عنصر مادی در جرم کلاهبرداری

فرض کنید آقای الف لباسی را از یک فروشگاه خریداری نموده و بابت ثمن آن مبلغی به فروشنده بدهکار شده است؛ در روز بعد آقای الف برای پرداخت مابقی ثمن لباس خریداری شده به فروشگاه مزبور مراجعه می نماید ولی فروشنده دیروز در آنجا حاضر نیست و شخص ب که دوست فروشنده است در آنجا حضور دارد. آقای الف هم به تصور این که این شخص شریک فروشنده است مبلغ بدهکاری خود را از جیب درآورده و به او می دهد. در اینجا درست است که شخص ب با نگفتن ماجرا باعث شده که شخص بدهکار در تصور غلط خویش باقی بماند ولی از آنجایی که هیچ نقشی در ایجاد این تصور غلط برای خریدار نداشته نمیتوان او را تحت عنوان کلاهبرداری تحت تعقیب قرار داد زیرا نگفتن حقیقت به خریدار متوهم، ترک فعل است که نمی تواند عنصر مادی جرم کلاهبرداری را تشکیل دهد. شرایط و اوضاع و احوال خاص جرم کلاهبرداری برای تحقق بزه کلاهبرداری وجود شرایط و اوضاع و احوالی به شرح ذیل ضروری است: توسل به وسیله یا رفتار فریبنده فریب خوردن قربانی در نتیجه استفاده از وسیله یا رفتار فریبنده تعلق داشتن مال تحصیل شده در نتیجه کلاهبرداری به قربانی الف) توسل به وسیله یا رفتار فریبنده وسیله یا رفتار ارتکابی در جرم کلاهبرداری دارای اهمیت است به طوری که اگر رفتار یا وسیله به کار رفته برای تحقق کلاهبرداری واجد شرایط قانونی نباشد، تحقق جرم را منتفی می سازد. برای ارتکاب کلاهبرداری لازم است فاعل جرم با انجام مانور متقلبانه مجنیعلیه را فریب داده و از این طریق مال وی را ببرد. در تأیید این نظر آراء متعددی از دیوان عالی کشور صادر شده که قابل تأمل است. در اینجا بیان چند نکته ضروری است: خیانت در امانت چک جزوء کلاهبرداری می باشد؟ یکی از سوالاتی که در مورد خیانت در امانت چک مطرح شده است که آیا این جرم نیز کلاهبرداری است یا خیر ؟ در جواب باید گفت بله هست ولی کمی متفاوت می باشد که در یک مقاله دیگر به صورت کامل توضیح می دهیم. در هنگام شکایت کیفری کلاهبرداری، بار اثبات تقلبی و غیر واقعی بودن وسیله به عهده شاکی و دادستان به عنوان مدعیالعموم است. صرف دروغگویی نمی تواند به عنوان رفتار متقلبانه برای تحقق کلاهبرداری قلمداد شود. استفاده از وسیله یا رفتار فریبنده می بایست قبل از بردن مال دیگری رخ داده باشد. ب) فریب خوردن قربانی در نتیجه استفاده از وسیله یا رفتار فریبنده شخصی که کلاهبردار سعی بر بردن مالش دارد باید در سایه توسل مرتکب به وسایل متقلبانه فریب خورده و مال خود را به او بدهد؛ بنابراین چنانچه قربانی جرم فریب اعمال و رفتار مرتکب را نخورد و مالی به او ندهد نمی توان قائل به تحقق کلاهبرداری بود. در این خصوص ضابطه شخصی مدنظر قرار می گیرد، یعنی مهم این است که شخص قربانی در نتیجه آن اعمال و رفتارها فریب بخورد هرچند عملیات فریبنده صورت گرفته باعث فریب عموم مردم نشود. ج) تعلق داشتن مال تحصیل شده در نتیجه کلاهبرداری به قربانی یکی دیگر از شروط تحقق کلاهبرداری این است که کلاهبردار با استفاده از عملیات فریبنده و فریب قربانی جرم مال متعلق به قربانی را ببرد، یعنی هدف مرتکب جرم دست یافتن به مال دیگران است بنابراین اگر مرتکب با توسل به مانور متقلبانه و فریب قربانی، مال خود را که نزد او می باشد از چنگ او درآورد نمی توان حکم به تحقق کلاهبرداری داد اگرچه ممکن است بر این عمل تحت شرایط خاصی عنوان مجرمانه دیگری قابل اطلاق باشد. جرائم مطلق جرائمی هستند که صرف نظر از دست یافتن مرتکب به نتیجه دلخواه، تحقق مییابند و قابل تعقیب کیفری و مجازات هستند به عبارت دیگر همینکه مرتکب با قصد و نیت مجرمانه اقدام به عملیات اجرائی جرم نماید و صرف نظر از اینکه چه نتیجه ای را مدنظر دارد و اینکه این نتیجه به دست آمده یا خیر قابل مجازات هستند. فرض کنید شخصی به دلیل عدم داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت سربازی، امکان خروج از کشور را ندارد و با جعل گذرنامه قصد خروج از کشور را داشته باشد؛ حال صرف نظر از اینکه این فرد موفق شود از کشور خارج شود یا خیر، و در واقع از سند مجعولی که تهیه کرده استفاده بکند یا نه، همین مقدار که اقدام به جعل گذرنامه نموده و آن را به اتمام رسانیده، ارکان جرم کامل بوده و قابل مجازات است حتی اگر گذرنامه در همان زیرزمین مخفیانهای باشد که محل جعل این گذرنامه بوده و هنوز هیچ استفادهای از آن نشده باشد. در مقابل جرائم مطلق، جرائم مقید قرار دارند که برای کامل شدن جرم و تعقیب و مجازات مرتکب، نیازمند حصول نتیجه دلخواه به عنوان آخرین رکن از عنصر مادی خود هستند. به عبارت دیگر جرائم مقید جرائمی هستند که حصول نتیجه شرط تحقق جرم در آنهاست. در اینجا مجدداً اشاره میشود که جرم کلاهبرداری جرمی مقید است که نتیجه آن یعنی بردن مال دیگری شرط وقوع آن است، پس اگر قربانی جرم فریب رفتار مرتکب را نخورد و مالش را به او ندهد، کلاهبرداری نیز محقق نشده و مرتکب قابلیت تعقیب کیفری را ندارد.