آیا اوباما می‌تواند به برقراری صلح در خاورمیانه کمک کند؟

اوبامای ‌امروز، ‌اوبامای‌ فردا‌

باراک اوباما، رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده از جهاتی مورد توجه مردم خاورمیانه قرارگرفته است. او اولین رئیس ‌جمهور آمریکا با والدینی مسلمان است (پدرش)‌ که چند سالی را در یک کشور مسلمان (اندونزی)‌ زندگی کرده است. البته این نگاه بعد دیگری هم دارد که در کاریکاتوری که اندکی قبل در روزنامه‌ای اسرائیلی منتشر شد، نمود یافت. در آن کاریکاتور دو مرد عرب در حالی که لبخند به لب دارند از این که عاقبت شخصی از شرق به ریاست‌جمهوری آمریکا رسیده است، ابراز خشنودی می‌کنند. با این حال صرف‌نظر از آن که پیشینه اوباما چه احساسی را در مردم خاورمیانه ایجاد می‌کند چنین خوش‌بینی‌هایی ممکن است به دلیل مشکلات موجود بر سر راه یافتن راه‌حل‌‌هایی موثر برای مناقشات پیچیده و متعدد خاورمیانه خیلی زود رنگ ببازد.

کد خبر: ۲۱۶۰۲۹

کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه دولت جورج بوش، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا شاید برای آخرین بار در طول دوران وزارت خود هفته گذشته به خاورمیانه سفر کرد تا با هدف به جریان انداختن پروسه صلح از چند پایتخت منطقه‌ای دیدار کند، اما مناقشه فلسطینی‌ها و اسرائیل ممکن است در صدر فهرست برنامه کاری دولت بعدی آمریکا نباشد.

معین ربانی، از محققان ارشد موسسه تحقیقات فلسطین در امان، پایتخت اردن می‌گوید: هیچ نشانی برای این که انتظار داشته باشیم تغییری عمده در سیاست‌های خاورمیانه‌ای کاخ سفید ایجاد شود به چشم نمی‌خورد. او با اشاره به این که دولت بعدی آمریکا قادر نیست به ناگاه تغییری 180 درجه‌ای در خط مشی خاورمیانه‌ای خود ایجاد کند، می‌افزاید: اوباما احتمالا به این استنتاج خواهد رسید که بهتر است اول به مسائل و دغدغه‌های مهم‌تری چون عراق و افغانستان بپردازد که ارتش آمریکا را به طور مستقیم درگیر کرده است.

اوباما از نگاه برخی در جهان عرب می‌تواند نماد بازگشت ایالات‌متحده به موضع یک میانجی عادل و بی‌طرف در منازعه اعراب اسرائیل باشد که زمانی تصویر مطلوب جوامع عربی بود اما در دوران زمامداری 8 ساله بوش این تصویر بشدت مخدوش شد تا آنجا که اکنون بسیاری از کشورهای عرب خاورمیانه به وضوح از ایالات‌متحده به عنوان حامی پر و پا قرص اسرائیل یاد می‌کنند.

این در حالی است که لااقل در طول رقابت‌های انتخاباتی اخیر آمریکا مواضعی که از سوی اوباما در قبال خاورمیانه مطرح شد تفاوت بنیادینی با آنچه رقیب جمهوریخواهش می‌گفت، نداشت. به اعتقاد ربانی این تفاوت‌ها به‌استثنای پافشاری اوباما بر تعیین جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی از عراق به قدری اندک بود که به راحتی قابل تشخیص نبودند.

با این وجود صهیونیست‌ها نگران تغییر سیاست در چند حوزه کلیدی هستند که ایران یکی از مهم‌ترین آنها است. اگرچه دولت بوش از برخورد چکشی و خصمانه با برنامه‌ هسته‌ای جمهوری اسلامی حمایت می‌کرد و به طور تلویحی حامی حمله اسرائیل به تاسیسات غنی‌سازی ایران بود اوباما اعلام کرده پیش از هر گزینه دیگری خواستار ادامه گفتگوها با ایران است.

احتمال آغاز مذاکرات بین تهران و واشنتگتن موجبات نگرانی حاکمیت اسرائیل را فراهم آورده است تا آنجا که زیپی لیونی، وزیر امور خارجه این رژیم و رئیس حزب حاکم کادیما گفته ابراز تمایل اوباما به مذاکره با ایران ممکن است نشانی از ضعف آمریکا تلقی شود.

مذاکره از سر ضعف؟

لیونی در اظهاراتی تحریک‌کننده در گفتگو با رادیو اسرائیل تاکید کرده بود گرایش به رایزنی و مذاکره آن هم پس از اعمال تحریم‌ها در منطقه‌ای چون خاورمیانه به ضعف تعبیر می‌شود. او در پاسخ به این سوال که آیا او و محافل سیاسی تل‌آویو از مذاکره تهران واشنگتن حمایت خواهد کرد یا نه به صراحت پاسخ منفی داد.

این مخالفت مانع از آن نشد که بسیاری از مراجع سیاسی در خاورمیانه از ایده ادامه مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران حمایت نکنند تا آنجا که برخی اعلام کردند مذاکره تنها راه‌حل و فصل منازعات چندبعدی خاورمیانه ازجمله پرونده هسته‌ای ایران است.

هیلل کوهن، استاد علوم سیاست انستیتو پیشرفت صلح در دانشگاه یهودی بیت‌المقدس می‌گوید: به گمان من اسرائیل از هر طرحی که به حل بحران هسته‌ای ایران بدون رویارویی نظامی کمک کند، حمایت خواهد کرد. او می‌افزاید: چنانچه اوباما در صدد اجرایی کردن وعده خود برای مذاکره با تهران برآید فرصتی بزرگ به دست خواهد آمد.

پیش از آن که دولت جدید آمریکا بتواند اقدامی در جهت تقویت صلح در منطقه انجام دهد باید مشخص شود طرف‌های درگیر در منازعات متعدد خاورمیانه چه مواضعی دارند. بی‌شک نامزدهای احراز پست نخست‌وزیری اسرائیل در انتخابات پارلمانی 10 فوریه این رژیم درگیر جنگ تبلیغاتی انتخاباتی تمام‌عیاری خواهند شد.

لیونی که نماینده گروه‌های چپگرای متمایل به میانه اسرائیل تلقی می‌شَود حامی مذاکره با فلسطینیان با هدف دستیابی به راه‌حلی نهایی برای منازعه اعراب اسرائیل است در حالی که بنیامین نتانیاهو، رهبر حزب راستگرای لیکود و رقیب اصلی او در انتخابات به صراحت با دیدگاه‌های او در این زمینه مخالفت می‌ورزد.

این در حالی است که فلسطینی‌ها در آن سوی ماجرا در مورد کادر رهبری خود دچار اختلاف هستند. هرچند فتح و حماس قرار بود یکشنبه این هفته در نشست آشتی ملی با میانجیگری دولت مصر در قاهره، پایتخت این کشور شرکت کنند اما ادامه اختلاف‌نظرها بین دو طرف موجب شد شکل‌گیری این مذاکرات تا زمانی نامشخص در آینده به تعویق افتد. علاوه بر این دوران مسوولیت محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان در ماه ژوئیه به پایان می‌رسد و هرچند او لااقل تا این مقطع نامزد احراز دوباره این پست نشده است ، برگزاری انتخابات در شرایط کنونی ممکن به نظر نمی‌رسد.

گفتگو با حماس؟

اوباما برای دیدار و رایزنی با رهبران کشورها و گروه‌هایی که در دوران زمامداری بوش در مسیر تقابل با واشنگتن قرار گرفتند ابراز آمادگی کرده است اما خیلی‌ها در مورد گزینه ملاقات او با نمایندگان حماس ابراز تردید می‌کنند.

به اعتقاد کوهن در وهله اول باید مشخص شود فهرست مطالبات اسرائیل و فلسطینی‌ها چیست و این که دو طرف برای دستیابی به صلح تا چه حد حاضر به کوتاه آمدن از خواسته‌های خود هستند. نکته اصلی ایجاد این دیدگاه در دو طرف است که راهی برای مصالحه ادامه حیات مسالمت‌آمیز دو طرف در کنار هم وجود دارد.

تلاش‌های دیرینه برای ترغیب دو طرف به قبول این که راهی برای مصالحه وجود دارد با توجه به اقدامات سرکوبگرانه صهیونیست‌ها نتیجه چندانی در بر نداشته و دقیقا به همین دلیل بعید است اوباما با ورود به بحران فلسطینیان و اسرائیل‌ جایگاه دولتش نزد لابی‌های قدرتمند صهیونیستی در آمریکا را متزلزل کند.

برداشتی که در گذشته از میانجی‌گری بی‌طرفانه در منازعه خاورمیانه استنباط می‌شد اعمال فشار واشنگتن بر تل‌آویو برای در پیش گرفتن سیاست‌های متعادل بود اما امروز لابی صهیونیست‌ها و لابی مسیحیان تندرو نگاه متفاوتی به منازعه خاورمیانه دارند و دست بر قضا به قدری قدرت گرفته‌اند که کسی نمی‌تواند با بی‌توجهی از کنار آنها بگذرد.

یکی از نمادهایی که مشخص‌کننده نحوه برخورد دولت اوباما با منازعات خاورمیانه اشخاصی خواهند بود که به وزارت امور خارجه و پست مشاور امنیت ملی کاخ‌سفید می‌رسند. تا این مقطع کسانی چون دنیس راس، فرستاده ارشد ایالات‌متحده به خاورمیانه در دوران زمامداری کلینتون و رام امانوئل، از نمایندگان کنگره که ریاست کارکنان کاخ‌سفید را بر عهده گرفته به علاوه دانیل کورتزر، سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل به عنوان نامزد احراز این پست‌ها معرفی شده‌‌اند که دست بر قضا هیچ یک حامی مذاکرات صلحی عادلانه نبوده‌‌اند.