آخرین یافته‌ها از نبرد با كووید اُمیكرون

به گزارش جام‌جم و به نقل از رویترز، سازمان جهانی بهداشت (WHO) در جلسه اضطراری روز جمعه پنجم آذر در ژنو، واریانت B.۱.۱.۵۲۹ شناسایی شده در آفریقای جنوبی را به عنوان «سویه نگران‌ كننده» ویروس سارس-كوو-۲ طبقه‌بندی كرد و گفت ممكن است سریع‌تر از سایر واریانت‌های شناخته‌شده تا به امروز گسترش یابد.

در بیانیه‌ای پس از جلسه غیرعلنی كارشناسان مستقلی كه داده‌ها را بررسی كردند، اعلام شد شواهد اولیه حاكی از افزایش خطر ابتلا به عفونت مجدد است و «تغییر مضری در اپیدمیولوژی كووید ۱۹» رخ داده است.

سازمان جهانی بهداشت همچنین گفت همزمان با شناسایی واریانت دیگری كه اكنون به عنوان امیكرون (Omicron، پانزدهمین حرف الفبای یونانی) شناخته می‌شود، عفونت‌ها در آفریقای‌جنوبی در هفته‌های اخیر به‌شدت افزایش‌یافته است.

این واریانت دارای جهش زیادی است كه برخی از آنها نگران‌كننده هستند. شواهد اولیه حاكی از افزایش خطر ابتلا به عفونت مجدد با این واریانت در مقایسه با سایر واریانت‌ها نظیر آلفا و بتا و دلتا (انواع نگران‌كننده) است.

امیكرون پنجمین واریانت ویروس عامل بیماری كووید ۱۹ است. سازمان جهانی بهداشت اعلام كرده است: «این واریانت با سرعت بیشتری نسبت به افزایش عفونت‌های قبلی شناسایی شده است كه نشان می‌دهد ممكن است از مزیت رشد برای ویروس برخوردار باشد.»

آزمایش‌های فعلی پی‌سی‌آر برای شناسایی موفقیت‌آمیز این واریانت ادامه دارد. پیشتر سازمان جهانی بهداشت به كشورها نسبت به اعمال محدودیت‌های سفری عجولانه مرتبط با نوع كووید ۱۹ هشدار داده بود و گفته بود باید «رویكرد علمی و مبتنی بر ریسك» داشته باشند.

تا به اینجا مسؤولان نظام بهداشت در كشورهای مختلف جهان با نگرانی نسبت به واریانت جدید شناسایی شده بوتسوانا و سپس در آفریقای جنوبی واكنش نشان دادند و اتحادیه اروپا و بریتانیا در میان كشورهایی بوده‌اند كه كنترل‌های مرزی را تشدید كرده‌اند، زیرا دانشمندان اكنون در پی پاسخ به این پرسش هستند كه آیا این جهش در واریانت امیكرون موجب مقاوم‌شدنش در برابر واكسن‌ها شده است یا خیر.
كریستین لیندمایر، سخنگوی سازمان جهانی بهداشت در نشست توجیهی سازمان ملل در ژنو گفت: «در این مرحله، نسبت به انجام هرگونه سفر هشدار داده شده است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌كند كشورها هنگام اجرای اقدامات، سفر را به استفاده از یك رویكرد مبتنی بر ریسك و با رویكرد علمی مدیریت كنند.»

وی با اشاره به این‌كه تاكنون ۱۰۰ توالی از این واریانت گزارش شده است، گفت: «تعیین قابلیت سرایت این واریانت و اثربخشی واكسن‌ها و درمان‌ها برای آن چند هفته طول می‌كشد.» لیندمایر در ادامه افزود: «مردم باید تا حد امكان از ماسك استفاده كنند، از تجمعات بزرگ خودداری كنند، اتاق‌ها را تهویه و بهداشت دست‌ها را رعایت كنند.»

مایك رایان، مدیر اورژانس سازمان جهانی بهداشت، موسسات بهداشت عمومی آفریقای‌جنوبی را برای كشف سیگنال واریانت جدید تحسین كرد. او همچنین هشدار داد در حالی كه برخی كشورها سامانه‌هایی برای انجام این كار دارند، وضعیت در جاهای دیگر اغلب نامشخص است.

رایان گفت: «واقعا مهم است كه در چنین شرایطی هیچ واكنش احساسی را شاهد نباشیم. به‌خصوص در رابطه با آفریقای‌جنوبی. در گذشته هم دیده‌ایم، از لحظه‌ای كه به هر نوع تغییری در شرایط اشاره می‌شود، همه مرزها را می‌بندند و سفر را محدود می‌كنند.»

گفته می‌شود ظرفیت شیوع واریانت امیكرون مانند قدرت سرایت آتش در یك حریق گسترده، بالاست و كارشناسان اكنون نسبت به این‌كه چقدر باید نگران باشیم، اختلاف نظر‌دارند.

تا به حال از واریانت امیكرون چه می‌دانیم؟

خیلی زیاد نمی‌دانیم. این واریانت اخیرا شناسایی شده و تا زمان تنظیم این متن در كمتر از ۱۰۰ مورد تأیید شده است. بیشتر آنها در استان گوتنگ آفریقای‌جنوبی بوده‌اند، برخی موارد نیز در بوتسوانا مشاهده شده است. یك مورد در اوایل هفته در هنگ‌كنگ شناسایی شد، و اولین موارد در حال حاضر در بلژیك و فلسطین اشغالی تایید شده است؛ سرنخ همه هم به مسافرانی از كشورهای آفریقایی می‌رسد. فعلا می‌دانیم این واریانت تعداد شگفت‌انگیزی جهش را در خود دارد كه باعث شده برخی متخصصان آن را «وحشتناك» توصیف كنند. اما این‌كه دقیقا چقدر این جهش‌ها مضرند، هنوز مشخص نیست.

گفته می‌شود واریانت امیكرون بیش از ۳۰ جهش در پروتئین اسپایك (همان شاخك‌های روی ویروس) داشته است. از آنجا كه این حجم از جهش‌ها طبیعی نیست، این فرضیه مطرح شده است كه شاید چنین جهش‌هایی در بدن فردی بیمار با دستگاه ایمنی بسیار ضعیف ایجاد شده است كه توانایی از بین بردن ویروس را در بدنش نداشته و تكثیر طولانی‌مدت ویروس در بدنش، مجال چنین جهش‌هایی را به آن داده سپس به سایرین سرایت‌كرده است.

آیا واریانت جدید مسری‌تر از واریانت‌های قبلی خواهد بود؟

هنوز به طور قطع نمی‌دانیم، اما می‌توانیم برخی اطلاعات را از داده‌های موجود استنباط كنیم. نخست، می‌توانیم به تعداد موارد شناسایی‌شده تاكنون نگاه كنیم: سوزان هاپكینز، مشاور ارشد پزشكی در آژانس امنیت سلامت انگلیس صبح به رادیو بی‌بی‌سی۴ گفت: «ما در آفریقای جنوبی می‌بینیم موارد ابتلا به واریانت جدید در نقطه بسیار بسیار پایینی قرار داشتند، با تعداد بسیار كمی از موارد شناسایی‌شده در روز، اما این روند خیلی زود تغییر كرد و در كمتر از دو هفته، تصویر همه‌گیری این واریانت بیش از دو برابر شد.»

هاپكینز خاطرنشان كرد كه عدد R نوع جدید دو نفر گزارش شده است، كه واقعا بسیار زیاد است. یادتان باشد عدد R بیانگر نرخ تولیدمثل ویروس است، یا میانگین تعداد افرادی كه یك فرد آلوده ویروس را به آنها منتقل می‌كند. هر ویروسی با عدد R بالاتر از یك به‌صورت تصاعدی گسترش می‌یابد، و با این‌كه ویروس در حال حاضر تعداد موارد تایید شده كمی دارد، كارشناسان گمان می‌كنند كه تا ۹۰ درصد موارد در استان خائوتنگ آفریقای‌جنوبی ممكن است از همین واریانت امیكرون باشند.

هاپكینز گفت: «ما از همان ابتدای همه‌گیری، با وجود همه اقدامات كاهشی و كارهایی كه انجام داده‌ایم، چنین وضعی از سرایت را ندیده‌ایم. بنابراین مشكل بزرگی است كه با این واریانت سرایت‌پذیر كه از پاسخ‌های ایمنی فعلی فرار می‌كند در جمعیت بزرگی روبه‌رو شویم.»

ما همچنین می‌توانیم به خود جهش‌ها نگاه كنیم. برخی از جهش‌ها برای دانشمندان كاملا جدید هستند، اما برخی از آنها پیشتر در واریانت‌های قبلی دیده شده بودند. یكی از این جهش‌ها با شناسه N۵۰۱Y اولین بار در واریانت آلفا یافت شد و به نظر می‌رسد اثر آن باعث می‌شود ویروس به‌راحتی سرایت یابد. دیگری، P۶۸۱H، مشكوك است به این‌كه به تكثیر سریع‌تر ویروس و افزایش مقاومت ایمنی كمك می‌كند.

واكسیناسیون همچنان جواب می‌دهد؟

راستش باز هم ما هنوز نمی‌دانیم. واریانت امیكرون به سرعت در آفریقای‌جنوبی گسترش یافته است، اما نكته این است كه میزان واكسیناسیون محلی در آنجا فقط حدود ۲۴ درصد است؛ یعنی كمتر از یك نفر از هر چهار نفر. كارشناسان می‌گویند هفته‌ها طول می‌كشد تا تصور روشنی از نحوه عملكرد واریانت امیكرون در برابر واكسن‌های فعلی داشته باشیم.

اصلا خبر خوبی داریم؟!

فعلا حداقل یك خبر نسبتا خوب داریم و آن این‌كه یكی از جهش‌های واریانت جدید سبب شده آزمایش و تشخیص آن بسیار آسان شود؛ تولیو دی اولیویرا، مدیر مركز واكنش و نوآوری به همه‌گیری در دانشگاه استلنبوش (Stellenbosch) پنجشنبه در بیانیه‌ای مطبوعاتی توضیح داد: «ما می‌توانیم آن را خیلی سریع تشخیص دهیم. این كمك می‌كند تا گسترش ویروس را بتوانیم ردیابی كنیم.»

تام پیكوك، ویروس‌شناس در مجموعه‌ای از توییت‌ها در مورد این‌ گونه اشاره كرد: «در حال حاضر در منطقه‌ای از آفریقا كه نمونه‌برداری نسبتا خوبی دارد، میزان ابتلا بسیار پایین است. با این حال، به دلیل ویژگی‌های جهش یافته در پروتئین اسپایك واریانت امیكرون، باید فرآیند گسترش آن بسیار، بسیار تحت نظارت باشد.»

همچنین این واقعیت وجود دارد كه به نظر می‌رسد واریانت امیكرون خوشبختانه نسبتا زود شناسایی شده است. فرانسوا‌بالوكس، همه‌گیری‌شناس و مدیر موسسه ژنتیك كالج دانشگاهی لندن به بی‌بی‌سی گفته است این تشخیص زود می‌تواند سبب شود مهار آن آسان‌تر باشد. او گفت: «شیوع واریانت جدید آزاردهنده و مشكل‌ساز است، اما مانند بیماری همه‌گیر جدید نیست و البته انتظار نداریم تمام مصونیت ایجاد شده در برابر واریانت جدید را از دست بدهیم.»

بالوكس گفت حتی اگر مطمئن شویم واریانت امیكرون مسری‌تر است، باز هم ما را به نقطه اول مقابله با كووید ۱۹ نمی‌رساند. واریانت جدید می‌تواند یك عقبگرد باشد، اما شروعی دوباره برای همه اتفاقاتی نیست كه از سر گذراندیم.

چكار می‌توانیم بكنیم؟

آفریقای‌ جنوبی طی یكی دو روز گذشته شورایی را برای مشاوره در مورد اقدامات قرنطینه تشكیل داده است. برخی كشورها مانند ایالات متحده، كانادا، بریتانیا و كشورهای اتحادیه اروپا سفر به و از كشورهایی مانند آفریقای‌جنوبی، بوتسوانا، نامیبیا، زیمبابوه، لسوتو و اسواتینی را محدود كرده‌اند.

گرچه بسیاری از قانونگذاران می‌گویند باید «اصل حداكثر احتیاط» در محل كار از الان اجرایی شود، آفریقای‌جنوبی چنین كاری را شتابزده می‌داند و كماكان نسبت به توصیه سازمان جهانی بهداشت مبنی بر اعمال محدودیت در سفرها تأكید می‌كند.

با این حال، در سطح شخصی، توصیه ساده است و آن، این‌كه اگر هنوز واكسن نزده‌اید، در واكسیناسیون تردید نكنید و اگر دوز اول واكسن را تزریق كرده‌اید، به فكر تزریق دوز دوم باشید. ماسك‌زدن به صورت اصولی، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، شست‌وشوی دست‌ها، تهویه فضاهای در بسته و دوری از اجتماعات شلوغ از مهم‌ترین اقدامات دیگر است.

مدیر مرکز واکنش و نوآوری دربرابر همه‌گیری هشدار داد: «شناخت كاملی از واریانت جدید نداریم، اما می‌دانیم واكسن‌ها همچنان ابزار حیاتی برای محافظت از ما در برابر بیماری‌های شدید هستند.»

علت نگرانی‌ها نسبت به اُمیكرون

همه ویروس‌ها در گذر زمان دچار جهش ژنتیك شده و تكامل می‌یابند و ویروس سارس-كوو-۲ كه باعث ابتلا به بیماری كووید ۱۹ می‌شود، نیز از این قاعده مستثنا نیست. بسیاری از تغییراتی كه رخ می‌دهند، تفاوت چندانی ایجاد نمی‌كنند. اما گاهی اوقات تغییراتی را ایجاد می‌كنند كه سبب می‌شود آن را با عنوان «واریانت نگران‌كننده» بشناسیم. وقتی ویروس طوری دچار جهش می‌شود كه مواردی مانند نحوه سرایت آسان، مقاومت آن در برابر واكسن، یا این‌كه دانشمندان چقدر می‌توانند حضور آن را تشخیص دهند، تغییر می‌یابد؛ تغییر آن نگران‌كننده ارزیابی می‌شود.

جهش‌هایی كه واریانت امیكرون را متمایز می‌كند، به چند دلیل دانشمندان را نگران كرده است. اولا تعداد این جهش‌ها زیاد است؛ چیزی حدود ۵۰ جهش، كه بیش از ۳۰ مورد از آنها روی پروتئین اسپایك ویروس قرار دارد. این می‌تواند مشكل‌ساز باشد. زیرا پروتئین اسپایك همان بخشی از ویروس است كه بیشتر واكسن‌ها آن را هدف قرار می‌دهند. علاوه‌بر این، ده تا از جهش‌ها در بخش اتصال گیرنده است؛ یعنی همان بخشی از ویروس كه ابتدا با سلول‌های ما تماس یافته و فرآیند عفونت را آغاز می‌كند. این پنج برابر جهش‌هایی است كه واریانت دلتا در همان مكان داشته است. خطر را وقتی بیشتر احساس می‌كنیم كه بدانیم واریانت دلتا آنقدر سرایت‌پذیر بوده كه در حال حاضر ۹۹ درصد موارد ابتلا به كووید-۱۹ در سراسر جهان را تشكیل می‌دهد.

کاظم کوکرم - دانش و سلامت روزنامه جام جم

منابع: Reuters و IFL Science