بازار محصولات آرایشی، پنهان از چشم قانون

برچسب‌های بی‌مصرف

چندی پیش یکی از اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هشدار داده بود که مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی قاچاق، امکان سرایت بیماری‌های عفونی را در جامعه افزایش داده است. علی باغبانان پیش از این خبر داده بود که قوانین مربوط به این محصولات از قدیمی‌ترین قوانین کشور و مربوط به سال 1335 یعنی حدود 53 سال قبل است که طبق آن وزارت بهداشت و درمان کشور می‌تواند با متخلفان این محصولات بدون تشکیل دادگاه و محاکم قضایی برخورد کند.

اما این قانون در شرایط حاضر توان اجرایی شدن ندارد، هر چند که از قول یکی از مشاوران معاون دارو و غذای وزارت بهداشت اعلام شد که دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور در‌صورت گزارش با حکم قضایی این لوازم را جمع‌آوری می‌کنند، اما وی در عین حال تاکید کرده است که این وزارتخانه برای جمع‌آوری لوازم آرایشی و بهداشتی قاچاق قوه قهریه ندارد.

واقعیت این است که وزارت بهداشت و درمان مانند دستگاه‌های همتای خود در سایر کشورها مسوول برخورد و جمع‌آوری این لوازم نیست و مهم‌ترین مسوولیتش در چارچوب اطلاع‌رسانی خلاصه شده است. بخصوص این که با افزایش سرسام‌آور لوازم آرایشی قاچاق و بنابر آمارهای اعلام شده، سهم 50 تا 90 درصدی لوازم آرایشی و بهداشتی غیراستاندارد و قاچاق از بازار مصرف این مواد در ایران، روز به روز توان نظارت ماموران بهداشت یا اماکن بر کارگاه‌های زیرزمینی یا جمع‌آوری فروشندگان غیرقانونی کاهش می‌یابد.

به همین دلیل وزارت بهداشت چند سالی است که با تولید برچسب‌های کوچکی روی محصولات آرایشی و بهداشتی وارداتی، به اطلاع‌رسانی درباره تاریخ تولید، انقضا، قیمت و گواهینامه استاندارد کارخانه تولیدکننده اقدام کرده است؛ اما متاسفانه حتی جعل این برچسب کوچک  که گاه اصلا دیده نمی‌شود  توسط وارد یا تولیدکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی به امری ساده و رایج تبدیل شده است.

تولید داخل ضربه فنی شد

وقتی خبر می‌رسد که 80 درصد بازار لوازم آرایشی کشور متعلق به محصولات آرایشی قاچاق یا واردات رسمی است، وقتی سایت‌ها خبر می‌دهند که 50 تا 90 درصد محصولات موجود قاچاق یا حتی تقلبی هستند، این آمارها از وضعیت ناامیدکننده تولیدات لوازم آرایشی و بهداشتی داخل خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد همانقدر که وجود این لوازم، سلامت جامعه را به خطر انداخته، تولیدکنندگان داخلی را هم از رمق انداخته است.

در این مورد ابوالفضل مسگرزاده، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی توضیح می‌دهد که چگونه کالاهای خارجی با کیفیت بسیار پایین و لوازم تقلبی با عنوان خارجی، تقاضای بازار را به سوی خود سوق داده است.

وی درباره علل این وضعیت و ضعف تولید داخل می‌گوید: تولیدات داخلی مجبور است از ضوابط خاصی در حاشیه سود مصرف‌کننده و تولیدکننده تبعیت کند و قیمت‌ها از قبل تعیین شده است؛ ولی این مرز برای کالاهای وارداتی وجود ندارد، گاهی سود فروش یک کارتن محصول داخل معادل یک قوطی محصول خارجی است؛ مسلما در این شرایط فروشندگان تمایل دارند کالای خارجی بفروشند.

مسگرزاده با تاکید بر عنوان سال جاری به نام سال اصلاح الگوی مصرف، از فرهنگ مصرف کالای خارجی در کشور انتقاد می‌کند و می‌گوید: مصرف محصول آرایشی و بهداشتی خارجی در ایران پرستیژ می‌آورد. از طرفی هزینه تبلیغات کالاهای داخل بسیار بالاست؛ ولی تولیدکنندگان خارجی در شبکه‌های ماهواره‌ای با قیمت بسیار ارزان، تولیدات خود را جهانی می‌کنند.

به گفته وی، حتی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای داخل، جایگاه خاصی را برای معرفی محصولات بهداشتی و آرایشی خارجی در نظر می‌گیرند؛ در حالی که برای تولیدات داخلی این جایگاه وجود ندارد. این مساله به خریدار القا می‌کند که به خرید محصولات خارجی جذب شود.

براساس این گزارش، اگرچه استان‌های غربی کشور مانند کردستان و کرمانشاه مملو از لوازم آرایشی و بهداشتی تقلبی و خارجی است؛ اما بسیاری از این لوازم به طور قاچاق از مبادی جنوبی کشور وارد می‌شود؛ حتی مرزهای ترکیه و پاکستان هم از قاچاق این مواد بی‌بهره نمانده است.

عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان صنایع بهداشتی و آرایشی، وزارت بهداشت، وزارت بازرگانی، موسسه استاندارد و حتی گمرک را مسوول نظارت بر چنین بازاری می‌داند.

تجربه دیگر کشورها

همان‌طور که اشاره شد، قاچاق و فروش محصولات آرایشی خارجی یا حتی تقلبی، تنها به ایران اختصاص ندارد؛ اما شیوه مخدوش مقابله با این کالاهای تقلبی با استفاده از برچسب‌های کوچک تنها به ایران اختصاص دارد. مسگرزاده از لیبینگ محصولات وارداتی در دیگر کشورها خبر می‌دهد که ویژگی‌های خاصی دارد. او می‌گوید: در تمام کشورها اگر لازم است محصولی وارد شود، باید با استفاده از برچسب‌های استانداردی که گاه در کشور مبدا نصب می‌شود، یک روی برچسب به زبان کشور مبدا و یک رو به زبان کشور مقصد باشد و درباره خاصیت آن، فرمول ساخت، انقضا و قیمت توضیح بدهد. تا امروز چنین برچسب‌هایی در ایران مشاهده نشده و برچسب موجود جوابگوی بازار محصولات تقلبی و وارداتی نیست.

از 50 تومان تا 50 هزار تومان

با توجه به کاهش سن مصرف لوازم آرایشی در ایران به 15 سال، بازار این لوازم نیازمند ساماندهی و نظارت است. این مواد تاکنون منجر به حساسیت‌های پوستی، تولید قارچ و عفونت‌، خارش، آلودگی‌های چشمی، آکنه، کچلی و... شده است. هرچند رسانه‌ها و کارشناسان نسبت به مصرف این مواد هشدار داده‌اند؛ اما راه‌حل تشخیص مواد تقلبی از غیر آن مشخص نیست. مروری بر قیمت لوازم آرایش از خط چشم و لب و لاک و کرم تا عطر و ادکلن و ژل و... نشان می‌دهد که این روزها در بازار لوازم آرایش ایران می‌توانید برندهای شناخته شده را از 50 تا 500‌هزار تومان پیدا کنید؛ در حالی که هیچ‌کس مطمئن نیست محصول 50 هزار تومانی تقلبی نباشد!