آغوش شما درمانگر است

واکنش شما در هریک از این موقعیت‌ها چیست؟ خط قرمز پررنگ اغلب والدین، مصرف دخانیات است بنابراین واکنش آنها نسبت به این مسأله بسیار مهم است و البته که اغلب واکنشی تند، آنی و قهری نشان می‌دهند.

امروز پنجم تیرماه/ 26 ژوئن، روز جهانی مبارزه با موادمخدر است. این مناسبت بهانه‌ای شد تا درباره دخانیات، والدین و فرزندان با دکتر حامد واحدی اردستانی، روان‌شناس و دکترای روان‌شناسی سلامت گفت‌وگو کنیم که حاصلش را در ادامه می‌خوانید.

آمارها تکان‌دهنده است. سن مصرف دخانیات در کشور ما به 13سال رسیده‌است! این کاهش سن مصرف، قطعا نشانه وجود مشکلی است. نکته دیگر این‌که مصرف دخانیات از سوی نوجوانان و جوانان مانند گذشته، پنهانی نیست و با مصرف قلیان، به شکلی کاملا عیان دیده می‌شود.

دکتر واحدی توضیح می‌دهد:«علت گرایش به مصرف مخدرها در نوجوانان و جوانان، مسأله‌ای چند بعدی است. به این معنی که این گرایش می‌تواند علت زیست‌شناختی، روانشناختی، جامعه‌شناسی و فرهنگی داشته‌باشد. گاهی نیز همه این موارد می‌توانند دست به دست هم بدهند و زمینه گرایش نوجوان به مصرف مخدرها باشد.»

او ادامه می‌دهد:«بررسی‌های زیست‌شناختی نشان می‌دهد پیشینه و زمینه ژنتیک قوی در افرادی که دچار سوء مصرف مواد می‌شوند، وجود دارد. عوامل اجتماعی نکته دیگری در گرایش نوجوانان است که از آن‌جمله می‌توان به در دسترس بودن ماده مخدر اشاره کرد. بحث در دسترس بودن از نکته‌هایی است که میزان شیوع مصرف موادمخدر را افزایش می‌دهد. در این مورد، بحث سیاست‌های کلان مطرح است. برای مثال وقتی بیکاری در جامعه‌ای افزایش یابد، آسیب‌های اجتماعی بیشتر و سوء‌مصرف مواد نیز بیشتر می‌شود. عوامل فرهنگی نیز از محرک‌های دیگر است. در فرهنگ بعضی از جمعیت‌ها، مصرف مواد رایج بوده و امری پذیرفته‌شده است؛ حتی برای پذیرایی از مهمان یا در مراسم خاص، مخدرها به مهمانان تعارف شده و مصرف می‌شود.»

تفریح نمی‌کنند، پناه می‌برند

وقتی روان شما خسته، کسل و افسرده است، از چه راهکارهایی برای عبور از این حالت کمک می‌گیرید؟ مطالعه؟ ورزش؟ معاشرت؟ کار؟ گریه؟ سکوت؟ کشیدن سیگار؟ بنابراین زمینه روانی گرایش به مصرف مخدرها شاید از هر عامل دیگری پررنگ‌تر باشد. این روان‌شناس توضیح می‌دهد: «زمانی نوجوان شروع به مصرف مخدرها می‌کند که نتوانسته‌باشد با کمک‌گرفتن از سازوکارهای دفاعی خودش، در برابر اضطراب به شرایط باثباتی برسد. درواقع نوجوان نتوانسته‌است با استفاده از روش‌های مقابله درون‌روانی خود، نابسامانی‌ها را سروسامان دهد. بنابراین در این شرایط نوجوان ممکن است از یک عامل بیرونی ـ در بحث ما مخدرها ـ کمک بگیرد. به همین دلیل مصرف موادمخدر، برای تفریح و خوشگذرانی نیست و گرایش به آن زمینه روانشناختی دارد. افراد تا زمانی که می‌توانند با سازوکار‌های دفاعی‌شان، به شرایط مسلط شده و به اضطراب‌ها غلبه کنند، به مصرف مخدرها ـ یک عامل بیرونی به‌طور کلی ـ پناه نمی‌برند.»

فریاد، او را فراری می‌دهد

خونسرد و منطقی‌بودن گاهی غیرممکن است! به‌ویژه در رابطه والدین و فرزندان وقتی از فرزند، خطایی سر می‌زند. اما دقیقا واکنش والدین در بزنگاه‌ها بسیار مهم است. تصور کنید برای نخستین بار متوجه می‌شوید فرزند شما مخدری مصرف کرده‌است. واکنش شما چه باید باشد؟ دکتر اردکانی در این باره توضیح می‌دهد:«با توضیحاتی که درباره زمینه روانشناختی مصرف مخدرها ارائه شد؛ حالا می‌دانیم مصرف مخدرها علتی دارد. مسأله یا خبری برای فرزند ما اتفاق افتاده‌است که ما از آن اطلاع نداریم. حتما در روان فرد اتفاقی افتاده که نتوانسته‌است با آن کنار بیاید و مشکل را برطرف کند.»

او ادامه می‌دهد:«بنابراین به جای این‌که به مسأله اخلاقی استفاده از مخدر بپردازیم باید مساله را تحلیل کنیم تا به علت پی ببریم. اما والدین به این دلیل که نمی‌توانند تکانه‌های خشم و اضطراب، ناشی از این اتفاق را کنترل کنند، واکنش‌های نامناسبی نشان می‌دهند. در این لحظه و با بروز واکنش‌های عصبی، تنها نقطه امید و کمک به فرزند را کور می‌کنند.»

تکانه‌ها را کنترل کنیم

دوره نوجوانی خودمان را به یاد بیاوریم. حتما الگوهایی برای رفتارهای خود داشتیم؛ الگوهایی که شاید از نظر ما بسیار هم خوب بود اما از نظر والدین نه. دکتر واحدی اردکانی توضیح می‌دهد:« شاید فرزند شما از شخص خاصی درحال الگوبرداری است. در زندگی نوجوان شما هیچ الگویی وجود نداشته که از روی آن همانندسازی کند و بنابراین الگویی بیرون از فضای خانه را انتخاب کرده که این مسأله محل سوال و اشکال است. در واقع خانواده نتوانسته آن الگوی خوب را به او بدهد. ممکن است خود شما، الگوی اصلی او بوده‌باشید.» او ادامه می‌دهد: «بهترین واکنش، کنترل و حفظ تکانه‌های درونی از سوی والدین و تلاش برای واکاوی علت است. این کار را هم باید متخصص (روان‌درمانگر) و در آرامش و رضایت نوجوان انجام شود. نکته بسیار مهم این است که در نخستین برخورد، والدین باید چه واکنشی داشته‌باشند.»

ارتباط درست با خود و دنیا

والدین همیشه تلاش می‌کنند فرزندشان را از خطرها آگاه کرده و او را از آسیب مصون نگه دارند. این اما بخشی از ماجراست.

دکتر واحدی درباره راهکارهای دور نگه داشتن نوجوانان از مخدرها می‌گوید: «سیاست‌های کلان برای محدودکردن دسترسی به نوجوانان بسیار مهم است. درحال حاضر امکان دسترسی بسیار آسان است. از سوی دیگر عواملی مانند فقر و بیکاری، افراد را به سمت تولید، توزیع و مصرف مواد سوق می‌دهد.»

او اضافه می‌کند: «از بعد روانشناختی، اگر فرد بتواند ارتباط مناسبی با خود و دنیای بیرون داشته‌باشد، بسیار مهم و کمک‌کننده است. اضطراب به‌شدت روان فرد را آزار می‌دهد اما نمی‌تواند به‌زبان بیاورد. ارتباط درون با بیرون قطع است. بلوغ کلامی کامل نیست که بتواند حال و هوای درون را با کلمه‌ها بیان کند.»

احساس به کلام بیاید

والدین می‌توانند به فرزند کمک کنند حالت‌های درونی خود را شناخته و بیان کنند. به چه شکل؟ دکتر واحدی اردکانی می‌گوید: «با فرزندتان حرف بزنید و باز هم حرف بزنید. اگر فرزند شما حال خوبی ندارد؛ از جمله‌هایی مانند «مگه من چی برات کم گذاشتم؟» و جمله‌های تنبیهی مانند آن استفاده نکنید. بگذارید با شما ارتباط کلامی ـ حسی موثر برقرار کنند. هیجان‌های درونی باید به کلام درآیند تا به اضطراب درونی تبدیل نشود. اگر احساس به کلام درآید، فرزند شما به‌قدری مضطرب نخواهد شد که برای کنترل اضطراب به‌مخدرها روی‌آورد. از سوی دیگر با صحبت‌های درست و بجای شما می‌تواند به روش‌های کنترل درست اضطراب و تخلیه آن مسلط شود.»

همه یک مسیر را نمی‌روند

درباره مصرف دخانیات با چند مرحله روبه‌رو هستیم. وابستگی به مخدرها؛ سوء مصرف مواد و اعتیاد. اگر فردی مخدری را برای امتحان و تجربه استفاده می‌کند، معتاد نیست. در سوء مصرف، شخص موردنظر بیش از اندازه معمولی از مخدر موردنظر استفاده می‌کند و در شرایط وابستگی، اگر شخص از مخدر استفاده نکند دچار مشکل شده و در این حالت به مخدر معتاد شده‌است.

با متخصص مشکل را حل کنید

همه راهکارها را والدین بلد نیستند بنابراین برای بعضی موارد حتما باید از متخصص کمک بگیرید؛ مثل ترک مصرف مخدرها.

دکتر واحدی توضیح می‌دهد: «برای درمان باید درمان روانشناختی انجام شده و شخص حتما تحت روان‌درمانی قرار بگیرد؛ درمانی طولانی‌مدت و پیگرانه. این نوع درمان درکنار درمان‌های جسمی، مؤثر اس.»

مهتاب خسروشاهی - سلامت / روزنامه جام جم