کتاب‌سازی در شعر دفاع مقدس‌

امروز و در شرایط حساس کنونی نیز که جنگ روانی و فرهنگی دشمنان بار دیگر با گستردگی هر چه تمام‌تر ذهن مردم ایران را هدف قرار داده است و با ایجاد رعب و وحشت در میان مردم و هراس از جنگ می‌‌خواهند فشار بر حکومت، دولت و مردم ایران را دو چندان کنند بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه به قداست، زیبایی‌ها و دستاوردهای جنگی هستیم که‌  8 سال بر ما تحمیل شد. نکته‌ای که فرمانده کل سپاه پاسداران و دیگر فرماندهان و مقامات لشکری و کشوری بدرستی آن را دریافته‌اند و این روزها با شیوه‌های مختلف به این جنگ روانی و فرهنگی دشمن پاسخ می‌‌دهند.

حال در این میان یکباره و از سوی نهادی که باید حافظ و ناشر ارزش‌های دفاع مقدس باشد، کتابی (مجموعه شعری)‌ منتشر می‌شود که در بخش‌های مختلف کتاب و شعرها جز ایجاد وحشت، نفرت از جنگ (همان دفاع مقدسی که ما تجربه کردیم و احتمالا شاید نیاز باشد دوباره تجربه کنیم)‌‌ و بی‌حرمتی به پاره‌ای از آرمان‌ها  و شهدا چیز دیگری دیده نمی‌شود.

مجموعه شعر «خطوط شکسته» سروده شاعر جوان، شراره کامرانی کتابی است که با هزینه بیت‌المال برضد ارزش‌های فرهنگی جنگ تحمیلی آن هم در شرایط فعلی سیاسی کشور به چاپ رسیده است:

والعشراء یتبعهم الغاوون *‌ الم تر انهم فی کل واد یهیمون *‌ و انهم یقولون ما لایفعلون *‌ الا الذین آمنوا و عملو الصالحات و ذکروا الله کثیرا *‌ (سوره شعراء، آیات 224 تا 227)‌

این آیات شریفه از کلام‌الله مجید گویای همه چیز درباره شعر و شاعری و تعهد و التزام و ایمان در شاعران است که اگر نباشد، همه آنان از گمراهان محسوب می‌شوند.

راوی بسیاری از شعرهای این مجموعه مادری است که با کودکش و نقاشی‌های کودکانه او از جنگ سخن می‌گوید:

دستمال سفید/ در نگاهت موج می‌خورد.../ بس کن فرمانده کوچک/ جنگ/ فتیله‌اش / نم کشیده!

جنگ/ «حال» زمین را به هم می‌زند/ از گذشته/ تا/ آینده!

تراش/ خشاب مدادها را پر کرد/ روح آبی/ پر می‌کشد از صفحه/ و مداد سبز/ جز زرد/ به یاد نمی‌آورد...

براستی این شعرها که سروده خانم کامرانی است  چگونه  با  حمایت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس به چاپ رسیده است‌ و چه تعهد و چه ارزش یا آثاری از دفاع مقدس و جنگ را نمایان می‌کند؟

مادری که امروز باید برای فرزندش از ایثارگری‌ها و رشادت‌های رزمندگان بگوید، از به هم خوردن حال زمین و نم کشیدن فتیله جنگ سخن می‌گوید.

در دفاع مقدس ما روح آبی و سبز و روشن شهدا و ایثارگران حضور داشت؛ اما شاعر با اشاره به پر کشیدن این رنگ‌های روحانی از رنگ انزجار و تنفری مثل زرد استفاده می‌کند و جز این رنگ چیزی را به یاد نمی‌آورد.

شاید به کار بردن کلمات در هیچ هنری به اندازه شعر حساسیت و توانمندی لا‌زم  نداشته باشد؛ چراکه مهم‌ترین ابزار شاعر کلمات است. رزمندگان ما در این شعرها به لحن غیرمحترمانه‌ای به «سربازان» تبدیل می‌شوند و برای آنها فعل «بلعیده شدن» به کار گرفته می‌شود که هر دو کلمه بار معنایی متفاوتی را در مقایسه با «رزمندگان» و «شهید شدن» القاء می‌کنند: سربازی/ در سایه‌اش می‌رود/ تپه‌های قهوه‌ای/ سرباز را می‌بلعند... .

سرباز/ نشسته در صندلی چرخدار/ و روزها را می‌بافد...

همه ما می‌دانیم که فعل «بافتن» را برای چه حرف‌ها، روزها و خاطراتی به کار می بریم.

آیا ما حرف‌های بی‌ربط و بی‌ارزش را به هم می‌بافیم یا سخنان فصیح و ارزشمند را؟

شاعر حتی هنگامی که می‌خواهد از شهدا یاد کند، از آنها به عنوان افسانه یاد می‌کند.

افسانه رفتند/ بر لب‌های مردم/ اما/ اسطوره برگشتند بر پیشانی کوچه و خیابان... .

کافی است به معنی افسانه در فرهنگ لغت و باور عام مردم دقت کنیم تا متوجه شویم بر مفهومی غیرواقعی و قصه و حکایت دلالت می‌کند؛ این نوع ضعف تالیف‌ها در سراسر این مجموعه شعر که به موضوعی همچون دفاع مقدس پرداخته است، براحتی قابل چشمپوشی نیست.

به نظر می‌رسد شاعر بار معنایی واژگان را به درستی درنمی‌یابد.

موارد فوق که به آن اشاره شد، تنها مشکلات محتوایی کتاب خطوط شکسته را دربر می‌گیرد و اگر بخواهیم از نظر فنی و تکنیکی نیز به کتاب بپردازیم، انتقادهای فراوان دیگری وجود دارد که در این مجال قابل طرح نیست. تنها به این نکته بسنده می‌شود که کل 37 شعر کوتاه (طرح)‌ این کتاب به همان شکل که در مقدمه آمده، حداکثر در 7 تا 8 صفحه قابل چاپ بوده است و این اسراف در کاغذ و به عبارت بهتر کتاب‌سازی از سوی ناشر چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟

شاید مهم‌ترین توجیه چاپ این کتاب در تقدیم‌نامه و سپاس‌نامه‌ای است که از سوی شاعر بر پیشانی و ابتدای کتاب آمده است!

البته شاید شاعر و کسانی که مجوز و صلاحیت چاپ این کتاب را صادر کرده‌اند، معتقد باشند. جنگ در این کتاب مفهومی کلی است و دلالت مستقیم بر دوران دفاع مقدس ندارد؛ آن هنگام باید به این پرسش پاسخ دهند:
اگر شعرهای شراره کامرانی دلالت مستقیم بر دفاع مقدس ندارد، با توجه به این که محتوایی ضدجنگ نیز دارد؛ پس چرا

سینا علی‌محمدی‌