نجات کودکان از کنج افسردگی

در حالی که کودکان در شرایطی که دیگر خبری از گردش و بازی، تفریحات و ارتباطات بیرون از خانه یا مهد کودک و مدرسه نیست به‌شدت مستعد آن هستند در کنج انزوای خود فرو بروند و احساس اضطراب و ناامنی کنند، بدخلقی و کاهش توجه والدین نیز به این وضع دشوار دامن می‌زند.

در ادامه گفت‌وگوی ما را با دکتر ناهید کرمانی، روان‌شناس با هدف آگاهی‌بخشی به والدین برای تشخیص سریع‌تر نشانه‌ های افسردگی در کودکان می‌خوانید.

آیا کودکان در کمتر از هفت‌ سالگی هم دچار افسردگی می‌شوند؟

بله. متاسفانه تحت‌تاثیر شرایطی که بچه‌ها در آن تربیت می‌شوند علائم افسردگی در سنین کمتر از هفت‌ سال نیز مشاهده می‌شود. یکی از علائمی که نشانه افسردگی است خشونت بچه‌هاست. کودکان مبتلا به افسردگی به‌شدت پرخاشگرند، زود عصبانی می‌شوند یا برعکس، گوشه‌گیر و بی‌رمق هستند. چنین کودکانی در تعاملات اجتماعی و تحت تاثیر اتفاقاتی که بچه‌های دیگر را خوشحال می‌کند مثل بازی‌کردن و هدیه‌خریدن و حتی دیدن کارتون و استفاده از اسباب‌بازی‌ها قرار نمی‌گیرند و هیچ واکنش مثبتی به این نوع تعاملات نشان نمی‌دهند.

در این صورت باید به‌دنبال چه واکنش‌ها و نشانه‌هایی در کودک باشیم که خبر از بروز افسردگی در او بدهد؟

از علائمی که در افسردگی کودکان بسیار قابل توجه است کاهش وزن یا پرخوری و افزایش وزن آنهاست. چنین کودکانی معمولا بی‌رمق و کسل هستند و انرژی کافی برای بازی و تحرک روزانه ندارند. البته برخی دیگر از این کودکان به‌شدت به‌والدین‌شان می‌چسبند که به‌دلیل سبک دلبستگی ناایمن آنهاست. این کودکان از آنجا که اضطراب زیادی را تحمل می‌کنند، حتی زمانی که یکی از والدین در خانه است نیز حاضر نیستند در اتاق‌شان بازی کنند و می‌خواهند مادر یا پدرشان را حتما ببینند. این کودکان در تعاملات اجتماعی وارد نمی‌شوند، به‌شدت احساس ناامنی می‌کنند و صدای بسیار آرام یا به‌شدت بلند دارند. این کودکان فقط مادرشان را قبول دارند یا به‌شدت خجالتی یا نسبت به والدین خود بی‌تفاوت هستند.

چه عواملی می‌تواند منجر به افسردگی در کودک شود؟

یکی از عوامل اساسی، سبک دلبستگی است. مادری که به موقع نسبت به علایق و نیازهای فرزندش پاسخ نمی‌دهد و در دسترس نیست، زمینه افسردگی را در فرزندش فراهم می‌کند. پدر یا مادری که در دسترس نیست و نمی‌تواند با فرزندش به‌موقع راجع به نیازهایش صحبت کند یا قلدر و پرخاشگر است، زمینه افسردگی را در فرزند ایجاد می‌کند. دعواهای خانوادگی نیز می‌تواند به افسردگی کودک منجر شود. همچنین والدینی که ساعت‌های زیادی خارج از خانه مشغول فعالیت‌اند و کودک زمان کمی آنها را می‌بیند به افسردگی کودک دامن می‌زند. همین‌طور بیماری‌ها، انزوای کودک، طردشدن از سوی والدین و نیز بروز طلاق در خانواده و زندگی نزد یکی از والدین، بیماری‌های جسمی و گاهی وراثت و ژنتیک در افسردگی کودک نقش دارد.

بهترین راه‌های تشخیص افسردگی کودک از سوی والدین چیست؟

والدین باید به تعاملات کودک خود توجه کنند و ببینند آیا با دیگران راحت است یا خیر. آیا منزوی است، ساعت خوابیدن، بیدارشدن، پرخوری و کم‌خوری‌اش غیرعادی است، میزان بازی و فعالیت و برخوردش با دوستانش چگونه است و این‌که واکنش او نسبت به آنچه کودکان را به‌طور معمول خوشحال می‌کند، چگونه است.

آیا لزوما باید از گفته‌های کودک متوجه افسردگی او شد یا تغییر رفتار خاصی مثل پرخاشگری، بی‌علاقگی به بازی، شاد نبودن و گریه‌کردن نشانه افسردگی است؟

همان‌طور که اشاره کردم به رفتارها و گفتارهای کودک در کنار هم باید توجه شود.

آیا طولانی‌شدن اختلالات غذایی و خواب هم می‌تواند نشانه افسردگی کودک باشد؟

مسلما اختلالات طولانی در غذاخوردن و خواب نشانه افسردگی کودک است.

نشانه‌های فیزیکی مثل درد شکم یا سردرد چطور؟

در برخی موارد، دردهای روان‌تنی (سایکوسوماتیک) مثل درد شکم و سر می‌تواند نشانه افسردگی در کودک باشد. یعنی کودک با بروز این دردها می‌خواهد از توجه بیشتری از سوی والدین برخوردار شود.

آیا خانه‌نشینی در همه‌گیری کرونا می‌تواند خطر افسردگی در کودکان را نیز تشدید کند؟

در شرایط فعلی افسردگی در کودکان به این دلیل شدت گرفته که بچه‌ها از رفتن به پارک، مهدکودک و داشتن روابط اجتماعی دور شده‌اند. علاوه بر آن خود والدین هم به‌دلیل مشغله یا بیکار شدن و مشکلات خلقی و عاطفی‌شان نتوانسته‌اند با فرزندانشان ارتباط خوبی برخوردار کنند. همه این مسائل در انزوای کودکان و طرد آنها نقش مهمی داشته‌است.

درمان‌های پیشنهادی به والدین چه هستند؟

برای این‌که والدین بتوانند کودکان شاد و سرحالی داشته‌باشند باید به نیازهای اساسی آنها پاسخ دهند؛ نیاز به بقا، خورد و خوراک، نوازش‌کردن، محبت‌ به کودکان، نیاز به بازی و درنظرگرفتن تفریح برای کودکان. در کنار آن گفت‌وگوهای بدون پرخاش با کودک داشته‌باشند و از خشونت و پرخاشگری با کودک و در فضای خانه پرهیز کنند. کودکان را وادار و مجبور به کاری نکنند و با آنها تعامل داشته‌باشند. همچنین ساعتی را به بازی‌کردن با کودک اختصاص دهند و برای آنها ایجاد تنوع کنند. به‌علاوه والدین نباید کودکان را با دادزدن و سرکوب‌کردن مجبور به پذیرش خواسته‌های خود کنند. ناگفته نماند اگر پدر یا مادری از اضطراب یا افسردگی رنج می‌برد باید به درمان خودش توجه کند و در مورد کودک‌شان نیز با مشاهده نشانه‌های افسردگی به مشاور و درمانگر مراجعه کنند.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم