امیدهای اردوغان برای ایفای نقش اول

دولت ترکیه از زمان آغاز جنگ اوکراین، دو طرف را به نشستن پای میز مذاکره و حل کردن اختلافات از طریق گفت‌وگو فراخوانده و چند‌بار پیشنهاد میزبانی دیداری بین پوتین و زلنسکی، رؤسای جمهور روسیه و اوکراین را داده است.در همان هفته‌های اول جنگ اوکراین، تلاش‌های ترکیه آغاز شد و توانست جلساتی را نیز میان هیات‌های روسیه و اوکراین در استانبول برگزار کند اما با شرط‌گذاری‌هایی که از سوی کی‌یف صورت گرفت، این جلسات بی‌نتیجه پایان یافت و آنکارا در اولین تلاش خود به در بسته خورد. بعدها سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد دلیل بی‌رغبتی اوکراینی‌ها به حضور پای میز مذاکره، مانع‌تراشی‌هایی است که از سوی کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا و انگلیس صورت می‌گیرد. گرچه ترکیه نتوانست اصل بحران اوکراین را حل کند اما در برخی پروژه‌های کوچک‌تر توانست به موفقیت‌هایی دست یابد که از جمله آنها میانجیگری در خصوص صادرات غلات بود و با نقش‌آفرینی آنکارا، روسیه و اوکراین درباره صادرات غلات توافق کردند.

اکنون که بیش از ۱۰ماه از جنگ اوکراین می‌گذرد، ترکیه بار دیگر شانس خود را برای میانجیگری در این زمینه آزموده و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در تماس تلفنی با همتای اوکراینی خود، آمادگی آنکارا برای میانجیگری جهت برقراری صلح بین کی‌یف و مسکو را اعلام کرد. به نوشته وبگاه روزنامه ینی‌شفق در بیانیه دفتر ریاست‌جمهوری ترکیه آمده است که سران ترکیه و اوکراین درباره کمک‌های بشردوستانه و کمک آنکارا به کی‌یف در حوزه انرژی و همچنین تسهیل صادرات غلات این کشور رایزنی کردند.

براین اساس، رئیس جمهور ترکیه با ابراز تمایل کشورش برای مشارکت دیپلماتیک جهت تسریع روند غیرنظامی‌سازی نیروگاه اتمی زاپروژیا در جنوب اوکراین، گفت که تلاش‌های آنکارا برای تبادل زندانیان بین مسکو و کی‌یف ادامه دارد. دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین نیز درباره این تماس تلفنی اعلام کرد، زلنسکی خطرات تشدید تنش در خط مقدم را به اردوغان اطلاع داده و برلزوم تقویت بیشتر ارتش اوکراین تاکید کرد.

در این بیانیه ضمن اشاره به گفت‌وگوی اردوغان و زلنسکی درباره جزئیات همکاری امنیتی بین دو کشور، آمده است: «رئیس‌جمهور اوکراین بر لزوم غیرنظامی‌سازی کامل نیروگاه اتمی زاپروژیا تاکید کرد. زلنسکی همچنین به آمادگی ترکیه برای مشارکت در اجرای طرح‌صلح ۱۰مرحله‌ای خود اشاره کرد».

بر اساس گزارش‌ها، اردوغان قبل از تماس تلفنی با زلنسکی با پوتین صحبت و تصریح کرده بود تلاش‌ها در زمینه برقراری صلح و مذاکره بین این دو کشور باید با آتش‌بس یک‌جانبه و چشم‌انداز راه‌حلی عادلانه پشتیبانی شود. او در گفت‌وگو با پوتین، همچنین از نتایج مثبت میانجیگری‌ کشورش میان مسکو و کی‌یف به منظور ایجاد کریدور صادرات غلات، تبادل اسیران جنگی و ایجاد منطقه امن اطراف نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا یاد کرد.

ادعای ترکیه درباره تشدید جنگ در ماه‌های آینده

همزمان با گفت‌وگوی تلفنی اردوغان و زلنسکی، مقامات ترکیه نسبت به تشدید بحران در ماه‌های آینده هشدار می‌دهند و بر ضرورت حل و فصل سریع‌تر اختلافات از طریق دیپلماتیک تاکید دارند.

ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در همین خصوص ضمن اشاره به احتمال تشدید جنگ روسیه و اوکراین در ماه‌های آینده، گفت آنکارا به تلاش‌های فشرده خود برای باز کردن راه جهت مذاکره ادامه می‌دهد. کالین در صفحه توییتر خود نوشت: «به نظر می‌رسد جنگ روسیه و اوکراین در ماه‌های آینده تشدید شود. این به معنای کشتار بیشتر، ویرانی و بحران عمیق طولانی‌مدت است». وی ضمن اعلام مجدد آمادگی ترکیه برای کمک به حل‌وفصل این درگیری، گفت: «از آتش‌بس تا تبادل اسرا، از محموله غلات تا امنیت هسته‌ای، ترکیه به تلاش‌های فشرده خود برای باز کردن راه برای مذاکره ادامه خواهد داد».

پیش از این، حلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه گفته بود با توجه به ادامه حمایت کشورهای غربی و آمریکا از کی‌یف به نظر می‌رسد جنگ در اوکراین به آسانی تمام نشود و در سال ۲۰۲۳ نیز ادامه یابد.

ابهامات درباره میانجیگری ترکیه

تلاش‌های ترکیه برای میانجیگری در حالی است که دیپلماسی میانجیگری در روابط بین‌الملل از اهمیت بالایی برخوردار است و معمولا کشورها و چهره‌هایی که به‌عنوان میانجی و برای حل تنش و نزاع وارد میدان می‌شوند، از اعتبار و احترام بالایی برخوردار هستند. در چند مورد مهم، کشورهایی همچون عمان و قطر برای میانجیگری‌های منطقه‌ای به میدان آمده و بعضا نتایج خوبی گرفته‌اند. همچنین عراق نیز جدیدا برای حل اختلافات ایران و عربستان سعودی، ظرفیت‌های منطقه‌ای خود را برای میانجیگری به نمایش گذاشته است. اما اعلام آمادگی ترکیه برای میانجیگری میان اوکراین و روسیه در حالی صورت می‌گیرد که ابهاماتی در این زمینه وجود دارد و برخی کارشناسان، ظرفیت و صلاحیت ترکیه را برای میانجیگری زیر سؤال می‌برند. از جمله مسائلی که در این زمینه مطرح است، حمایت‌های تسلیحاتی است که ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای ناتو از اوکراین انجام می‌دهد. در ماه‌های گذشته گزارش‌های زیادی درباره نقش پهپادهای بیرقدار که از سوی ترکیه برای اوکراین ارسال شده در جنگ منتشر شده است. مقامات روسیه بارها در این زمینه از ترکیه انتقاد کرده‌اند. چندی قبل پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین درباره پیشنهاد رئیس جمهور ترکیه برای میانجیگری در مورد بحران اوکراین، گفته بود: «از تلاش‌ها در این باره استقبال می‌کنیم اما ترکیه باید اوکراین را دعوت به اجرای توافقات به دست آمده قبلی کند و بداند انتقال سلاح به این کشور، برگزاری رزمایش و پرواز جنگنده‌های ناتو و کشورهای اروپای غربی در اوکراین، وضعیت را پرتنش کرده است.» به اعتقاد تحلیلگران، میانجی‌ها در شرایطی می‌توانند موفق باشند که خودشان بخشی از منازعه نباشند و این در حالی است که ترکیه در ماه‌های گذشته با ارسال سلاح برای اوکراین، نقش مستقیم در جنگ اوکراین داشته است. آنکارا حتی در موضوع تنش‌های سیاسی و ژئوپلتیک بین روسیه و اوکراین نیز بی‌طرف نیست و به عنوان مثال در موضوع کریمه از حقوق تاتارهای این منطقه و حاکمیت اوکراین بر کریمه دفاع‌می‌کند.

رفتارهای متناقض ترکیه

از سوی دیگر برخی رفتارهای ترکیه در منطقه باعث شده تا برخی تحلیلگران بر این اعتقاد باشند که این کشور از پختگی لازم برای میانجیگری برخوردار نیست و حتی در موارد متعددی لازم است سایر کشورها به‌عنوان میانجی میان این کشور و طرف‌های دیگر وارد عمل شوند. به عنوان مثال، مدت‌هاست بخش مهمی از اراضی کشور سوریه تحت اشغال نیروهای ترکیه و شبه نظامیان تحت حمایت آنکاراست و هر چند وقت یک‌بار حرف و حدیث‌هایی درباره احتمال لشکرکشی زمینی ترکیه به شمال سوریه مطرح می‌شود. ترکیه همچنین شبه نظامیان خود را به لیبی و جمهوری آذربایجان اعزام کرده و بارها حاکمیت عراق و سوریه را نادیده گرفته و تنها کشوری است که یک گروه شبه‌نظامی را به‌عنوان دولت موقت مخالفان سوری به رسمیت شناخته و از آنان حمایت می‌کند. در نتیجه، دست‌کم در حوزه سیاست منطقه‌ای، ترکیه حتی برای همسایگانی همچون عراق و سوریه، اغلب یک عنصر تهدیدگر و مداخله‌جو بوده است. بنابراین دشوار است که نزد کشورهای مختلف جهان، ترکیه به‌عنوان کشوری بی‌طرف شناخته شود که به‌دنبال ایفای نقش سازنده و صلح‌جویانه در حوزه دیپلماسی میانجیگری باشد.

روزنامه جام جم