تاریخ در محاصره زباله (+تصاویر)

 سرنوشت عجیب این پل تاریخی، حالا دغدغه میراث‌دوستانی است که در شهری که می‌گویند اردشیر بابکان ساخته، زندگی می‌کنند؛ زنجانی که بیش از ۸۴۸ اثر ثبت ملی شده دارد و این‌طور که معلوم است حال بعضی آثار تاریخی‌اش اصلا خوب نیست.

حال پل تاریخی میربهاءالدین که روی رودخانه نه‌چندان پرآب زنجان‌رود، قرار گرفته مدت‌هاست که خوب نیست؛ پلی تاریخی که اسمش را وامدار نام سازنده‌اش است یعنی میرزا بهاءالدین زنجانی که فرزند یکی از خانواده‌های مشهور و صاحب نفوذ زنجانی بود و کارهای عام‌المنفعه زیادی را در دوران حیاتش برای زنجانی‌ها انجام داد.

ساخت پل روی رودخانه طغیانگر آن روزهای زنجان‌رود، یکی از همان کارها و خدمات ماندگار اوست که حالا به ما به ارث رسیده؛ پلی به طول ۱۰۰ متر که در بالاترین نقطه‌اش ارتفاعی در حدود ۱۱ متر دارد.

پایه‌های این پل از جنس سنگ‌های تراشیده شده و ملاتی از آهک است که توانسته در طول این سال‌ها پل را پابرجا نگاه دارد و دهانه‌های آن هم به سنت معماری ایرانی به صورت طاق‌های ضربی ساخته شده. طبق اسناد و شواهد موجود در دهانه میانی پل که از دو دهانه دیگر بزرگ‌تر است، با خط کوفی زاویه‌دار، تاریخ اتمام ساخت پل و همچنین عبارت مبارک «یا علی» ذکر شده است و برهمین اساس ساخت آن را به اواسط حکومت قاجار نسبت می‌دهند و این یعنی، پل میربهاءالدین قدیمی‌ترین پلی است که روی زنجان‌رود ساخته شده و شاید به همین دلیل است که در زنجان خیلی‌ها به آن پل کهنه هم می‌گویند.

پل کهنه را اما انگار در زنجان کسی دوست ندارد؛ نه شهروندانی که زباله‌هایشان سر از زنجان‌رود درمی‌آورد و نه نهادهای متولی از میراث فرهنگی و شهرداری گرفته تا استانداری و حتی حفاظت از محیط‌زیست، چراکه سال‌هاست این پل غرق در زباله در جنوبی‌ترین نقطه زنجان، چشم انتظار کمک مانده و هیچ نهادی برای رسیدگی به آن آستین همت بالا نمی‌زند و تا به حال هرچه انجام شده، فقط یک مسکن موقت بوده و بعد از چند مدت دوباره آش همان آش بوده و کاسه همان کاسه و زور لشکر ناخوشایند زباله‌ها همیشه بیشتر بوده و به فاصله کوتاهی، میرشیخ بهاءالدین مانده در محاصره!

وعده‌های بی‌سرانجام چند ساله 

با این‌که اسم این پل در چند روز گذشته و بعد از انتشار تصاویری که از همنشینی اجباری‌اش با زباله‌ها حکایت می‌کند، سر زبان‌ها افتاده اما ماجرای زباله‌ها و این پل ماجرای جدیدی نیست، نشان به نشان گلایه‌هایی که دوسال پیش از قول یحیی رحمتی، مدیرکل سابق میراث فرهنگی زنجان در رسانه‌ها منتشر شد؛ رحمتی آن روزها از تلمبار شدن زباله‌ها در اطراف این پل تاریخی گلایه کرده و گفته بود: هدایت فاضلاب شهری عامل اصلی تجمع زباله‌ها در اطراف پل میربهاءالدین زنجان است. او البته در آن زمان رسیدگی و حل این مشکل را یکی از اولویت‌های کاری‌اش عنوان کرده و قول رسیدگی به این موضوع را داده بود.

دوسال بعد از این قول و وعده اما پل هنوز در همان وضعیت در میان انبوه زباله، نفس می‌کشد.

بودجه بیاید، زباله می‌رود

فاضلی، مدیرعامل انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان می‌گوید: شما اگر نقشه زنجان را پیش‌رویتان بگذارید تقریبا در منتهی‌الیه جنوبی شهر زنجان، رودخانه زنجان‌رود را می‌بینید که به آن زنجان‌چایی هم می‌گویند. از آنجا که شیب شهر از شمال به جنوب است، تمام فاضلاب‌ها و آب‌های مازاد خانگی و صنعتی و ... از بالادست می‌آید و داخل این رودخانه می‌ریزد. روی این رودخانه هم سه پل وجود دارد: پل میربهاءالدین، پل سردار و پل سید.

این وضعیت زباله هم فقط محدود به یک پل نیست و در کل این مسیر زباله‌ها یک معضل بزرگند و برای رسیدگی به آن بودجه‌ای مورد نیاز است که می‌گویند چنین بودجه‌ای در زنجان وجود ندارد و الان به‌خاطر همین فقدان بودجه، همه پروژه‌های عمرانی شهر خوابیده است.

حرف‌های او را بهرام بیات، یکی از کارشناسان معماری و فعالان اجتماعی زنجان هم تایید می‌کند. او هم به ما از سرنوشت عجیب این بنای تاریخی با وجود معماری تحسین‌شده‌اش می‌گوید: «من از وقتی که یادم هست این پل غرق در زباله بوده و وضعش بهتر که نه، بدتر هم شده است و متاسفانه اگر برای حل این معضل نیاز به هماهنگی بین دو نهاد میراث‌فرهنگی و شهرداری بوده، در تمام این سال‌ها این هماهنگی انجام نشده که اگر شده بود، وضع پل این نبود.»

زباله‌ها هنوز هستند گردشگران نه

بیات از بازدید اخیرش از پل هم خبر می‌دهد و می‌گوید: «وقتی شنیدیم زباله‌ها را جمع کرده‌اند به پل سر زدیم، اما فقط یک قسمت خیلی کوچک اطراف پل پاکسازی شده بود و در بقیه جاها زباله هنوز وجود داشت حتی زیر پل را هم پاکسازی نکرده بودند.»

این فعال اجتماعی، تجمع این‌ همه زباله را دلیلی برای مغفول ماندن این اثر تاریخی در بین دیگر آثار تاریخی زنجان می‌داند و می‌گوید: «تجمع این زباله‌ها حتی برای گردشگرانی هم که وارد زنجان می‌شوند خوشایند نیست و با این‌که یک مجموعه گردشگری تفریحی در کنار آن ساخته‌اند که آلاچیق و ... دارد اما در این سال‌ها به‌خاطر بوی نامطبوع زباله‌ها و آلودگی‌شان کاملا بلااستفاده مانده است.

میراث‌ فرهنگی کجاست؟

نوک پیکان انتقاد این کارشناس معماری، اینجا دقیقا به سمت میراث‌فرهنگی زنجان برمی‌گردد و بیات می‌گوید: میراث‌فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی بناهای تاریخی مگر کاری جز حفاظت از این بناها دارد؟! در بحث معماری هم یکی از عوامل مهم در بحث نگهداری بناها، بحث حفاظت از آنهاست درحالی‌که ما در این بنا هیچ‌گونه حفاظتی به چشم نمی‌بینیم. انگار بنا به حال خودش رها شده باشد. حتی اگر بحث زباله را به شهرداری نسبت دهیم، بحث نوشتن یادگاری روی پایه‌های پل و سوزاندن آتش زیر آن و تجمع معتادان، دقیقا در حیطه کاری میراث‌فرهنگی است اما به آن توجه نمی‌شود.

پای صحبت زنجانی‌های دیگر هم اگر بنشینید هنوز روزهای خوش این پل تاریخی را یادشان نرفته؛ روزهایی که زنجان‌رود خروشان پیش می‌آمد و جریان آب زلالش از زیر پل می‌گذشت. حالا اما نه از آن آب خروشان خبری هست و نه از زلالی‌اش. حالا آب با خودش چیزی جز آلودگی نمی‌آورد و همین است که مردم فکر می‌کنند شاید باید خود میربهاءالدین زنجانی دوباره به این دنیا برگردد و حال و روز پلش را ببیند و برای آن چاره‌ای بیندیشد.

پل در وضعیت بدی قرار ندارد!

حالا اما امیر ارجمند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان به ما می‌گوید بعد از انتشار تصاویر پل، در اسرع‌وقت به وضعیت محیطی آن رسیدگی شده و دیگر زباله‌ای در حوالی آن پیدا نمی‌شود!

او دلیل تجمع این همه زباله را نزدیکی این پل به شهر عنوان می‌کند و می‌گوید: متاسفانه مردم زباله می‌ریزند و رودخانه هم از بالادست این زباله‌ها را با خودش به زیر پل می‌آورد. وجود زباله در هر رودخانه‌ای هم طبیعی است و برای حفظش نیاز به پاکسازی و جمع‌آوری دارد، در این ماجرا هم شهرداری سریع وارد عمل شد و کاملا فضا را پاکسازی کرد!

مدیر میراث زنجان اما دلیلی برای این‌که میراث فرهنگی وارد عمل شود و از این اثر تاریخی به شکل ویژه‌تری حفاظت کند، نمی‌بیند و می‌گوید پل در وضعیت بدی قرار ندارد!

مهدی افضلی، مدیرعامل انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان اما نظری مخالف مدیر میراث فرهنگی زنجان دارد. او به ما می‌گوید زباله‌ها را تهدید جدی برای این اثر تاریخی می‌داند و از پویشی می‌گوید که چهار سال پیش در زنجان راه انداخته تا به وضع این زباله‌های متعفن رسیدگی شود.

فاضلی می‌گوید: این معضل زباله در اطراف پل میربهاءالدین در چندسال اخیر واقعا آزاردهنده شده است. ما چهار سال پیش هم در همین رابطه یک پویش بزرگ در زنجان راه انداختیم. پزشک‌ها، داروسازها، استادان دانشگاه و ... همه پای کار آمدند. ما اعضای شورای شهر، شهردار، مدیر میراث و حتی فرماندار را هم پای کار آوردیم تا وضعیت پل را از نزدیک ببینند. همه هم قبول کردند این معضل شایسته یک اثر تاریخی ثبت‌ملی‌شده نیست. همان موقع هم کامیون و لودر آوردند و یک هفته طول کشید که محدوده پل را پاکسازی کنند، اما کمی بعد باران آمد و دوباره حجم انبوهی از زباله از بالادست رودخانه راهی این قسمت شد.

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم