان اشاره کرد. در عین حال در زمینه کشاورزی، مقاوم کردن گیاه نسبت به ویروس‌ها و باکتری‌ها و ایجاد تاخیر در شکوفه‌دهی درختان بادام در کنار استفاده‌های تحقیقاتی چون آزادسازی تدریجی دارو در سرطان، کشت سلول و بافت و نیز پیوند بافت از کاربردهای جالب دیگر اسید هیالورونیک به شمار می‌رود.

این نوع اسید از چه منابعی تولید می‌شود؟

هیالورونیک اسید از منابع مختلفی تهیه می‌شود. عمده‌ترین منابع آن بند ناف و تاج خروس و کشت میکروبی است که طی فرآیند‌های پیچیده بیوشیمی این مولکول از این منابع جدا و سپس از طریق حذف مولکول‌های دیگری که با این مولکول همراه هستند، خالص‌سازی می‌شود.

رسیدن به دانش فنی تولید این دارو در مقیاس انبوه به چه شرایطی نیاز دارد؟

در حال حاضر نیاز کشور به این فرآورده از طریق واردات تامین می‌شود. در سال گذشته بالغ بر6‌‌میلیارد تومان تنها برای واردات فرم تزریقی این فرآورده هزینه شده است. لذا در جهت تولید این محصول و دیگر محصولات مرتبط با زیست فناوری و رفع نیاز کشور به واردات این مواد و ایجاد اشتغالزایی که از معضلات مهم کشور است، یکی از شرکت‌های تحت پوشش مرکز رشد زیست فناوری پژوهشگاه ژنتیک ایران با مدیریت اینجانب و البته همکاری برادرم (دکتر بهنام خانبلوکی) شکل گرفت تا بلکه بتواند علی‌رغم مشکلات موجود حلقه کوچکی از زنجیره رو به‌ گسترش بیوتکنولوژی کشور باشد. بی‌شک تولید انبوه هیالورونیک اسید نیاز به اتاق تمیز و دستگاه‌های مورد نیاز و رعایت قوانین GMP دارد.

پونه شیرازی