ملامت وجدان‏

درعین‌حال موقعش که می‌شود، وجدانی که خیال می‌کند مرده است، باز یک چراغ کوچکی در آن روشن و زنده است. خلبان هیروشیما را اصلا برای یک‌چنان جنایتی تربیت کرده بودند ولی وقتی که رفت بمب خودش را انداخت و بعد هم نگاه کرد به شهری که در آتش می‏‌سوخت و دید مردم بی‏‌گناه، پیرمرد، پیرزن، بچه کوچک، افرادی که اساسا در میدان جنگ وارد نشده‌اند، دارند چه جور در میان آتش دست و پا می‏‌زنند، از همان ساعت حالش به‌هم‌خورد. بعد در آمریکا آمدند از او استقبال و تجلیل و او را تشویق کردند، اما جلوی عذاب‌وجدان او را نتوانستند بگیرند. کم‌کم همان آدم به‌خاطر عذاب‌وجدان دیوانه شد، بردندش دارالمجانین.

قرآن هم می‌گوید: لا اقسم بالنفس اللوامه [۱]. 

خدا در انسان نفس لوامه آفریده؛ انسان خودش واعظ خودش می‌شود.
 امیرالمؤمنین می‌فرماید: من لم یجعل ا... لهه واعظا من نفسه لم ینفعه موعظه غیره. 
هرکسی که خداوند در درونش برای او واعظی از خودش برای خودش قرار ندهد، موعظه دیگران در او اثر نمی‌کند.
 یعنی شما اگر خیال می‌کنی که پای موعظه دیگران بنشینی و بهره ببری، اشتباه می‌کنی. اول باید در درون خودت واعظی ایجاد کنی، وجدان خودت را زنده کنی، آن وقت از موعظه واعظ بیرونی هم استفاده می‌کنی. انسان خودش خودش را موعظه می‌کند، خودش خودش را ملامت می‌کند، خودش علیه خودش حکم صادر می‌کند و قضاوت می‌کند. انسان خودش را محاسبه می‌کند. جزو دستورهای عجیب مسلم دینی ما محاسبه‌النفس است، می‌گوید از خودتان حساب بکشید: حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا (متأسفانه این حرف‌ها فراموش‌ شده) از خودتان حساب بکشید و انسان می‌تواند از خودش حساب بکشد و باید از خودش حساب بکشد. 
و زنوا انفسکم قبل ان توزنوا 
خودتان را وزن کنید، بسنجید قبل از آن‌که شما و اعمال شما را در قیامت بسنجند و وزن کنند. انسان، خودش خودش را وزن می‌کند، می‌‏سنجد، خودش از خودش حساب می‌کشد. انسان خودش را مجازات می‌کند.
همه اینها دلیل بر این است که انسان شخصیت‌مرکبی دارد. این شخصیت‌مرکب، قسمت عالی دارد که قسمت‌انسانی اوست و قسمت دنی دارد که قسمت‌حیوانی اوست. آزادی‌معنوی یعنی قسمت‌عالی وانسانی انسان ازقسمت حیوانی وشهوانی او آزاد باشد.

برگرفته از کتاب آزادی‌های معنوی استاد شهید مرتضی مطهری