کرونا، کودکان و سالمندان را بیش از دیگران آزرد

همچنین مصاحبه با او خالی از اعداد و پر از افعال «افزایش یافت» و «تغییر چندانی نکرد» شد.

محمود علی‌ گو با این‌که مدیر محتاطی است و فقط یک‌جا یک عدد 58هزار را بیان کرد که مربوط بود به بسته‌های بهداشتی توزیع‌شده میان کودکان کار،‌ اما افزایش انواع آسیب‌ های اجتماعی به‌خصوص بالارفتن خشونت‌ های خانگی و آزار جسمی و روانی کودکان و سالمندان را تایید کرد. او که می‌گفت در ماه‌هایی که زندگی‌مان رنگ و بوی کرونا داشت، خیلی از پشت‌کنکوری‌ها دادشان از والدین را به اورژانس اجتماعی برده‌اند و بخشی از سالمندان در خانواده‌های مشکل‌دار و بی‌اعصاب،‌ در خیابان‌ها رها شدند، کرونا زشت‌تر از همیشه پیش چشم‌مان مجسم شد.

این گفت‌وگو کالبدشکافی مختصری است بر پیکرخانواده ایرانی که کرونا خیلی جاها توانست صبرش را بشکند.

کرونا 15ماه است که با ماست و توانست ردپایش را در حوزه آسیب‌های اجتماعی به‌جا بگذارد. این بیماری در ماموریت‌های اورژانس اجتماعی چه تاثیری داشته است؟

دراین ماه‌ها کرونا توانست به حواشی مسائل اجتماعی دامن بزند به‌طوری‌که مجبور شدیم خدمات بیشتری به تماس گیرندگان ارائه دهیم.

یکی از حوزه‌هایی که کرونا توانست خیلی زیاد به ما تلنگر بزند حوزه روابط درون خانواده بود. یکی از آسیب‌هایی که کودکان با آن روبه‌روهستند کاهش روابط خانواده با آنهاست، به‌طوری‌که خانواده‌ها توجه و گفت‌وگو با کودکان را کمتر مورد توجه قرار می‌دهند. ما گزارش‌های زیادی داشتیم از این‌که در خانه ماندن خانواده‌ها موجب درگیری بچه‌ها با والدین و سایر اعضای خانواده شده‌است که این نشان می‌دهد خانواده‌های ما برای برقراری رابطه موثر و مثبت با فرزندان آماده نیستند.

خشونت‌ های خانگی در عهد کرونا بیشتر به چه شکلی است؟

در این ایام خشونت‌های منجر به ضرب‌وشتم افزایش چندانی نداشت ولی خشونت‌های کلامی و روانی افزایش یافت. استرسی که کرونا بر خانواده‌ها وارد کرد باعث شد تا تاکیدات پرفشاری در مورد مراقبت از سلامتی خانواده انجام شود که تاثیرش را به‌صورت خشونت‌های روانی و کلامی بر خانواده‌ها گذاشت مثل این‌که ده‌ها بار به کودکان گفته می‌شد و می‌شود که دستت را بشویی. این تاکیدات مکرر منجر به گفت‌وگوهای تند و پرخاشگری و در نتیجه خشونت‌های روانی و کلامی شد. در واقع کرونا باعث فشار روانی به خانواده‌ها و ‌افزایش خشونت‌های کلامی و روانی در آنها شد. البته خشونت فیزیکی در خانواده‌ها چندان تغییری نکرد.

پس آماری بدهید که بتوانیم وضعیت امروز را با قبل مقایسه کنیم.

من هیچ جا عدد نگفتم و اجازه بدهید در این مورد هم نگویم.

می‌گویید خشونت کلامی افزایش یافته، یعنی افراد با شما تماس می‌گیرند و می‌گویند فلان عضو خانواده به من فحش می‌دهد یا مرا تحقیر می‌کند؟

بله، البته با یک‌بار فحش دادن کسی با ما تماس نمی‌گیرد اما اگر این ماجرا تکرار شود به تماس با اورژانس اجتماعی منجر می‌گردد. اگر این خشونت‌های کلامی باعث بروز خشونت فیزیکی شود که اورژانس قطعا ورود می‌کند. ما مواردی داشتیم که فرزند به خاطر فشار روانی‌ای که پدر و مادر به وی وارد می‌کند با 123 تماس می‌گیرد. مهم‌تر این‌که در ایام کنکور سال گذشته تماس دانش‌آموزانی که از رفتار خانواده خود شکایت داشتند با ما بیشتر شد.

چه می‌گفتند؟

درباره فشارهای روانی که به آنها وارد می‌شود حرف می‌زدند به‌خصوص خشونت‌های کلامی.

وضعیت پراکندگی خشونت خانگی در کشورمان چگونه است و در کدام استان‌ها خشونت بیشتری اتفاق می‌افتد؟

این را نمی‌توانم بگویم، چون در حوزه امنیتی کشور است.

مسلما شیوع کرونا موارد همسر آزاری را نیز بیشتر کرده،‌ درست است؟

همسر آزاری بخشی از خشونت خانگی است که شدت بالاتری دارد و مثل بقیه خشونت‌ها، آزارهای روانی ، کلامی و جسمانی را شامل می‌شود. در ایام کرونا تعداد تماس‌ها با موضوع همسرآزاری افزایش یافت اما این افزایش به‌اندازه‌ای نبود که نسبت به قبل تفاوت محسوسی داشته باشد.

فکر نمی‌کنید علت بالا نرفتن آمارهای شما این است که بسیاری از مردم هنوز عادت دارند مشکلات خانوادگی و موضوعاتی همچون مشاجره میان زن و شوهر را با کلانتری‌ در میان می‌گذارند؟

پلیس و مجموعه قضایی کشور با اورژانس اجتماعی آشنا هستند، ضمن این‌که ما تفاهم‌نامه‌ای با اورژانس 115 داریم و تماس‌هایی را که به ما یا به آنها مربوط باشد به یکدیگر ارجاع می‌دهیم. پس این‌گونه نیست که ما به‌صورت جزیره‌های جداگانه عمل کنیم ولی بااین‌حال حرف شما غلط نیست، چون اورژانس اجتماعی نسبت به پلیس110 کمتر شناخته‌شده است.

آیا در 15ماه اخیر، خشونت‌های خانگی باعث افزایش خودکشی شده است؟

ما اطلاعاتی نداریم که رابطه میان این دو موضوع را تایید کند، ضمن این‌که خودکشی پدیده بسیار پیچیده‌ای است که خشونت خانگی به‌تنهایی نمی‌تواند عامل آن باشد.

کرونا با کودکان ما چه کرد؟ آیا می‌شود گفت در ماه‌های اخیر کودکان بیشتر از قبل آزاردیده‌اند؟

بله این موضوع حقیقت دارد و کودک‌آزاری‌ها بیشتر از بقیه حوزه‌های کاری اورژانس اجتماعی افزایش‌یافته است. کودکان ما که سال‌ها تربیت اجتماعی‌شان در خانه، مدرسه و محله تعریف‌ شده بود، یکباره و به‌صورت ناگهانی در خانه ماندند و در شرایطی قرار گرفتند که اصلا برایش آماده نبودند. این باعث شد تا رابطه کودکان با گروه همسالان کمرنگ شود، همسالانی که می‌توانستند باهم حرف بزنند و درد دل کرده و به‌سلامت روان همدیگر کمک کنند. این وضعیت غیرعادی سبب شد کودکان بعضا در شرایط بحرانی قرار بگیرند و چون خانواده‌ها نیز برای ارتباط مؤثر و فرزند پروری در دوره بحرانی و افزایش تاب‌آوری هیچ آموزشی ندیده بودند، باعث شد بخشی از کودکان در شرایط سختی قرار بگیرند و طعم خشونت‌های کلامی ، روانی و فیزیکی را بچشند.

در این کودک‌ آزاری‌ ها بین دختران و پسران فرقی هست یا هر دو به یک اندازه آزار می‌بینند؟

بین دختر و پسر فرقی وجود ندارد.

این آزارها در همه گروه‌های سنی اتفاق افتاده؟

بله در همه گروه‌های سنی می‌توان کودک‌ آزاری را دید چنانچه مردم خبر آزار کودک 17ماهه را شنیدند. حتی آزارها در مورد کودکان کوچک‌تر از این هم وجود دارد، مثل کودکی که در شهرک ولیعصر تهران بعد از تولد در سطل زباله قرار گرفت اما فراوانی آزارها بیشتر در سنی اتفاق می‌افتد که کودک توان دفاع از خود را ندارد،‌ درواقع از سه‌سالگی تا 13 سالگی.

شما به چند مورد از پرونده‌های کودک‌ آزاری اشاره کردید. اورژانس اجتماعی وارد این پرونده‌ها می‌شود یا کار را به دستگاه قضا و ضابطان واگذار می‌کنند؟

بله ما وارد این پرونده‌ها می‌شویم و تا مدت‌ها در آن ایفای نقش می‌کنیم. مثلا پرونده مربوط به آزار و مرگ کودک 17ماهه به اولین مأموریت اورژانس اجتماعی در سال1400 و در استان تهران بود، چون این پرونده روز اول فروردین تشکیل شد. شاید مردم تصور کنند اورژانس اجتماعی هیچ ورودی به این پرونده‌ها نمی‌کند اما سکوت ما دلیل بر‌دست روی دست گذاشتن نیست.

اگر قرار باشد همه پرونده‌هایی را که به آن ورود می‌کنیم، خبری کنیم اورژانس اجتماعی باید موجی از خبرهای ناگوار را به جامعه پمپاژ کند که این کار نه ازنظر تخصصی و نه به‌لحاظ سلامت روان درست نیست.

شیوع کرونا بی‌شک محیط‌های کاری را هم تحت تاثیر قرار داده و افزایش خشونت‌هایی که در خانواده‌ها دیده می‌شود در این محیط‌ها نیز به چشم می‌آید. اگر در محیط‌های شغلی، آزار یا خشونتی رخ دهد، اورژانس اجتماعی ورود می‌کند؟

بله حتما زیرا مداخلات روانی اجتماعی ما که منجر به آسیب زنان، کودکان، معلولان و سالمندان می‌شود درهمه محیط‌ها انجام می‌گیرد و ما نسبت به افراد آسیب‌پذیر حساسیت ویژه‌ای داریم.

سالمندان در دوره کرونا باید روزهای سختی را گذرانده‌باشند. برای این گروه در 15ماه اخیر چه اتفاقاتی رخ داد؟

ما در این مدت با افزایش سالمند آزاری روبه‌رو بودیم به این معنا که تعداد تماس‌هایی که ارائه خدمات به سالمندان را می‌طلبید رشدی محسوس داشت. البته این افزایش در ماه‌های اول شیوع بیماری بسیار بیشتر از الان بود چون به مرور زمان و خوگرفتن مردم با کرونا و پیدا شدن راهکارهای مقابله با این بیماری از شدت سالمند آزاری کاسته‌شد.

علت آزار سالمندان چه بود و این آزارها بیشتر به چه شکلی اتفاق می‌افتاد؟

کرونا باعث شد معیشت خانواده‌ها تحت تاثیر قرار بگیرد و سلامت روانی مردم نیز به خطر بیفتد. این دو مساله باعث شد بحث رها کردن سالمندان درخیابان افزایش یابد. البته این اتفاق درکشور ما در مقایسه با دنیا عددی بسیار کوچک بود.

منظورتان از دنیا کجاست؟

کشورهایی مثل کانادا، آلمان و فرانسه مراکز سالمندان را بدون غذا رها کردند تا آنها مردند. در آمریکا به دستور رئیس‌جمهوری وقت، سالمندان از اولویت خدمات‌رسانی کرونا خارج شدند. در کانادا مرکز سالمندی بود که افراد در آن به دلیل گرسنگی فوت کردند. ما چنین چیزهایی نداشتیم و سازمان بهزیستی به افرادی که به هر دلیل رها شده ‌بودند خدمات ارائه کرد و مانع مرگ آنها شد.

شما سالمندان رها شده را به خانواده برمی‌گردانید یا تحویل خانه سالمندان می‌دهید؟

هر دو. کسانی که خانواده‌هایشان با برخی حمایت‌ها حاضر به پذیرش سالمندان بودند، این افراد را تحویل‌شان دادیم و کسانی که حمایت خانواده‌ها را نداشتند و فاقد سرپرست موثر بودند به مراکز نگهداری سالمندان برده‌شدند. البته بیشترین تلاش ما این است که سالمندان به خانواده برگردانده‌شوند چون خانواده جای امنی است.

البته نه هر خانواده‌ای؛ چون محیط برخی خانواده‌ها خطرناک است.

بله قبول دارم اما این خانواده‌ها در اقلیت هستند.

خطر فضای مجازی بدون آموزش

یکی از وظایفی که برای اورژانس اجتماعی تعریف شده شناسایی آسیب‌های اجتماعی نوپدید است. می‌گویید به واسطه شیوع کرونا چه آسیب اجتماعی جدیدی بروز کرد؟

یکی از مسائلی که درحوزه آسیب‌های اجتماعی با آن روبه‌رو هستیم و در آینده بروز و ظهور آن را جدی‌تر خواهیم‌دید، بحث بهره‌مندی بیشتر مردم از فضای مجازی است. این موضوع آسیب‌های خودش را تولید خواهدکرد؛ بنابراین کارگروهی را تشکیل دادیم و مقدماتی را فراهم کردیم تا آسیب‌هایی را که در گام اول متوجه دانش‌آموزان سپس اعضای خانواده است،‌ بررسی کنیم و برایشان راه‌حل بدهیم.

چه جور آسیب اجتماعی ناشی از فضای مجازی مدنظر شماست؟

ما با اصل فناوری و فضای مجازی مشکلی نداریم بلکه معتقدیم بهره‌مندی از این فضا نیاز به آموزش دارد. الان همه دانش‌آموزان وخانواده‌ها را به حضور در این فضا ترغیب می‌کنیم در حالی که آموزش لازم به آنها داده نمی‌شود و این کمبود در عملکرد افراد اثر می‌گذارد. در واقع استفاده ناصحیح از فضای مجازی و حضور بیش از اندازه در این فضا به آسیب‌هایی منجر خواهدشد که پیش از هر چیز خودش را به شکل از هم‌گسیختگی خانواده‌ها نشان می‌دهد.

منظورتان اعتیاد به فضای مجازی و انحرافات اخلاقی است؟

بله، دقیقا.

اورژانس اجتماعی یک فرصت است

حسن موسوی‌ چلک - رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:  یکی از ویژگی‌های زندگی اجتماعی ظهور بحران‌های مختلف است و ازجمله این بحران‌ها می‌توان به کرونا اشاره کرد که به عنوان یک بحران بهداشتی شناخته می‌شود اما تاثیرات خود را بر همه ابعاد زندگی انسان‌ها و همه نهاد‌ها از قبیل خانواده، آموزش، اقتصاد، سیاست و.. گذاشته است.

در چنین شرایطی یکی از انتظارات به‌حق مردم تسهیل دسترسی به خدمات مورد نیاز است تا بتوانند با کمترین آسیب از این شرایط بحرانی عبورکرده و خدمات موردنیاز را دریافت کنند.

با توجه به ویژگی‌های بحران شیوع کرونا که ماندن در خانه ازجمله این ویژگی‌هاست معمولا نیاز مردم به مراکز ارائه‌کننده خدمات بیشتر می‌شود، چرا که ماندن طولانی‌مدت در خانه و نداشتن این تجربه در کنار ضعف مهارت‌هایی از قبیل خودمراقبتی، تاب‌آوری فردی و اجتماعی، مداخله در بحران، گفت‌وگو، حل تعارض و... احتمال ظهور و بروز تنش‌ها و آسیب‌های اجتماعی از قبیل اقدام به خودکشی، طلاق، خشونت‌های خانگی، تنش‌های حاد خانوادگی و... را افزایش می‌دهد.

بدون شک در این شرایط تشکیلات مختلفی می‌توانند به مردم کمک کنند که یکی از آنها اورژانس اجتماعی است.

با توجه به اخباری که توسط مسوولان سازمان بهزیستی کشور و استان‌ها ارائه‌شده، همکاران اورژانس اجتماعی(مددکاران اجتماعی و روان‌شناسان) از ابتدای شیوع این ویروس فعالیت‌های خود را ادامه داده و حتی مشمول دورکاری هم نشدند.

در ابتدای شیوع ویروس کرونا و بعد از هماهنگی‌های انجام‌شده پیامکی توسط وزارت‌بهداشت برای همه افرادی که در کشور تلفن همراه داشتند ارسال شد که چنانچه با مواردی از قبیل خشونت‌های خانگی مواجه شدند با اورژانس اجتماعی تماس بگیرند. این پیامک فرصتی بود تا بسیاری از مردمی که اورژانس اجتماعی را نمی‌شناختند با این تشکیلات آشنا شوند و چه‌بسا تمایل‌شان برای استفاده از خدمات افزایش پیدا کند.

طبق گزارشی که سازمان بهزیستی کشور به یکی از رسانه‌ها ارائه کرده بود، اشاره شد: «در یک سال گذشته میزان خشونت‌های خانگی و تماس‌ها با سامانه123 افزایش یافته که البته بخشی از این تماس‌ها به‌دلیل خشونت‌های خانگی از جمله همسر آزاری و کودک‌ آزاری و بخش دیگری به‌دلیل توسعه خدمات از سوی اورژانس اجتماعی بوده است.»

آنچه مشخص است در زمان شیوع ویروس کرونا، فعالیت اورژانس اجتماعی همچنان ادامه داشته و دارد و متناسب با ضرورت و نیاز هموطنان و افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیدگان اجتماعی در سطح جامعه خدمات مختلف ارائه می‌کند.

ازجمله شناسایی افراد در معرض آسیب و آسیب‌ دیده اجتماعی، همکاری در دسترسی آسان‌تر این افراد ازجمله کودکان‌کار خیابانی و زنان آسیب‌ دیده اجتماعی، به اقلام بهداشتی، ارائه خدمات به افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند یا دچار تنش‌های خانوادگی ازجمله خشونت‌های خانگی می‌شوند.(به‌صورت حضوری یا با تلفن123 و خودروهای خدمات سیار یا در پایگاه‌های خدمات اجتماعی) بنابراین وجود اورژانس اجتماعی یک نقطه قوت است که مردم می‌توانند از خدمات رایگان، شبانه‌روزی و تخصصی درکشور برخوردار شوند اما سختی کار همکاران، فراگیرنبودن این خدمات در همه نقاط کشور، فقدان امنیت شغلی کارکنان و تهدیدهای کار با افرادی که شناسایی می‌کنند، همچنین انتظارات فراوان از کارکنان اورژانس اجتماعی و استرس‌های وارده بر خانواده این افراد ازجمله مشکلات دیگری است که در حوزه اجرا وجود دارد.

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم