پروانه های ایران در معرض تهدید

بررسی ها نشان می دهد در دنیا یک میلیون گونه حشره نامگذاری و شناسایی شده اند، اما به دلیل وسعت و پراکندگی این جانداران دانشمندان تخمین می زنند که این رقم تا 10برابر قابل افزایش است.
کد خبر: ۱۵۴۴۱۹

از این تعداد حشره در جهان 16 تا 20 هزار گونه متعلق به گونه پروانه هایی است که روزانه در حال پرواز هستند و سهم ایران از این تعداد حدود 400 گونه است. اکوسیستم های کوهستانی یکی از مهمترین زیستگاه های پروانه ها هستند که امروزه به دلیل تغییر کاربری ها و از سوی دیگر بر اثر چرای مفرط دام در مرتع ، زیستگاه این حشرات به خطر افتاده و زندگی پروانه ها را نیز در معرض تهدید قرار داده است به نحوی که متاسفانه در برخی مناطق ، تعداد گونه های قابل مشاهده پروانه ها بسیار کمتر از سال گذشته است .پروانه ها دارای دگردیسی کامل هستند و به راسته ای به نام پولک بالان با نام علمی (Lepidoptera) تعلق دارند که این راسته شامل انواع بیدها و پروانه هاست . در جهان بیش از 180 هزار گونه بید و پروانه شناسایی شده اند که از این میان در حدود 16 هزار گونه آن را پروانه ها تشکیل می دهند. در کشور ما ایران حدود 400 گونه پروانه و در حدود 3 هزار گونه بید شناسایی شده است. حدود 60 گونه از 400 گونه پروانه موجود در ایران اندمیک هستند، به این معنا که در هیچ کجای دیگر دنیا یافت نمی شوند. مسوول بخش حشرات دفتر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می گوید: بررسی ها نشان می دهد از آنجا که ایران کشوری کوهستانی است حفظ اکوسیستم های کوهستانی برای حفاظت از گونه های حشرات بسیار اهمیت دارد، به طوری که در صورت نابودی حشرات ، اکوسیستم کوهستانی به خطر می افتد و در صورت نابودی کوهستان حشرات از میان می روند.علیرضا نادری می افزاید: تحقیقات نشان داده است که حشرات در گرده افشانی و چرخه مواد غذایی نقش اساسی در اکوسیستم ها دارند که این مساله در اکوسیستم های کوهستانی بویژه در ارتفاعات بالا خود را بیشتر نشان می دهد. وی ادامه می دهد: اکوسیستم های کوهستانی در ارتفاعات وابسته به گیاهان بالشتکی مثل گونه های خاردار مانند انواع گونه ها هستند، چرا که این گیاهان در فصل سرما حشرات را در خود جای می دهند.وی تاکید کرد: بر اساس مطالعات ، در صورت نابودی گیاهان ، یک سانتی متر از خاک کوهستان که طی 100سال تشکیل شده است با بارش یک باران شسته شده و از میان می رود و وقوع این سیلاب ها زیستگاه پروانه ها را تهدید می کند.مسوول بخش حشرات سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به دلیل دیگر نابودی حشرات گفت : چرای بی رویه و سمپاشی های بی ضابطه برای این موجودات بسیار مخرب است ، چرا که باعث می شود گیاهان سبز اطراف بوته های خاردار از بین رفته و در طول زمان حشرات را نیز از منطقه دور و نابود کند که این امر هم اکنون دلیل اصلی تهدید زندگی پروانه هاست .نادری افزود: از سوی دیگر شاهد تبدیل و تغییر اراضی کوهستانی و جنگلی و زمین های کشاورزی هستیم به طوری که هم اکنون مناطق کوهستانی زاگرس ،البرز، شمال خراسان و آذربایجان تحت فشار هستند.وی ادامه داد: به عنوان مثال کوهستان های شمال خراسان دارای بارندگی های کمتر و مراتع کمتر هستند، اما در عین حال به دلیل کوچ نشینی دام زیادی در منطقه وجود دارد که اول بهار حرکت کوچ نشین ها شروع می شود و چرا، مرتع را از میان می برد.این کارشناس با اشاره به این که بیشترین تنوع پروانه های ایران در کوههای زاگرس است ، ادامه داد: این کوهها به دلیل ویژگی های خاص و موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی منحصربه فرد از نظر زمین شناسی از قابلیت بالای گونه زایی برخوردار است که این امر در مورد پروانه ها خود را بیشتر نشان داده است ، چرا که این منطقه دارای میکروکلیماهای منحصر به فرد است .نادری افزود: بررسی ها نشان می دهد، بهترین نقطه ای که بتوان در طول روز بیشترین تعداد پروانه ها را مشاهده کرد منطقه ارسباران در شمال آذربایجان است که آخرین بازمانده از جنگل های قفقازی در ایران به شمار می رود. بر خلاف تصور جنگل های هیرکانی که در دامنه شمالی البرز است در زمینه پروانه ها تنوع زیستی زیادی ندارد و تعداد گونه های پروانه ها در این منطقه محدود است که این مساله به دلیل تعداد زیاد روزهای مه گرفته در طول سال است و این منطقه را از آفتاب کمی بهره مند کرده است . از طرفی به دلیل انبوه بودن جنگل ها گیاهان علفی و کوچک مورد توجه پروانه ها کمتر مشاهده می شود و کلا در این منطقه گیاهان میزبان پروانه ها شرایط زیست مناسبی ندارند.

اتاله پروانه ها

حتما شما هم بارها مبهوت تابلوهایی شدید که پروانه های رنگارنگ در آن نقش بسته و اسیر شده اند این کار در اصطلاح اتاله پروانه ها نام دارد که به معنی گستردن و ثابت نگه داشتن بال حشرات است.

جایگاه پروانه ها درطبیعت و اکوسیستم


حشرات طی میلیون ها سال تکامل نقش بسیار مهمی را در چرخه مواد روی کره زمین بازی کرده اند. تکامل پروانه ها با گیاهان گلدار صورت گرفته است و رابطه مستقیم و عمیقی با این گیاهان برقرار کرده اند. در کشورهای نیمه خشکی مانند ایران اکوسیستم های کوهستانی از اهمیت ویژه ای برخوردارند و اجزای زنده این اکوسیستم ها که شامل گیاهان و جانوران هستند در حکم حلقه در هم پیچیده ای هستند که حذف هر یک باعث ایجاد اختلال در بخشی از این سیستم می شود. پروانه ها با گرده افشانی و نیز شرکت در زنجیره غذایی از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم های طبیعی برخوردارند که این نقش انکارناپذیر لزوم توجه جدی در انجام مطالعات تحقیقاتی را دوچندان می کند تا به منظور حفاظت و احیای آنها گامهای موثری برداشته شود.

مسوول بخش حشرات دفتر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: این کار با 2هدف صورت می گیرد یکی نمایش و دیگری حفظ ذخایر ژنتیکی که جهت شناسایی گونه ها باید نمونه های زیادی از مناطق مختلف جمع آوری و اتاله شود.
نادری می افزاید: از سوی دیگر نمایش این پروانه ها باعث انتقال دانش زیست محیطی از آنچه که در طبیعت ایران وجود دارد به عموم مردم می شود که این مساله در حفظ گونه ها بویژه پروانه ها بسیار موثر است.

پروانه های استان تهران

استان تهران دارای 3 یا 4 گونه اندمیک است که در هیچ کجای دنیا قابل مشاهده نیست. شاید در کوهستان توچال با ارتفاع 4هزار متر در فصول مختلف به توان حدود 100گونه پروانه را مشاهده کرد که یعنی یک چهارم پروانه های کشور در کوهستان توچال قابل مشاهده اند. نکته جالب دیگر این که شاید به جرات بتوان گفت، تعداد پروانه ها و روزپرک ها که در کشاورزی در کشور مابه عنوان آفت شناخته شده اند به تعداد انگشتان دست هم نباشد، از این رو سود این موجودات از ضررشان بسیار بیشتر است و حدود 20 درصد نقش گرده افشانی را روی گل ها به عهده دارند.
مسوول بخش حشرات دفتر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: همچنین با تلاش های صورت گرفته توانستیم 7گونه و زیرگونه جدید از پروانه های ایران را برای اولین شناسایی کنیم و به ثبت برسانم.
وی ادامه داد: از سوی دیگر مجموعه پروانه های موجود در دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیز مجموعه نسبتا کاملی هستند، به طوری که حدود نیمی از گونه های ایرانی در این مجموعه موجودند. بیشتر پروانه های خارجی این مجموعه (90 درصد از مناطق استوایی) هستند که توسط شخصی علاقه مند به نام محمدعلی معیری طی 50 سال جمع آوری و سال 1370 به موزه تاریخ طبیعی ایران اهدا شده است. در این مجموعه ، پروانه های بسیار کمیاب و زیبایی به چشم می خورد که در میان مجموعه ها کمتر دیده می شوند.

ویژگی های پولک بالان

پروانه ها و بیدها مانند تمام حشرات دارای بدن 3 قسمتی ، 3جفت پا و یک جفت شاخک بندبند هستند. همچنین دارای 2 جفت بال هستند که سطح رویی و زیرین آنها را پولک های بسیار ریزی که با چشم غیرمسلح قابل رویت نیست، پوشانیده اند. ترتیب قرارگیری این پولک های رنگین، ساختار اصلی نقش و نگار و طرح و رنگ بال پروانه هاست. اگر به بال پروانه دست بزنید آثار این پولک ها را روی انگشتان خود می بینید. این نقش و نگارها برای شناسایی گونه های مختلف پروانه ها اهمیت بسیار زیادی دارند و پروانه شناسان با استفاده از این طرح و رنگ ها می توانند بسیاری از گونه ها را از همدیگر تفکیک نمایند.

چگونه بیدها را از پروانه ها تشخیص دهیم؛

کلمه بید معمولا به حشرات کوچکی که در خانه ها یافت شده و مشهور به نابودی البسه پشمی و فرش ها هستند اطلاق می شود، ولی واقعیت این است که این بید تنها یکی از حدود 180 هزار بید موجود در جهان است! و البته این خود حشره بالغ نیست که به الیاف پشمی صدمه می زند، بلکه لارو آن است که از این الیاف تغذیه می کند. لارو انواع مختلف بیدها از مواد گوناگونی تغذیه می کنند.
برخی از الیاف پشمی، برخی از برگ گیاهان و بعضی از چوب درختان و بسیاری از چیزهای دیگر.
دانشمندان هنوز تعریف دقیقی برای بید و پروانه پیدا نکرده اند، ولی اختصاصاتی وجود دارد که می توان توسط آنها بیشتر بیدها و پروانه ها را از هم تمییز داد.بیدها معمولا بدنی چاق تر و فربه تر و اغلب دارای رنگ های تیره تر و مات تری دارند؛ چراکه اغلب انواع بیدها شب پرواز هستند و در تاریکی شب ، نیازی به داشتن رنگ های روشن و پرجلا نیست و به جای آن رنگهای تیره که باعث استتار بیشتر می شود، کاربرد بیشتری دارد، ولی پروانه ها که اغلب در روز پرواز می کنند برای بهتر دیده شدن توسط همنوعان خود به رنگهای روشن تر و بیشتری نیاز دارند. تفاوت بزرگ دیگری که می تواند بید را از پروانه متمایز کند، شکل شاخک آنهاست . پروانه ها دارای شاخک های گرزمانند با انتهای برجسته هستند و این در بیشتر گونه ها مشاهده می شود، ولی شکل شاخک در بیدها دارای تنوع بسیار بالایی است ازجمله می توان شاخک به اشکال کپر مانند شانه ای ، اره ای ، مویی ، چماقی و دندانه ای را نام برد.

حمیده سادات هاشمی
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها