فصلی نوین درتحقیقات سرطان مغزاستخوان

شما برای این کار از چه نمونه‌ای استفاده کردید؟

ما از مدت‌ها پیش بررسی‌های تحقیقاتی خود را در زمینه ارائه توالی ژنتیکی سرطان مغز استخوان حاد آغاز کرده بودیم. با این حال بتازگی به این سطح از توانمندی‌ها دست یافته‌ایم که با بررسی یک زن میانسال قربانی سرطان مغز استخوان حاد بتوانیم بررسی ژنتیکی دقیق و مثمرثمری داشته باشیم. این زن در میانسالی و به دلیل ابتلا به سرطان مغز استخوان حاد از دنیا رفته بود. برای این‌که بتوانیم ژنوم این بیماری را رمزگشایی کرده و در نـهـایـت بـه ارائـه نقشه کامل ژنوم سرطان مغز استخوان حاد موفق شویم، بالغ بر بیش از 3 میلیارد واحد DNA  بیمار را رمزگشایی کردیم.

در جـریـان ایـن بـررسـی‌ها با چه ژن‌های جدیدی مواجه شدید؟

البته در سال‌های گذشته دانشمندان و محققان دیـگـری نـیـز روی سـرطـان مـغـز استخوان حاد تحقیقات و بررسی‌های طولانی مدت داشته و حتی نتایج خیره‌کننده‌ای این نیز ارائه نموده‌اند، اما همواره ژن‌های چندان موثر و جالب توجهی کشف نمی‌شده‌اند. در تحقیقات اخیری که با همکاری ده‌ها محقق و متخصص صورت گرفته است، توانسته‌ایم بالغ بر 8 ژن جدید کشف کنیم که در نوع خود خیره‌کننده و امیدوارکننده به حساب می‌آید.

چـرا کـشـف ژن‌هـایـی از ایـن دست برای دانشمندان بسیار امیدوارکننده می‌شود؟

دلیل این خوشحالی و امیدواری بسیار روشن است چون می‌توانیم دستکاری این ژن‌ها عملکرد آنـهـا را مختل کنیم و از آنجا که عامل اصلی شکل‌گیری بیماری به حساب می‌آیند، چالشی مهم را از پیش‌رو برداریم.

در این مطالعه تحقیقاتی با چه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی همکاری داشته‌اید؟

این پروژه، کاری بزرگ و تاثیرگذار بوده است. در کنار محققان دانشگاه واشنگتن، از دانش و تـخـصـص مـحـقـقان و متخصصان دانشگاه‌های دیگری نظیر دانشگاه سنت لوئیس نیز استفاده کرده‌ایم.

درباره سرطان مغز استخوان حاد بیشتر بگویید.

سرطان مغز استخوان حاد نوعی سرطان است که در آن مغز استخوان فرد هدف قرار می‌گیرد. نکته مهم این است که مغز استخوان در هر انسانی وظیفه تولید سلول‌های خونی جدید را دارد و هرگونه وقفه و اختلال در فعالیت این بخش حیاتی از بدن انسان موجب ایجاد اختلال در فعالیت‌های روزمره می‌شود. شکل‌گیری توده‌های سرطانی در ایـن بـخـش از بـدن انسان، نتیجه‌ای جز ایجاد جـهـش‌های برهم‌زننده در ژنتیک بدن بیمار ندارد. با ایجاد این جهش‌ها انبوهی از سلول‌های خونی در بدن بیمار تولید می‌شود و در حالی که بیمار رشد می‌کند، بتدریج مقدمات ناتوانی و مرگ وی فراهم می‌شود.

سـرطـان مـغز استخوان حاد عمدتا در چه سنینی روی مـی‌دهد و آیا تاکنون شـیوه درمانی امیدوارکننده‌ای برای آن ارائه شده است؟

به طور کلی سرطان مغز استخوان حاد در بیماران بالای 55 تا 60 سال ایجاد می‌شود و چون در این سن قوای بدنی افراد ضعف نسبی دارد، شکل‌گیری بیماری‌های مختلف با احتمال بیشتری همراه خواهد بود. در این سن سرطان مغز استخوان حاد نیز ازجمله بیماری‌هایی است که همواره چالشی بزرگ در دنیای پزشکی به حساب می‌آید، اما درخصوص درمان این بیماری باید بگویم تاکنون تکنیک‌ها و روش‌های چندان موثری برای درمان آن ارائه نشده و علت اصلی این ناتوانی نیز نبود اطلاعات کافی درخصوص ساختار ژنتیکی و نقشه ژنومی آن بوده است، اما اکنون و به لطف کشف این 8 ژن جدید دریچه‌های تازه‌ای برای درمان این بیماری باز شده است.

شما با کشف این 8 ژن جدید در چه مرحله‌ای از تحقیقات درمان بیماری سرطان مغز استخوان حاد قرار گرفته‌اید؟

کشف این ژن‌های جدید، گام‌های تازه اما همچنان اولیه‌ای درخصوص درمان سرطان مغز استخوان حاد به حساب می‌آید. تصور کنید امسال تنها در آمریکا بالغ بر 10 هزار نفر به دلیل ابتلا به این بیماری جان خود را از دست داده یا خواهند داد. ما تنها ژن‌های عامل این بیماری را کشف کرده‌ایم و هنوز اطلاعاتی درخصوص چگونگی عملکرد آنها در دست نداریم. نکته مهم این است که به دلیل جهش‌های ژنتیکی که در این بیماران صورت می‌گیرد، با تولید حجم غیرطبیعی از سلول‌های خونی روبه‌رو هستیم. افزایش تولید آنها به ایجاد توده‌های سرطانی منتهی می‌شود که در نهایت مرگ بیمار را به همراه دارند. پـس مـی‌بینید که سرطان مغز اسـتـخـوان حـاد فـرآیند نسبتا پیچیده‌ای دارد که برای غلبه بر آن  نیز باید از روش‌های مطمئن و پیچیده‌ای استفاده کرد. از سوی دیگر توانسته‌ایم با ارائه این ژن‌های جـدیـد نـشـان دهـیم که استفاده از تکنیک‌های ژنومیکی می‌تواند کلید مطمئنی برای بازکردن قفل درمان بسیاری از بیماری‌های وخیم باشد.

درخصوص جهش‌های مخرب ژنتیکی که در بدن این بیمار کشف کردید، صحبت کنید.

این جهش‌ها در نوع خود بسیار جالب توجه بودند. ما توانستیم بالغ بر 10 جهش ژنتیکی را درDNA  این زن متوفی پیدا کنیم. البته باید اعتراف کنم که انتظار کشف تا این تعداد جهش را نداشتیم. ما مطمئن هستیم این جهش‌ها با بیماری سرطان مغز استخوان حاد ارتباط مستقیم و تنگاتنگی دارد. از آن گذشته از این تعداد قابل توجه 8 مورد از نظر ما کاملا نادر بودند چون تاکنون در هیچ یک از بررسی‌های تحقیقاتی به عمل آمده، ارتباطی میان آنها و شکل‌گیری بیماری سرطان مغز استخوان حاد مطرح نشده بود.

تاکنون چه استقبالی از یافته جدید شما به عمل آمده است؟

ما فکر نمی‌کردیم نتایج این پروژه اینقدر زود سر‌‌و صدا به پا کند، اما قبول کنید سرطان مغز استخوان حاد هم‌اکنون جزو مهم‌ترین چالش‌های دنیای درمانی پزشکی است و از این رو هر گونه موفقیتی در درمان آن می‌تواند کمک قابل توجهی به ادامه حیات بیماران نیازمند در سراسر جهان کند. بنیاد ملی علوم در آمریکا ازجمله مراکز و نهادهایی بوده است که بشدت از این پروژه و یافته‌های مربوط به آن استقبال کرده است.

مرحله بعدی پروژه‌ای که آغاز کرده‌اید چیست؟

ما هم‌اکنون در پله اول قرار داریم، اما با توجه به موفقیت قابل توجهی که در نخستین مراحل به دست آورده‌ایم، در نظر داریم در ادامه به بررسی دقـیـق چـگـونـگـی عملکرد این ژن‌ها و عوامل تاثیرگذار در شکل‌گیری جهش‌ها در آنها بپردازیم. البته تداوم این تحقیقات مستلزم استفاده از منابع مالی و تحقیقاتی مطمئن است. من اکنون می‌توانم ایـن امـید را به بیماران بدهم که در سال‌های نه‌‌چندان دور، خبرهای خوشی در زمینه درمان سرطان مغز استخوان حاد خواهند شنید.

مهدی پیرگزی