هویت ملی بنیان بنای فکری دانش آموزان

کارشناسان تعلیم و تربیت هم در این باره معتقدند در سیستم آموزش و پرورش کشور به این موضوع کمتر توجه می‌شود درحالی که باید برای تحقق آن، برنامه‌ای اساسی داشت.

چند روز پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با تعدادی از فرهنگیان سراسر کشور، معلمان را پرورش دهندگان جواهر قیمتی نسل نوجوان و جوان و معماران آینده کشور دانستند و زنده کردن احساس «هویت ایرانی-اسلامی و شخصیت ملی» در نوجوانان و جوانان باهوش کشور را وظیفه‌ای اساسی قلمداد کردند و گفتند: در این روند، مساله زبان فارسی، پرچم کشور و احساس عزت و افتخار به ایرانی بودن مهم است که البته این مسائل با توصیه و حرف حاصل نمی‌شود، بلکه باید مفاخر و سوابق فرهنگی، علمی و تاریخی را به دانش‌آموز تعلیم حقیقی داد.

تاکیدی چند باره

حضرت آیت الله خامنه‌ای، تا کنون چندین بار بر مسئله احساس هویت ایرانی اسلامی و ملی دانش آموزان تاکید کرده اند و باز هم اعلام کردند که باید برای آن برنامه داشت. این تاکید به دلیل اهمیت موضوع است که باید نسبت به آن بی تفاوت نبود. چون دانش آموزان بیشتر در مدارس به این احساس هویت می رسند. در این راستان معلمان و فرهنگیان در به وجود آوردن هویت، اهمیت دادن به زبان فارسی و پرچم کشور نقش بسزایی دارند. شاید به این دلیل که مدرسه پس از خانواده مهمترین عامل در پرورش نسل جوان و نوجوان و کودکان است. حتی نقش آن گاهی می‌تواند اساسی‌تر نیز باشد چون دانش آموز خود را ملزم به هماهنگی با دیگران می‌داند. دانش آموز در مدرسه است که آموخته‌های خانه را تکمیل می‌کند. بنابراین مدرسه از طریق پرداختن به این موضوع می‌تواند از ایجاد بحران هویت جلوگیری کند.

فیروز رضایی از بازنشستگان آموزش و پرورش که مدیرکل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی نیز معتقد است:« کمتر کسی فرمایشات مقام معظم رهبری را از عمق جان می شنود.»

از نگاه وی در واقع تعالی و تقویت احساس هویت ملی یکی از اساسی‌ترین رسالت های نظام تعلیم و تربیت کشور اعم از آموزش و پرورش ، آموزش عالی و سایر نهاد های فرهنگی است ، این در حالی است که این موضوع در سطح کلان ، به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی گیرد ، موضوع در کلان کشور به درستی فهمیده نمی شود ، به همین دلیل است که هر از گاهی و مقاطع خاص در سطح نازل ، کم عمق و به شکل تبلیغی به آن پرداخته می شود.

یک نگرانی

رضایی از یک نگرانی بابت 12 سال تحصیل بدون احساس تعلق به ایران و افتخار به ایرانی بودن خبر می دهد و می گوید :« ما همواره این نقص را در آموزش و پرورش احساس می کردیم که افراد بعد از 12 سال حضور در مدرسه به ایرانی بودن خود کمتر از آنی که باید افتخار می کنند. چون برنامه منظم ، مستمر و حساب شده ای برای این مقصود وجود ندارد. این یک نقص جدی است ، حتی به این مهم در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هم به اندازه کافی توجه نشده است ، هر چند اگر توجه می شد هم فرقی نمی کرد ، چرا که سند تحول بنیادین به صورت محتوایی اساسا اجرا نمی شود ، این نقصی است که آثارش در سال های آینده، خودش را نشان می دهد.»

تاکید این عضو کانون تربیت اسلامی بر این است که باید به احساس  هویت ملی مانند بنیان های یک بنا نگاه کرد. هرچه قوی تر باشد می تواند در مقابل تکانه های شدید استوار بماند . استحکام یا ضعف بنیان‌های یک بنا، در شرایط عادی خیلی فهمیده نمی شود ، در تکانه ها این معنی فهمیده می شود. در کل حوزه های فرهنگی از جمله این مقوله افراد دور اندیش و ژرف نگر را به خود جلب می کند. این مباحث مباحث عمقی است  و به چشم کسانی که در دام روز مرگی گرفتار هستند بر جسته نمی شود . به همین دلیل مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود  با معلمان با سوز و تأسف وصف ناپذیر این معنی را که خیلی ها آموزش و پرورش را نمی فهمند بر زبان آوردند.

رضایی تاکید می کند:« تقویت احساس تعلق ملی ، هویت ملی برنامه می خواهد ، با تکرار توخالی واژگان به جایی نمی توان رسید .»

این کارشناس تعلیم و تربیت از این موضوع نگران است که این فرمایش بسیار عمیق حضرت آقا، مثل بسیاری از رهنمود های زیربنایی ایشان برخورد سطحی صورت گیرد و به صورت سطحی و شعاری آن قدر تکرار شود که اعتبار و ثقالت خود را از دست بدهد.

 رضایی می افزاید : « هویت ملی شناسنامه جمعی و عمومی یک ملت است ، همانگونه که اشخاص قاعدتاً به هویت مندرج در شناسنامه ، از پدر و مادری که متولد شده اند،  در جغرافیایی که در آن متولد شده اند، افتخار می کنند ، به مشخصات مندرج در شناسنامه ملی هم باید افتخار کنند. البته این معنی امری خود به خودی نیست ، باید هنرمندانه مورد توجه قرار گیرد ، تا در ذهن و روح و عواطف آحاد یک ملت به صورت مشترک جلوه کند و در رفتار و سبک زندگی خودش را نشان دهد ، هویت ملی نماد یا نماد هایی دارد ، یا در نماد هایی به شکل بارز تر خودش را نشان می دهد.»

پرچم نماد هویت ملی است

پرچم یک کشور یکی از مهمترین نماد های هویت ملی است ، نوع برخورد آحاد هر ملت با پرچم خود نشان  می دهد که با هویت ملی خود چه نسبتی دارند . پرچم خیلی با ارزش است ، برای در اهتزاز ماندن این پرچم خون های  زیادی ریخته شده است ؛ بیش از 200 هزار نفر از بهترین فرزندان این ملت ، در همین سال های نزدیک این پرچم را کفن  خود قرار دادند و پیچیده به این پرچم در این خاک مقدس مدفون شدند . این معنی منحصر به 8 سال دفاع مقدسی که در مقابل چشمان ما قرار دارد نیست ، دفاع مقدس نزدیک ترین آن ها است ، حادثه ای است که  نسل حاضر با چشمان خود آن را دیده است ،  ملت ایران  دفاع های مقدس فراوانی را تجربه کرده است، وظیفه دستگاه های فرهنگی و تربیتی کشور است که آن ها را در حافظه تاریخی ملت زنده نگه دارد و از عناصر هویت‌ساز  آن ها به زیباترین شکل ممکن  حفاظت کند .

سربرآوردن هویت قومی در سایه تضعیف هویت ملی

بی توجهی به هویت ملی در دراز مدت  یک پارچگی کشور را در معرض آسیب قرار می دهد .

رضایی در این باره هم توضیح می دهد : «ایران یک کشور چند قومیتی است ، اگر هویت ملی تضعیف شود ، هویت های قومی سر بلند می کنند ، و در عرض هویت ملی خود نمایی  می کنند ، بنابر این توجه عمیق به هویت ملی و عناصر هویت ساز، یک امر تشریفاتی و دست چندم نیست ، یک مقوله حیاتی است ، مقوله ای که با حیات جمعی ملت کره خورده است .»

رضایی در بیان علت کم توجهی به فرایند ها و سازماندهی عناصر هویت ساز می گوید:« این ضعف ها به کاستی ها در سطح نگاه و نگرش و به تعبیر حضرت آقا به فهم مسئله برمی گردد ، اگر اصل هویت ملی  گرفتار کوچک انگاری شود ، به تبع آن فرایندها و سازمانها و بقیه نظامات هویت ساز هم کم ارج خواهد شد.»

از نگاه وی هویت ملی مثل ملاتی است که اجزای پراکنده یک ساختمان را به هم پیوند داده و به آن عمق و معنی می بخشد. این گونه است که پرچم ، زبان فارسی ، زبان و آداب و سنن اقوام مختلف تشکیل دهنده  و خیلی چیزهای دیگر در این منظومه جای خود را پیدا می کنند. پرچم نماد مهمی است. نباید با آن برخورد سطحی شود ، نباید این طور باشد که فردای فرمایش حضرت آقا در این باب ، آموزش پرورش با صدور بخشنامه و این قبیل چیزها از آن استقبال کند. برای مثال از مدرسه بخواهند که پرچم ها را تعویض و نو نوار کنند.

رضایی تاکید می کند:« البته این کارها باید باشد مستمر هم بشود ، اما مهم آن رویکرد تربیتی ، فرهنگ سازمانی و رویکرد تعلیم و تعلم است که می تواند به احساس عمیقی از هویت جمعی و تعلق ملی بیانجامد . طبیعتاً یکی از مظاهر آن احترام درونی به پرچم و سایر نماد های ملی است . من می ترسم تصمیم گیران و تصمیم سازان دستگاه تعلیم و تربیت با این مقوله  هم برخورد سطحی در پیش بگیرند  و این مهم را تحریف معنوی کنند .»

یک راهکار

 رضایی برای این موضوع یک راهکار دارد ، آن هم تشکیل تیمی از کارشناسان فهیم برای ارایه یک برنامه عملیاتی و مهمتر رسوخ دادن هنرمندانه آن در فرایندهای موجود آموزشی و تربیتی و باز مهمتر در فرهنگ سازمانی غیر رسمی و  متصلب حاکم بر رویکردی های  موجود است.

او هم چنین در تبیین اهمیت رویکرد های حاکم بر فرایند تعلیم و تعلم  می گوید :« ما با محتوای  بعضاً خیلی خوب کتاب های درسی ، بویژه در بخش های هویت ساز هم خیلی سطحی و بعضاً واژگونه بر خورد می کنیم ، برای مثال در مدارس غالبا از کنار درس تاریخ می گذریم .  با رویکردهای غیر اثر  بخش در نحوه مواجهه با این ماده درسی  عملا آن را از حیز انتفاع می اندازیم ، به گونه ای که جز حفظ کردن یک دسته گزاره های مجزا و بریده از هم و فاقد معنی است پس چیز زیادی عاید دانش آموز نمی شود. یا مفاهیم عمیق ،  درس آموز ، هویت ساز آن را درزیر ارابه های بی رحم و فاقد احساس و عاطفه و خرد ، سئولات چهار گزینه ای کنکور به بد ترین شکل ممکن آن را مثله می کنیم .دانش آموختگان آموزش عمومی و متوسطه از جنگ چالدران چه می دانند؟ از آموزش و پرورش بگذریم ، صدا و سیما در این باب چه کرده است  چه می کند و چه خواهد کرد؟»

از نگاه این کارشناس یکی از دروازه های ورود به تقویت احساس ملی  توجه به شاهنامه است ، شاهنامه در حقیقت  ایران نامه است نه شاهنامه ! مثنوی هم در کنار شاهنامه معنی پیدا می کنند ، برخی به جهت بد کرداری عده ای در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی که با تمسک دروغین به مفاهیم ملی در صدد تهی کردن روح ملی از کالبد ملت ایران بودند ، زیر پوستی از این گونه مباحث دوری می کنند و نا خواسته در دامی  می افتند که دیگران  در باب تقابل ملت و امت ساخته بودند ، در حالیکه روح جاری در رگ ها و جوارح ملت ایران مملو از تعالیم انسان ساز  اسلام و تشیع است ، هویت ملی ایرانی چنان با فرهنگ و آموزه های اسلامی گره خورده است که  حتی طرح موضوع را ابلهانه می کند.