رویش دانش و تخصص ایرانی در قلب رویان

در دهه 60 بیشترین بیمارانی که برای درمان از ایران خارج می‌شدند ابتدا بیماران قلبی و سپس کسانی بودند که از ناباروری رنج می‌بردند. در واقع بیماران با مخارج فراوان به کشورهای غربی رفته و در شرایطی مغایر با فرهنگ ایرانی تحت درمان قرار می‌گرفتند. بگذریم که میزان موفقیت در آن هنگام نیز حداکثر 15‌درصد بود. بعلاوه هزینه‌های گزاف درمان از یک سو و هزینه‌های اقامت، رفت و آمد و مترجم از سوی دیگر بر این بیماران فشار می‌آورد.

در چنین شرایطی موسسه‌ای به نام رویان به همت جمعی از محققان جوان با هدف درمان زوج‌های نابارور در سال 1369 تاسیس شد. در واقع این مرکز دومین مرکز درمان ناباروری ایران بود و امروز از موفق‌ترین مراکز علمی و تحقیقاتی کشور است به گونه‌ای که دستاوردهای این مجموعه متخصص، علمی و پرتلاش در حوزه شبیه‌سازی با کاربرد فناوری سلول بنیادی، درمان ناباروری و تولید حیوانات دستکاری شده ژنتیکی در بسیاری موارد در صدر اخبار افتخارآمیز داخلی و خارجی بوده است.

رویان مجموعه‌ای است که پس از شروع به کار در یک منزل اجاره‌ای با شتاب زیاد خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کرد و در این راه از حمایت رهبر معظم انقلاب، جمعی از خیرین و ازخودگذشتگی‌های اعضای هیات علمی و پزشکان خود بهره گرفت تا به مقصود رسید. به گونه‌ای که هم‌اکنون این مرکز جزو فعال‌ترین پژوهشکده‌های جهاد دانشگاهی به حساب می‌آید.

پژوهشکده رویان به عنوان یکی از مراکز پیشرو در ارائه خدمات درمان تا باروری با هدف ارائه این گونه خدمات و انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی در زمینه علوم و فناوری‌های کمک‌کننده باروری‌(ART )با همت زنده‌یاد مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از همکاران پرتلاشش تاسیس شد که توسعه تحقیقات در زمینه باروری و ناباروری، تولید‌، تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی، اجرای نخستین طرح همانندسازی حیوانات در خاورمیانه و دیگر دستاوردهای بزرگ این مجموعه حاصل سال‌ها فعالیت پژوهشکده از زمان تاسیس‌اش تاکنون بوده است. کما این که اکنون با گذشت نزدیک به 2 دهه این پژوهشکده توانسته است به یکی از معتبرترین مراکز ارائه خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی در زمینه درمان ناباروری در خاورمیانه تبدیل شود.

پژوهشکده رویان از سال 1380 با تلاش‌های مخلصانه مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکارانش به عرصه تحقیقات سلول‌های بنیادی نیز وارد شد که این تحقیقات در سال 1382 به نتیجه رسید و این پژوهشکده با تولید سلول‌های بنیادی جنینی نام ایران را در بین 10 کشور برتر دنیا که به این فناوری دست یافته‌اند قرار داد.

آن مرکز به دنبال چندین سال فعالیت پژوهشی در زمینه علوم سلولی در سال1377 موفق به اخذ مجوز از شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی شد.

اکنون با گذشت نزدیک به 2 دهه این پژوهشکده توانسته است به یکی از معتبرترین مراکز ارائه خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی در خاورمیانه تبدیل شود به‌طوری که علاوه بر هزاران زوج ایرانی نابارور سالانه صدها زوج نیز از کشورهای خاورمیانه، اروپا و استرالیا برای امور درمانی به این مرکز مراجعه می‌کنند.

رویان، نامی آشنا برای مراکز باروری دنیا

همان گونه که پیشتر هم گفتیم تحقیقات مربوط به درمان ناباروری در رویان سال 1369 آغاز شد که حاصل آن تولد دومین نوزاد حاصل از میکرو در ایران، اولین نوزاد حاصل از باروری آزمایشگاهی در تهران، اولین نوزاد حاصل از روش‌های تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی جنین در ایران و نیز ارائه تمامی خدمات درمانی به زوج نابارور با استاندارد بین‌المللی حاصل کار رویان بود. هم‌اکنون حدود 4500 سیکل باروری آزمایشگاهی در سال در این مرکز انجام می‌شود که اگر هزینه‌ای که هر زوج برای رفتن به خارج، اقامت و درمان در دهه 60 را 15هزار دلار حساب کنیم هم‌اکنون حدود 70 میلیون دلار در سال صرفه‌جویی ارزی می‌کند.

جالب است بدانید که میزان متوسط موفقیت درمان ناباروری در سال 2000 اروپا 6/16 درصد، در سال 2002 حدود 9/29 درصد و در سال 2003، 6/29 درصد بوده است. در سال 2003 میزان موفقیت کانادا 31 درصد اعلام شد. با مقایسه این درصدها با میزان موفقیت رویان در درمان ناباروری که 40 درصد است نشان می‌دهد که ما از کشورهای غربی عقب نمانده‌ایم. میزان موفقیت بالا و نزدیکی راه و مسائل مذهبی و فرهنگی باعث هجوم بیماران از کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایگان شمالی به این مرکز شده و همچنین ایرانیان مقیم کشورهای اروپایی، آمریکایی و استرالیا برای درمان خود به این مرکز مراجعه می‌کنند.

در میان کشورهای اسلامی، ایران تنها کشوری است که اهدای گامت، جنین و رحم جایگزین را انجام می‌دهد. بعلاوه پژوهشکده رویان تحقیقات وسیعی پیرامون مسائل شرعی، اخلاقی، عرفی، حقوقی، اجتماعی و روانی مربوط به این گونه روشها انجام داده و نتایج آنها را به صورت مقالات و سخنرانی‌ها در سراسر جهان ارائه کرده است. این تحقیقات با دامنه‌ای وسیع هنوز هم در حال انجام بوده و پیوندی بین حقوقدانان، فقها، متخصصان علوم اجتماعی و پزشکان برقرار کرده است. نیاز به پیگیری فرزندان حاصل از روش‌های آزمایشگاهی نیز رویان را وادار به شروع تحقیقات روی وضعیت جسمی و رشد و نمو این کودکان نمود و مرکز پایش رشد جهاد دانشگاهی بدین منظور تاسیس شد. جشنواره و کنگره بین‌المللی رویان نیز هر سال محیطی را برای رد و بدل اطلاعات به روز باروری و علوم سلولی بین برجسته‌ترین اساتید دنیا و محققان داخلی و خارجی ایجاد می‌کند. این کنگره در تقویم انجمن‌های بین‌المللی ثبت شده و جزو وقایع مهم علمی دنیا به حساب می‌آید.

آغاز تحقیقات سلول‌های بنیادی در کشور

گروه پژوهشی سلول‌های بنیادی پژوهشکده رویان فعالیت خود را در سال 69 به کوشش متخصصان این علم در زمینه تولید و تمایز سلول‌های بنیادی جنینی و بالغ آغاز کرد و در حال حاضر تحقیقات متعددی را پیرامون تمایز سلول‌های بنیادی جنینی، بالغ و خون بندناف به سایر سلول‌های اختصاصی با اهداف پژوهشی و درمانی، تولید موش‌های ترانسژن، مهندسی بافت، تولید رده‌های جدید سلولی و پیوند سلول‌های بنیادی به انجام رسانده است. این گروه با جلب نظر کارشناسان و متخصصان آگاه در این زمینه و مشارکت سایر مراکز تحقیقاتی، قدم‌هایی را در جهت استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان برخی بیماری‌های انسانی برداشته است. در همین راستا محققان پژوهشکده رویان موفق به تولید 6 رده سلول‌های بنیادی جنینی انسانی و ثبت آنها در انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی، تولید 8 رده سلول‌های بنیادی جنینی موشی در سال‌های آغازین، تمایز سلول‌های بنیادی جنینی انسانی به سلول‌های عصبی، قلبی، مولد انسولین و کبدی و تمایز سلول‌های بنیادی بزرگسال انسانی به سلول‌های غضروفی و استخوانی شدند.

از دیگر دستاوردهای رویان در زمینه سلول‌های بنیادی نیز می‌توان به مواردی چون استفاده از سلول‌های بنیادی خونساز مغز استخوان بیماران برای ترمیم قلب مبتلایان به سکته قلبی، کشت و تکثیر سلول‌های بنیادی لیمبال چشم جهت درمان آسیب‌های گرمایی، شیمیایی و فیزیکی به قرنیه چشم، پیوند سلول‌های بنیادی به کبد، جداسازی سلول‌های بنیادی مزانشیمی از مغز استخوان و تمایز آنها به سلول‌های استخوانی و غضروفی، راه‌اندازی بانک خصوصی سلول‌های بنیادی خون بندناف، مطالعه پیوند سلولی به مدل‌های حیوانی ضایعه نخاعی و تعیین نقشه پروتئینی سلول‌های بنیادی جنینی انسانی اشاره کرد.

تولد حیوانات شبیه‌سازی شده

از دیگر دستاوردهای مهم رویان می‌توان به تولید حیوانات شبیه‌سازی شده اشاره کرد. در واقع ادامه روش شبیه‌سازی حیوانات رسیدن به تولید موجودات ترانسژن یا تراریخته است. این به این معنی است که ژن خاصی به جنین دام انتقال یابد تا پس از به دنیا آمدن آن جنین، به علت داشتن آن ژن، پروتئین خاص مورد نظر ما را در شیرش تولید کند. فرض کنید گاوی وجود داشته باشد که در شیرش انسولین تولید کند، با داشتن این گاو می‌توان مقادیر زیادی انسولین با قیمت پایین تولید کرد و به بازار عرضه کرد. در این راستا پژوهشکده رویان موفق به تولید اولین گوسفند، گاو و بز حاصل از باروری خارج رحمی و بلوغ آزمایشگاهی تخمک و همچنین اولین گوسفند شبیه‌سازی شده شد. اولین گاو شبیه‌سازی شده نیز به دنیا آمد ولی متاسفانه 10 دقیقه بعد از تولد از بین رفت. البته این مطالعات همچنان با جدیت ادامه دارد.

رویانا به دنیا آمد

رویانا اولین گوسفند زنده شبیه‌سازی شده در خاورمیانه است، که حاصل تلاش شبانه‌روزی و بی‌وقفه پژوهشگران و محققان پژوهشکده رویان بود. رویانا در 8‌‌‌مهر 1385هجری شمسی در پژوهشکده رویان پایگاه تحقیقات اصفهان متولد شد. این گوسفند شبیه‌سازی شده پس از پشت سر گذاشتن مشکلات موجود در حین زایمان و بعد از آن، هم‌اکنون مانند سایر گوسفندان افشاری در گله زندگی عادی و خوراک معمول را دارد.

پژوهشکده رویان پایگاه تحقیقات اصفهان پس از به‌پایان رساندن پروژه عظیم شبیه‌سازی رویانا، پروژه‌های دیگری نیز در برنامه‌های مطالعاتی خود قرار داده است که ازجمله این پروژه‌ها تولید گاو تراریخته از طریق فرآیند شبیه‌سازی برای تولید پروتئینtPA در شیر گاو است که حاصل این پروژه تولید دارو برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و بی‌نیازی کشور از واردات دارو است.

افتتاح اولین مرکز سلول درمانی

اخیرا نیز پژوهشکده رویان موفق به افتتاح اولین مرکز سلول درمانی و اولین بانک خون بندناف شد.

این مرکز، خدمات خود را در 3 بخش ارائه می‌دهد. در بخش اول با همکاری مراکز بالینی مطالعات کارآزمایی بالینی در زمینه سلول درمانی را انجام می‌دهد که در این بخش در حال حاضر روی بیماری‌های قلب، زخم اندام تحتانی، کبد و چشم فعالیت می‌کند. در بخش دوم مرکز، ارائه خدمات به بیماران را به صورت سرپایی انجام می‌دهد که استفاده از پیوند سلول‌های رنگدانه در افراد مبتلا به لک‌و پیس از آن جمله است و بالاخره در بخش سوم مرکز، خدمات مربوط به بانک سلول‌های بنیادی خون بندناف را به صورت عمومی در دستور کار خود دارند. در عین حال اولین بانک خون بندناف رویان نیز با هدف دسترسی عمومی به این بانک راه‌اندازی شده است تا افرادی که توانایی مالی برای استفاده از بانک خصوصی خون بندناف را ندارند بتوانند از خدمات این مرکز استفاده کنند.

رویشی که متوقف نمی‌شود

رویان به همت محققان و پژوهشگرانش متولد شد، با وجود تمام مشکلات به کارش ادامه داد و توانست در قلب یافته‌هایش باقی بماند و با دستیابی به دانش و فناوری روز دنیا در زمینه سلول بنیادی، شبیه‌سازی و درمان ناباروری نام ایران را به دفعات در دنیا پرآوازه سازد. هم‌اکنون این مجموعه علمی - تحقیقاتی که خود به مرحله تولید علم رسیده است نیازمند حمایت است و توجه و باور مسوولان و آنانی را که دغدغه‌شان گام زدن کشورمان در مسیر توسعه علمی است می‌طلبد.

پونه شیرازی