سینما، بزهکاری اطفال، کیومرث پوراحمد و دیگران

در حالی که به‌دلیل پیچیدگی‌های روابط اجتماعی و نیز تنوع و گوناگونی نقش افراد در عرصه جامعه در روزگار کنونی، جرایم نیز متنوع و گوناگون شده‌اند و به همین دلیل قوانین کیفری هم به تناسب این وضعیت در عرصه‌های مختلف، انواع فعل و ترک فعل را، جرم‌انگاری کرده‌اند.

در جشنواره امسال فیلم فجر اما کارگردان نام‌آشنای سینمای نوجوانان که قصه‌های مجید را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد، برخلاف سایر آثارش که فیلم‌هایی برای نوجوانان بود، فیلمی درباره نوجوانان ساخته است.فیلم «پرونده باز است» روایت مسائل و مصائب پسر نوجوانی است به نام فرهاد که ناخواسته در یک دعوای خیابانی، باعث قتل یکی از بچه محل‌های خود می‌شود و پس از آن، مخاطب شاهد فراز و فرودهای زندگی او در زندان و تلاش‌های پدرش و مدیر زندان برای رهایی او از مجازات قصاص است .گرچه حال‌وهوای این فیلم و اتمسفر آن به دهه کنونی و گذشته تعلق ندارد اما از آنجا که کیومرث پوراحمد یک فیلمساز باسابقه در گستره سینمای کودک و نوجوان است، سرجمع توانسته فیلم خوبی را روی پرده به نمایش بگذارد.این فیلم به وضوح به موضوع بزهکاری اطفال می‌پردازد و با دستمایه قرار دادن بالاترین سطح بزهکاری یعنی قتل، ماجرای قصاص و موضوعات پیرامونی آن مانند جایگاه اولیای‌دم و کسب رضایت از خانواده مقتول را به تصویر کشیده است.
به نظر می‌رسد این فیلم مشاور حقوقی و انتظامی مسلطی نداشته و نبود این مشاور مسلط، در برخی از ماجراهای فیلم، خودنمایی می‌کند و عملا به یک نقطه ضعف اساسی تبدیل شده است. از جمله این‌که در برخی از صحنه‌ها، طوری تداعی می‌شود که گویی خواهر متهم نیز در ردیف اولیای‌دم محسوب است، در حالی که این‌گونه نیست.

نحوه پرسش و پاسخ‌های رئیس دادگاه بسیار ابتدایی است و به نوعی تلقین به متهم تلقی می‌شود. از سوی دیگر می‌بینیم پس از رسیدن سن متهم به ۱۸ سال، او را از کانون اصلاح و تربیت که زندان مخصوص کودکان و نوجوانان بزهکار است، به زندان قزل‌حصار منقل می‌کنند، آن هم بدون رعایت طبقه‌بندی. در حالی که زندان مذکور مختص محکومان افغانستانی و محکومان جرایم مرتبط با مواد مخدر است.

از حیث رعایت تشریفات دادرسی می‌بینیم که در صحنه تشکیل دادگاه کیفری استان، جلسه دادگاه با حضور سه قاضی تشکیل شده است در حالی که باید در این دادگاه پنج قاضی حاضر باشند.نقش پررنگ مدیر مهربان و دلسوز کانون اصلاح و تربیت به‌شدت در این فیلم، چشم‌نواز است اما عملا در کانون اصلاح و تربیت، وظایف و حمایت‌هایی که آقای مدیر انجام می‌دهد به‌عهده کارشناسان و مددکاران است.

مهم‌ترین نکته مغفول‌مانده در طول فیلم این است که هیچ‌گاه متهم و حامیان او به موضوع دفاع مشروع توجه نمی‌کنند‌. در حالی که در فصل درگیری می‌بینیم متهم زیر دستان مقتول در حال خفه شدن است و برای نجات دادن جان خودش به ناگزیر از چاقو استفاده می‌کند.

از جمله فضیلت‌های فیلم پرونده باز است توجه به بعضی از ریشه‌های مهم بزهکاری اطفال است. موضوعاتی مانند نقش خانواده و نبود کنترل‌های تربیتی، رفتارهای خشن یا تحقیرآمیز والدین در ایجاد خشم یا نفرت در وجود نوجوانان، اثرات منفی و بدآموزی رفتارهای نابهنجار گروه همسالان در شکل‌گیری انحراف رفتاری نوجوانان، فقر و مشکلات محیطی و اثرات نامناسب محله‌ای روی رفتار اجتماعی نوجوانان از جمله موضوعات مهمی به حساب می‌آیند که کیومرث پوراحمد با هوشمندی به آنها پرداخته است .

از دیگر موضوعات قابل‌توجهی که نویسنده و کارگردان فیلم با بی‌تفاوتی از کنار آن عبور نکرده و جا دارد در فیلم‌های مشابه به آن پرداخته شود، موضوعاتی است که کودکان و نوجوانان زندانی در کانون اصلاح و تربیت با آن مواجه هستند. مشکلاتی مانند وجود الگوهای رفتاری نامناسب، تجاوز، دعوا و شرارت.

فیلم پرونده باز است، می‌تواند آغاز یک دوره از فیلمسازی نوین را با موضوع مهم آموزش‌ها و هشدارهای لازم درخصوص پیشگیری از وقوع جرم توسط کودکان و نوجوانان برای خانواده‌ها و مراکز و مسئولان تربیتی رقم بزند. منطقا این آغاز می‌بایست با حمایت دستگاه‌های مرتبط مانند معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و معاونت اجتماعی پلیس شکل بگیرد.

روزنامه جام جم