نقشه‌هایی که کرونا برای ما کشید

این ماجرا از همان ابتدای آغاز فراگیری هم وجود داشت، جایی که سازمان جهانی بهداشت نقش سطوح در انتقال را قابل‌توجه می‌دانست و پس از مدتی تاثیر سطوح در چرخه انتقال ناچیز اعلام شد.

مستندترین گزاره‌های پزشکی در همه این ماه‌ها آنهایی است که براساس داده‌کاوی و تحلیل آمارها به‌دست آمده است.

این موضوع در میان جامعه پزشکی ایران هم تایید شده‌است، به‌عنوان مثال وخامت اوضاع تهران در میانه موج پنجم کرونا به‌واسطه تماس‌های شهروندان با سامانه 6070 استخراج شده‌است، یا درباره شرایط سنی مبتلایان به کرونا هم این ماجرا صدق می‌کند، به‌عنوان مثال در میانه موج اول به این دلیل همواره عنوان می‌شد که کودکان مصون از ابتلا هستند که در میان تعداد بالای مبتلایان تنها چند کودک حضور داشت اما این شرایط در موج سوم تغییر کرد و اپیدمیولوژیست‌ها عنوان کردند حضور کودکان مبتلا افزایش یافته است بنابراین چنین نتیجه‌گیری شد که موج سوم شامل ابتلای کودکان هم می‌شود.

به این ترتیب می‌توان به جای گمانه‌زنی و پیش‌بینی درباره یک بیماری عفونی با ابزار ارقام در یک جامعه گسترده آماری به نتایج قابل استنادتری رسید.

در این گزارش سعی شده‌است با همین نگاه به برخی داده‌های موجود استناد و البته از نظر کارشناسان نیز بهره گرفته شود تا شاید بتوان اطلاعات بیشتری نسبت به جریان در حال وقوع به‌دست آورد.

به‌عنوان مثال با بررسی وضعیت برخی از شهرها در میانه فراگیری هر چهار موج می‌توان سؤالاتی را مطرح کرد و با رسیدن به پاسخ‌ها به مؤلفه‌های مؤثر در ایجاد شرایط آنها پی برد.

برای نمونه سیستان و بلوچستان در چهار موج ابتدایی وضعیت پایداری داشت، اما اوضاع این استان در میانه فراگیری موج چهارم رو به وخامت گذاشت. به عبارت دیگر در گزارش پیش‌رو شرایط استان‌های مختلف کشور را در پیک‌های مختلف کرونا زیر ذره‌بین قرار داده‌ایم.

موج دوم/ ۲۷ اردیبهشت ۹۹ تا 30 مرداد ۹۹

ابتدای آغاز موج دوم بر اساس رنگ‌ بندی کرونایی شهرستان‌های کشور فقط چهار استان خوزستان، هرمزگان، کرمانشاه و آذربایجان غربی در نقشه یک تیر 99 در وضعیت قرمز قرار دارند.

با نگاه به نقشه اول می‌توان دریافت استان‌های مرکزی ابتدای موج دوم وضعیت پایدارتری نسبت به استان‌های مرزی دارند. یزد، سمنان، مرکزی و اصفهان از جمله شهرهای سفید (کم خطر) در جدول ابتدایی موج دوم هستند.

نقشه دوم روایت 10روز پس از نقشه اول است. بر اساس رنگ‌بندی مندرج در آن می‌توان متوجه شد دامنه شیوع از استان‌های حاشیه‌ای به سمت مرکز ایران در حرکت است.

نقشه دوم 16 روز پس از نقشه اول ترسیم شده و در آن تعداد شهرهای قرمز در فاصله دو هفته از چهار استان به 9 استان رسیده و هفت استان هم به رنگ نارنجی (پرخطر) درآمده است. نکته جالب این است که همچنان استان‌های مرکزی (اصفهان، یزد و سمنان) شرایط پایدارتری دارند.

نقشه سوم به فاصله 10روز از نقشه دوم تهیه شده که نشان می‌دهد شیب صعودی ابتلا همچنان ادامه دارد و تعداد استان‌های قرمز به عدد 12 رسیده و استان‌های در وضعیت نارنجی هم به عدد 13 رسیده است. نکته قابل توجه وضعیت نسبتا پایدار تهران است.

نقشه چهارم روایت وضعیت ایران در 11مرداد 99 است. دو روز بعد از این تاریخ رکورد قربانیان روزانه با 235کشته می‌شکند. 14استان در وضعیت قرمز قرار می‌گیرند که سرآمد آنها تهران، گلستان و مازندران است و همچنان اما یزد در وضعیت پایداری قرار دارد.

نقشه پنجم حکایت روزهایی است که شیب ابتلا در موج دوم رو به کاهش گذاشته، یزد و استان‌های مرکزی بالاخره به فهرست شهرهای قرمز اضافه شده‌اند و این بار برخی شهرهای مرزی از وضعیت قرمز به وضعیت هشدار رسیده‌اند.

ذره‌بین

چرا در موج دوم وضعیت استان‌های مرکزی پایدار است؟

مسعود مردانی، متخصص بیماری‌ های عفونی:‌ در طول دوره فراگیری موج دوم هنوز شاهد بروز واریانت‌های مختلف این ویروس نیستیم، بنابراین باید دلیل پایداری شهرهای مرکزی را فقط در میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی توسط آنها و به دنبال آن علت بحرانی بودن وضعیت برخی شهرهای حاشیه مرزی را در رعایت نشدن شیوه‌نامه‌های بهداشتی بدانیم.

موج سوم/ ۲۱ شهریور ۹۹ تا 30 دی ۹۹

موج سوم کرونا شامل بازه‌ای 90روزه است. آبان سال گذشته در میانه موج سوم تعداد قربانیان روزانه ایران به 486 کشته در روز هم رسید. در نقشه رنگ‌بندی وزارت بهداشت مهر سال گذشته 24استان در وضعیت قرمز قرار گرفته‌اند اما سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی وضعیت مناسب‌تری نسبت به دیگر نقاط ایران دارند.

نقشه دوم روایت 11 آبان 99 است. در این روز بنا به اعلام وزارت بهداشت 27استان در وضعیت قرمز قرار دارند، با این شرایط هنوز استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان وضعیت پایدارتری نسبت به دیگر استان‌های کشور دارد.

حدود یک ماه پس از نقشه دوم ایران از قله موج سوم گذشته است و با این که همچنان تهران، اصفهان، سمنان و یزد در وضعیت قرمز قرار دارند، استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان از شرایط پایدارتری نسبت به این استان‌ها برخوردارند.

نقشه چهارم آغاز فروکش موج سوم است. این نقشه روایت وضعیت ایران در 4 دی ماه 99 است که هیچ شهر قرمزی در نقشه وزارت بهداشت وجود ندارد.

نقشه پنجم متعلق به 29 دی 99 است و داده‌های جالبی دارد. در حالی که برای اولین بار رنگ آبی (کم خطر) رنگ غالب نقشه است فقط دو استان شمالی یعنی مازندران و گیلان با 10شهر در وضعیت قرمز، تنها مناطق پرخطر ایران را تشکیل می‌دهند.

ذره بین

چرا وضعیت سیستان و بلوچستان در موج سوم پایدار ماند؟

علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: موج سوم به شکل آشکاری شدیدتر از دو موج قبلی در ایران رخ داد. در پیدایش هر موج باید به نقش بالای انجام مسافرت‌ها و رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی و برگزاری تجمعات اشاره کنیم اما این را ‌که چرا در تمام مدت موج سوم وضعیت استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان به نسبت دیگر شهرها پایدارتر بود، باید در دو نکته دید، یکی تراکم کمتر در این استان‌ها به ویژه در سیستان و بلوچستان و دیگری زمان آغاز موج سوم در ایران، چراکه این موج همراه آغاز فصل پاییز در ایران رخ داد و البته این دو استان شرایط اقلیمی گرم و خشک‌تری نسبت به دیگر استان‌ها دارند، البته باید گفت خود سرما تاثیری در شیوع ندارد و فقط باعث تراکم و تجمع بیشتر می‌شود که این امرزمینه‌ساز بستر مناسب شیوع می‌شود.

موج چهارم/ ۱۱فروردین ۱۴۰۰ تا ۱۴خرداد ۹۹

نقشه اول مربوط به اولین روز سال 1400 است؛ روزی که با وجود مخالفت‌های آشکار وزارت بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا تصمیم به صدور مجوز سفرهای نوروزی داد. نقشه این روز حکایت از پایداری استان‌های ایران به‌جز استان‌های خوزستان و لرستان دارد.

موج چهارم را به نام موج آلفا یا واریانت انگلیسی می‌شناسیم. واریانتی که از لحاظ میزان سرایت‌پذیری تا 70 درصد نسبت به سویه‌های قبلی شدیدتر بوده است.

نقشه دوم مربوط به 14فروردین یعنی پایان تعطیلات نوروزی است و همان‌طور که قابل مشاهده است به میزان قابل‌توجهی استان‌های قرمز و نارنجی افزایش یافته است.

نقشه سوم یکی از عجیب‌ترین نقشه‌های رنگ‌بندی طول دوره موج چهارم است. این نقشه مربوط به 18فروردین یعنی تنها با فاصله چهار روز از نقشه قبلی منتشر شده است و بر اساس آن منطقه کم‌خطری در ایران وجود ندارد! این موضوع همواره یک از انتقادهای بزرگ به عملکرد دولت برای صدور مجوز سفرهای نوروزی است، شاهدی بر سوءمدیریت دولت در دامن زدن به موج چهارم.

نقشه چهارم مربوط به 30فروردین است و رنگ قرمز تیره هم به نقشه موردنظر اضافه شده است، همچنان پایدارترین استان در میانه موج چهارم سیستان و بلوچستان است. تهران، اصفهان، خوزستان و البته استان‌های شمالی در گروه استان‌های پرخطر موج چهارم قرار دارند.

نقشه پنجم حکایت فروکش کردن موج‌چهارم است که مربوط به 25 اردیبهشت 1400 است. به‌جز بخش‌هایی از استان هرمزگان و آذربایجان غربی، اغلب شهرهای ایران در وضعیت نارنجی قرار دارند.

ذره‌بین

چرا یکباره ایران قرمز شد؟

علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی: در موج چهارم واریانت آلفا، واریانت غالب در ایران بود و همچنین خوزستان در کانون شیوع کرونا در موج چهارم قرار داشت، چرا که راه ورود واریانت آلفا از کشور عراق به ایران بود. بی‌توجهی در کنترل مرزی به اندازه‌ای بود که به‌سرعت این استان را به کانون شیوع کرونا در موج چهارم تبدیل کرد.

سرایت‌پذیری بالای این واریانت باعث سرعت شیوع این ویروس در موج چهارم ایران است. اما معتقدم مولفه‌های به کار گرفته شده در نقشه رنگ‌بندی وزارت بهداشت چندان استناد علمی ندارد، چرا که براساس این مولفه‌ها نقشه‌های منتشر شده روایت حداقل هفته گذشته وضعیت شهرها را عنوان می‌کند. وگرنه تاثیر سفرهای نوروزی در موج چهارم را باید 10تا 15 روز پس از پایان گرفتن آن در نقشه‌ها ببینیم نه سه روز پس از پایان گرفتن سفرها.

موج پنجم/ 1 تیر 1400

قصه موج پنجم که همچنان شهرهای ایران درگیر آن هستند و حتی هنوز به قله هم نرسیده برخلاف چهار موج پیشین از سیستان و بلوچستان آغاز شد.

نقشه اول مربوط به 5 تیر 1400 است که بر اساس آن استان سیستان و بلوچستان در وضعیت فوق قرمز قرار دارد، درحالی که اغلب شهرهای ایران در وضعیت زرد قرار گرفته‌اند.

موج پنجم را به نام واریانت دلتا یا کرونای هندی می‌شناسیم و می‌دانیم سرایت‌پذیری این واریانت از گونه قبلی هم بسیار بیشتر است.

این نکته را می‌توان در تغییر رنگ‌بندی نقشه دوم که با فاصله هشت روز نسبت به نقشه اول منتشر شده هم متوجه شد. با توجه به رنگ‌ها می‌توان سیستان و بلوچستان را کانون شیوع موج پنجم نامید.

نقشه سوم مربوط به 24 تیر 1400 است. نکته جالب توجه این‌که هر چند سیستان و بلوچستان کانون شیوع این موج محسوب می‌شود اما استان‌های با بالاترین سطح درگیری پس از سیستان و بلوچستان نه همسایگان این استان بلکه دو استان تهران و مازندران هستند و دلیل آن را بسیاری از کارشناسان، میزان بالای سفرها می‌دانند.

نقشه چهارم مربوط به 9مرداد نشان‌دهنده یک رویه ثابت در طول همه موج‌های کروناست. به این مفهوم که با توجه به این نقشه وضعیت سیستان و بلوچستان به عنوان کانون شیوع در موج پنجم به سمت مطلوب‌تری در حرکت است و البته استان‌های مرکزی و شمالی در وضعیت وخیم‌تری قرار گرفته‌اند.

نقشه پنجم، وضعیت امروز ماست. نقشه رنگ‌بندی متعلق به 16مرداد امسال است. یکی از تلخ‌ترین نقشه‌ها که باعث شکسته شدن رکورد تعداد قربانیان روزانه در ایران شده است؛ 588 قربانی در یک روز. این وضعیت در حالی است که ما هنوز به قله موج پنجم نرسیده‌ایم.

ذره‌بین

موج پنجم چرا آغاز شد؟
نادر توکلی، معاون درمان ستاد کرونای تهران: در حال حاضر تنها تسریع واکسیناسیون عمومی است که می‌تواند روند ابتلاها را کم کند. ما در حالی در موج پنجم بالاترین میزان قربانیان روزانه را داشته‌ایم که هنوز کمتر از 10درصد از مردم توانسته‌اند واکسینه شوند.سیاست‌های دیگری هم باید همراستا با روند واکسیناسیون عمومی صورت بگیرد. از محدودیت‌های تردد گرفته تا نظارت بیشتر بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی توسط مردم.ستاد ملی مقابله با کرونا باید تجدیدنظری در سیاست‌های کنونی داشته باشد.
هر چند کرونای دلتا از طریق مرزهای پاکستان به ایران وارد شده اما حالا واریانت غالب ایران است و برای مهار آن نیاز به اقدام فوری از سوی ستادملی مقابله با کروناست. با این‌که شرایط سیستان و بلوچستان را در ماه گذشته می‌دانستیم اما هیچ محدودیتی در ترددها اعمال نکردیم تا وضعیت ایران به وخیم‌ترین شرایط در طول 18 ماه گذشته دچار شود.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم