سونامی خاموشی در راه است؟

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، نشانه‌های این خاموشی‌ها البته که از همین روزها خودش را نشان داده، معابر و بزرگراه‌ها حالا چند شبی است که در سکوت خبری خاموش شده و بدون آن که جدولی از قطعی‌های احتمالی هم منتشر شود برخی از مناطق پایتخت چند ساعت بی‌برقی در روز را تجربه کرده‌اند.

 

غلام‌علی‌رخشانی‌مهر، معاون هماهنگی توزیع توانیر دلایل این خاموشی‌ها را فهرست کرده و گفته : «درانتظار تابستان سختی نیستیم، بلکه می‌دانیم تابستان بسیار سختی پیش رو داریم» و با همه این اوصاف خبر داده «ناچار از تدوین برنامه‌های جایگزین برای جبران کمبود تولید برق نیروگاه‌های برق آبی»هستیم. هشدار درباره سونامی خاموشی‌های پیش رو در حالی عنوان می‌شودکه فقط چند روز پیش با مصوبه هیات وزیران، تعرفه آب و برق هم ۷درصد افزایش یافته‌است.

 

متهم اولیه وضعیت هشدارگونه کنونی کاهش ۳۰ تا ۳۵درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته عنوان شده‌است، همین کاهش بارش‌ها باعث افت۴۰درصدی تولید نیروگاه‌های برق‌آبی شده و ما را در آستانه خاموشی‌های گسترده‌تر قرار داده‌است. البته در شکل‌گیری وضعیت کنونی، الگوی مصرف هم بی‌تاثیر نیست. آمارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد مصرف برق در فروردین امسال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 22درصد افزایش داشته‌است جهش عجیبی که اهمیت مدیریت مصرف انرژی درکشور را گوشزد می‌کند.

 

آمارها نشان می‌دهد در بی‌برقی‌های پیش رو، هم باید سهم مردم در مصرف را در نظر گرفت و هم کم‌کاری‌های احتمالی مسؤولان را اما سوال این است که هر کدام برای عبور از پیک مصرف سالانه چه باید کنند؟ آن هم وقتی که مردم، دولتی را مقصر می‌دانند که دو سال پیش ایران را در حوزه انرژی «خودکفا» اعلام کرده‌بود و مدام به صادرات برق به کشورهای همسایه تفاخر می‌کرد و دولتی که همین چند روز پیش اعلام کرد: «مردم باید مراعات کنند. »

 

قطعی گسترده برق در زمستان سال گذشته در میانه فراگیری کرونا برای مردم یک شوک بود. شوک از این جهت که در ده سال گذشته هیچ‌گاه در زمستان که همواره شاهد کمترین میزان مصرف برق در آن بودیم چنین اتفاقی نیفتاده‌بود. آن هم در دولتی که شعار «به عقب برنمی‌گردیم» به نوعی ترجیع‌بند سخنرانی‌ها و میتینگ‌های انتخاباتی‌اش بود.

 

قطعی‌های گسترده در زمستان سال پیش حتی به خاموشی معابر شهری هم کشیده شد و واکنش‌های بسیاری هم به همراه داشت، واکنش‌هایی که تا به امروز ادامه دارد و همین چند روز پیش پلیس راهور تهران اعلام کرد فقط در پایتخت این خاموشی‌ها جان 26 نفر را گرفته‌است. ماجرای خاموشی‌های تهران مولفه‌های دیگری هم برای شگفتی داشت و آن هم این‌که هر کدام از مسؤولان دلیلی را برای توجیه قطعی‌های گسترده اعلام می‌کردند.

 

سخنگوی صنعت برق افزایش مصرف گاز خانگی را دلیل قطعی‌ها اعلام کرد و از سوی دیگر سخنگوی شرکت گاز آن را تکذیب می‌کرد و مقصر خاموشی‌ها را در نظام توزیع می‌دید. همزمان افزایش چشم‌گیر قیمت بیت‌کوین در جهان توجه تقصیرات را به مزارع استخراج این رمزارزها برد، جایی که اتفاقا سخنگوی شرکت برق هم به شکلی آن را تایید کرد.

 

در همه دلایل اعلام شده از سوی مسؤولان اما یک وجه مشترک آشکار به چشم می‌خورد، وجه مشترکی به نام مردم، این‌که آنها حالا بی‌رویه انرژی مصرف می‌کنند و دیگر توانی برای پاسخگویی به این میزان مصرف باقی نمانده‌است. در حالی بار تقصیر خاموشی‌های زمستانه هم به گردن مردم افتاد که از سوی مسؤولان وزارت نیرو عنوان شده‌بود اگر آنها فقط 10 درصد در مصرف برق صرفه‌جویی کنند همه مشکلات قطعی برق تمام می‌شود. در حالی‌که 15درصد از 17.5درصد افزایش مصرف برق نسبت به سال گذشته مربوط به بخش صنعتی و تنها 2.5درصد از این افزایش متعلق به بخش خانگی بوده‌است.

 

ما مردم پرمصرفی هستیم. این گزاره فقط محدود به حوزه انرژی نیست اما در این حوزه بیشتر به چشم می‌آید. ره‌آورد فراوانی منابع گاز به‌نوعی برای ما الگوی مصرفی ساخته که از اساس اشتباه است. مصرف می‌کنیم چون می‌دانیم به‌اندازه کافی انرژی‌داریم. چنین ذهنیت و فرهنگی اما در بزنگاه‌های کنونی مشکل‌ساز می‌شود،زیرا تغییر یک فرهنگ مستلزم صرف زمانی طولانی است و برای رسیدن به آن حالا فرصت چندانی نداریم.

 

این مصرف بی‌رویه در صنعت برق هم آشکار است، آن‌طور که پیام باقری می‌گوید در یک دهه گذشته به‌طور میانگین هرسال بیش از 5درصد به مصرف برق کشور افزوده‌شده که رقم قابل‌توجهی در ابعاد کلی است،زیرا رشد 5درصدی مصرف برق به‌تنهایی برابر با کل مصرف برق کشوری مثل ارمنستان با ۱۸۰۰ مگاوات مصرف و نزدیک به کشور آذربایجان با مصرفی بالغ‌بر ۳۸۰۰مگاوات است. نایب‌رئیس سندیکای برق به جام‌جم می‌گوید: «برای جبران این میزان رشد، سالانه باید حدود ۴۰۰۰مگاوات نیروگاه جدید وارد مدارکردکه خود به‌تنهایی چندین هزار میلیارد تومان هزینه روی دست صنعت برق می‌گذارد.» تداوم همین روند افزایشی مصرف برق به‌گونه‌ای است که مصرف برق ما در 10سال آینده دو برابر خواهد شد.

طبق داده‌های منتشرشده در سایت مدیریت برق ایران، پیک مصرف برق کشور در دی‌ماه96، 97 و 98 به ترتیب 32، 33 و 34هزارمگاوات بوده‌است. پیک مصرف برق کشور در دی سال پیش اما 40هزارمگاوات ثبت‌شده‌است. برای افزایش 6000مگاواتی مصرف برق کشور اما دلایل متفاوتی عنوان‌شده که مهم‌ترین‌شان به باور مسؤولان وزارت نیرو افزایش استخراج رمزارزها و البته افزایش مصرف برق خانگی ‌است. مقایسه مصرف برق در ایران و کشورهای دیگر هم همواره مصداق اثبات نظریه پرمصرف بودن جامعه ایرانی است. آن‌طور که مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور گفته، ما ایرانی‌ها چهاربرابر بیش از جهان برق مصرف می‌کنیم.
تداوم مصرف بالای برق البته که تبعاتی هم برای مصرف‌کنندگان دارد.

 

سخنگوی شرکت برق حالا می‌گوید: «اگر روند افزایش مصرف با شدت کنونی در ماه‌های آینده ادامه پیدا کند، امکان پاسخگویی به تقاضای برق مهیا نیست.» او گفته با تدابیری نیمی از مصرف برق ادارات و بانک‌ها را در تابستان پیش‌رو کاهش می‌دهند. رجبی مشهدی گفته: «مقرر شد به وسیله کنترل از طریق اینترنت اشیا ، مصرف برق ادارات دولتی و بانک‌ها تا سقف 50 درصد محدود شود.» تدابیر دیگری هم در این میان دیده‌شده، تدابیری که از خود شرکت‌های وابسته به وزارت نیرو آغاز می‌شود. آن‌طور که سخنگوی صنعت برق گفته همه شرکت‌ها و اداره‌های وابسته به وزارت نیرو در مناطق غیرگرمسیری ممنوعیت استفاده از کولرگازی دارند. مدیرعامل توانیر هم از پایتخت‌نشین‌ها خواسته به‌جای استفاده از کولر‌گازی از کولر‌آبی در تابستان پیش‌رو استفاده کنند. چرا که استفاده از کولرهای گازی به‌جای کولرهای آبی، هزینه مصرف برق را تا شش برابر افزایش می‌دهد.

 

باید در انتظار تابستان «خیلی سختی» باشیم. این گفته غلامعلی‌رخشانی‌مهر، معاون هماهنگی توانیر است که به‌تازگی اعلام کرده دلایل این هشدار هم فهرست‌وار در ادامه گفته‌های او عنوان‌شده‌است؛ کاهش بارندگی‌ها، محدودتر شدن استفاده از ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی، افزایش دما، شرایط کرونایی کشور و البته استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمزارز.

 

همه این دلایل به گفته او باعث شده تابستان سختی در انتظارمان باشد اما فارغ از همه این دلایل تابستان‌ها همواره زمان رکوردشکنی مصرف برق هم بوده‌است. چه تفاوتی میان تابستان و دیگر فصل‌ها وجود دارد که میزان مصرف برق در فصل گرما ناباورانه افزایش پیدا می‌کند؟ عمده‌ترین و شاید تنها دلیل مهم این افزایش مصرف تابستانه را باید پای استفاده بسیار زیاد از وسایل سرمایشی عنوان کرد.

 

همایون حائری، معاون برق و انرژی وزارت نیرو در گفت‌وگویی اعلام کرد: «24هزار مگاوات از 58هزار مگاوات برق مصرفی در ایران فقط برای سیستم سرمایشی مصرف می‌شود که رقم وحشتناکی است،‌ همین عدد نشان می‌دهد باید روی مدیریت مصرف تمرکز داشته‌باشیم.» به عبارتی نزدیک به نیمی از مصرف برق در تابستان خرج کولرها می‌شود. همین نکته نشان می‌دهد چرا باید بیش‌ازپیش نگران گرمای هوا بود و چرا افزایش زمان تابستان در یک دهه گذشته در ایران می‌تواند به معضلاتی همچون کمبود انرژی بینجامد.

 

حالا با این گزاره و البته کم‌بارشی عجیب 35درصدی فروردین امسال نسبت به سال گذشته و البته افزایش 22درصدی در مصرف برق در همین بازه زمانی باید منتظر تابستانی خاموش باشیم یا چاره‌ای هم در این میان وجود دارد؟ پیام باقری، نایب‌رئیس سندیکای برق برای پاسخ به این پرسش از ابتدا به‌نظام عرضه و تقاضا در صنعت برق اشاره می‌کند اما درجایی راهکاری ارائه می‌کند که جالب‌توجه است.

 

درحالی‌که اغلب کارشناسان این حوزه «اصلاح الگوی مصرف» را چاره اصلی می‌دانند، نایب‌رئیس سندیکای برق در کنار این موضوع از تبادل برق میان کشورها حرف می‌زند. او معتقد است همه بار کمبودهای تولید برق را نباید صرفا روی دوش مصرف‌کننده انداخت. به باور باقری، راهکاری‌هایی هم در این میان وجود دارد که می‌توان برای به کار گرفتن آن نتیجه گرفت.

 

او به جام‌جم می‌گوید: «یکی از راهکارها تبادل برق در روزهای پیک مصرف ما با کشورهای شمالی ایران است که در فصل کم‌مصرفی قرار دارند. عمده کشورهای مشترک‌المنافع اتفاقا پیک مصرف برقشان در زمستان است، چراکه اغلب وسایل گرمایشی‌شان برقی است. بنابراین پیک مصرف آنها با ما متفاوت است. ما می‌توانیم از این تفاوت پیک مصرف در راستای تبادل برق در این روزها استفاده کنیم. به این مفهوم؛ در روزهای تابستان که ما در پیک مصرف هستیم از آنها که در فصل کم‌مصرف هستند، برق بگیریم و در زمستانی که ما در فصل کم‌مصرف قرار داریم و آنها دوره پرمصرفی را طی می‌کنند به آنها برق بدهیم.»

 

خودکفایی واژه دلچسب و البته مورد علاقه مدیران است. پیوست این کلمه به هر فعالیتی در هر حوزه‌ای به‌عنوان یک مؤلفه مؤثر در کارآمدی تعبیر می‌شود و همین ویژگی است که مدیران این کلمه را در جای‌جای گفته‌هایشان خوب خرج می‌کنند. اما آیا صنعت برق ایران به خودکفایی رسیده؟ حسن روحانی دو سال پیش و هنگام تحویل لایحه بودجه سال 98 به مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که ایران در حوزه انرژی خودکفا شده‌است. مسؤولان دیگری هم البته این گفته را بارها تکرار کرده‌اند.

 

رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق معتقد است در زمان حاضر در صنعت برق کشور و در بخش‌های مختلف طراحی، ساخت تجهیزات، تامین قطعه‌ها، بهره‌برداری و فعالیت‌های مهندسی به خودکفایی بالایی رسیده‌ایم. آن‌طورکه او گفته: «درحال حاضر بیش از ۹۵ درصد از تجهیزات صنعت برق در داخل کشور قابل تولید است.» با این حساب اما چرا همچنان در نظام عرضه برق دچار مشکلات بسیاری هستیم؟

 

پیام باقری، نایب‌رئیس سندیکای برق به جام‌جم می‌گوید: «ساختار صنعت برق در بخش عرضه همواره تلاش کرده متناسب با رشد مصرف برق تولید داشته‌باشد. در این بخش در سال‌های گذشته به‌رغم روندی که در رشد تقاضا وجود داشته نتوانستیم متناسب با آن امکان سرمایه‌گذاری برای وارد کردن نیروگاه‌های جدید برای پوشش این میزان تقاضا را داشته‌باشیم. دلیل اصلی آن هم کمبود منابع مالی ناشی از اقتصاد ناتراز صنعت برق است. ما طبق برنامه ششم توسعه ‌باید سالی 5000 مگاوات نیروگاه جدید وارد مدار می‌کردیم که کمتر از نصف این میزان به‌طور متوسط در این سال‌ها وارد مدار شده‌است.»

 

 برای عبور از این تابستان «بسیار سخت» ما و مسؤولان چه کار باید کنیم؟ این همان چیزی است که در تقسیم‌بندی بنیادین پیام باقری، نایب‌رئیس سندیکای برق دیده می‌شود؛ نظام عرضه و تقاضا در صنعت برق. او معتقد است مسؤولان به جای این‌که از بار مصرفی برق در تابستان بکاهند نباید همه فشارها را به مصرف‌کننده وارد کنند. ساده شده حرف‌های او این است که هم مسؤولان و هم مردم باید همقدم با یکدیگر در این راه گام بردارند. او می‌گوید: «‌در رابطه با پایداری شبکه به‌ویژه در زمان پیک مصرف که در آستانه فصل گرماست هم باید به طرف عرضه توجه کنیم و هم به سمت و سوی تقاضا دقت نظر داشته‌باشیم.

 

تفاوت پیک مصرف تابستان و زمستان ما چیزی نزدیک به 24 هزار مگاوات است که عمدتا به وسایل سرمایشی باز می‌گردد. ما فشار را به‌طور کلی نباید به سمت مصرف یا تقاضای برق وارد کنیم هر چند مدیریت مصرف مد‌نظر هست اما برای این کار باید ابزارهای لازم را در اختیار بگذاریم. به‌عنوان مثال یکی از راهکارها برای مدیریت مصرف هوشمندسازی شبکه بود که خود همین امر نیازمند اعتبارات و سرمایه‌گذاری است.»

 

آن‌طور که او می‌گوید تشویق به مدیریت مصرف از سوی شهروندان نیازمند بسترهایی است که باید آن را در اختیار بگذاریم. به‌عنوان نمونه استفاده از کنتورهایی که هر مصرف‌کننده بتواند به‌واسطه آن مصرف انرژی خود را مدیریت کند. همین ابزارهاست که می‌تواند به کاهش مصرف برق در فصل گرما بینجامد، آن هم در حالی که تولید برق بیشتری صورت نگرفته‌است.