جایگاه دوستی در اسلام

به گزارش جام جم آنلاین؛ همه کس و همه چیز شایسته دوستی نیستند:

خداوند در آیه 216 سوره بقره می فرماید:«و عسی ان تکرهوا شیئا و هو شر لکم و الله یعلم و انتم لا تعلمون: و بسا چیزی را دوست می دارید و آن برای شما بد است و خدا می داند و شما نمی دانید.»

همیشه ممکن است کسی را که به عنوان دوست برمی گزینیم ، نه تنها خیری برای ما نداشته باشد بلکه شر او نیز گریبان گیرمان شود.

حکیم صدرالمتألهین شیرازی می گوید: « کسانی که محبتشان لله و فی الله نیست، حبّشان به سرابی می ماند که شخص تشنه آن را آب پنداشته ، به طرف آن می شتابد و چون بدانجا رسد هیچ چیزی نمی یابد.»( الاسفار الاربعه ، ج7، ص 186؛ این کلام اشاره به آیه 39 سوره نور دارد)

هر چیزی اگر رنگ و بوی الهی به خود بگیرد جاودانه و زیباتر می شود حتی دوستی. چون افراد خودشان دوست هایشان را انتخاب می کنند خیلی راحننر می توانند تمام ملاک های شخصی را در اینانتخاب دخیل کنند. می توانند راه را کاملا سالم و زیبا برای خود ترسیم کنند و با انتخاب یک دوست در این راه بمانند و یا بلعکس خود را هم در این دینا و هم آخرت دچار رنج و سختی کنند.روایتی شنیدنی از امیرالمونین امام علی ـ علیه السلام ـ در این زمینه وجود دارد که می فرمایند:

« حارث از امیرالمونین امام علی ـ علیه السلام ـ نقل می کند که ایشان درباره دو دوست مومن و دو دوست کافر فرمود: اما دو دوست مومن که زندگی شان را بر اساس دوستی در راه فرمانبری از خدا گزاردند و براساس آن با یکدیگر بخشش ها کردند و به یکدیگر مهر ورزیدند ، چون یکی شان پیش از دیگری بمیرد و خداوند جایگاه او را در بهشت به او نشان دهد ، به شفاعت از دوستش می پردازد و می گوید: پروردگارا! دوستم، فلانی، مرا به فرمانبری از تو فرمان می داد و از معصیت و نافرمانی تو بازم می داشت، پس او را بر همان هدایتی که مرا به آن استوار داشتی ، استوار بدار تا آنچه را به من نشان داده ای به او نیز نشان دهی. خداوند نیز دعای او را مستجاب می کند و چون این دو یکدیگ را نزد خداوند عزوجل می بینند، هر یک از آنان به دوستش می گوید: خداوند به توی دوست پاداش خیر بدهد ، تو مرا به فرمانبری از خدا فرمان می دادی و از نافرمانی او بازم می داشتی.

اما دو کافری که براساس نافرمانی خدا با یکدیگر دوستی کردند و براساس آن به یکدیگر بخشش ها نمودند و مهر ورزیدند ، پس چون یکی شان پیش از دوستش بمیرد و خداوند تبارک و تعالی جایش را در آتش به او نشان دهد ، می گوید: پروردگارا! فلانی، دوستم، مرا به نافرمانی از تو فرمان می داد و از فرمانبری ات باز می داشت، پس او را بر ادامه گناهانی که مرا بر آن استوار داشت، استوار بدار تاعذابی را که به من نشان دادی به او نیز نشان بدهی ، پس چون قیامت یکدیگر را نزد خداوند می بینند ، هر یک از آنان به دوستش می گوید : خداوند به توی دوست پاداش دهد ، مرا به نافرمانی از خدا فرمان می دادی و از فرمان بری اش بازم می داشتی.

 آن گاه حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: «الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدوا الا المتّقین : در روز قیامت تمام دوستان دشمن یکدیگر می شوند مگر آن ها که تقوی ورزیدند.»(بحارالنوار ، ج7، ص 173،ح4)

بالاترین ارزش در سخنان امامان ـ علیهم السلام ـ به دوستی داده شده است. امام باقر ـ علیه السلام ـ : ای زیاد!... آیا دین جز دوست داشتن است ؟ آیا به سخن خداند نمی نگری ؟ « قُل إِن کُنتُم تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحبِبکُمُ الله ...» ؛ بگو: اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خداند شما را دوست بدارد ، و گناهانتان را ببخشد. آیا سخن خداوند به حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ را نشنیدی؟: « حَبَّبَ إِلَیکُمُ الایمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُم ...» ؛ خدوند ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید و آن را در دلهای شما بیاراست، و خداوند فرمود: « یُحِبُّونَ مَن هاجَرَ إِلَیهِم » ؛ انصار ( مسلمانان مدینه ) ، کسانی را که به مدینه هجرت کردند، دوست دارند . سپس امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمودند: الدِّینُ هُوَ الحُبُّ وَ الحُبُّ هُوَ الدِّین؛ دین همان دوستی ، و دوستی همان دین است. ( وسائل الشیعه ،11/435)دین مجموعه ای از باورها ، اعتقادات و عملکردهاست ، دوست تاثیر مستقیمی بر این امور دارد .

از امام هادی ـ علیه السلام ـ پرسیدند: أیُّنا أشَدُّ حُبّاً لِدیِنیهِ؟ قال: أَشَدُّکُم حُبّاً لِصاحِبِه ؛ کدامیک از ما بیشتر دینش را دوست دارد ؟ فرمود: آن که دوست و رفیقش را بیشتر دوست دارد. ( بحارالانوار، 50/152)

امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز فرمودند: إِن المُسلمَینِ یَلتَقیَانِ، فَأفضَلُهُمَا أشَدُّهُمَا حُبّاً لِصَاحِبِه؛ دو مسلمان با عم دیدار می کنند ، برترین این دو ، آن است که رفیق خود را بیشتر دوست دارد.

دوستان و دوست داشتن یک نیاز است و مایه آرامش روان و آرامشبخش حیات می باشد.

دوستی های ارزشمند

همه دوستی ها ارزشمند هستند و نشانه انسانیت و شکوفایی عاطفه انسانی است، اما برخی دوستی ها ارزش بیشتری دارند. دوستی خدا و دوستیِ دوستداران خدا از ارزشمندترین دوستی هاست.

دوستی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و خاندان ایشان، مایه همسانی و همسویی در زندگی با آنان می گردد؛ از این رو بسیار ستایش شده و در زمره برترین دوستی های ارزشی است.

دوستی همسران نسبت به یکدیگر نیز بار ارزشی فراوانی دارد، چون بنیاد خانواده را استوار می سازد ، و پیوند همسری را گسست ناپذیر می کند. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند :« کُلَّمَا ازدَادَ العَبدُ إیمَاناً ازدَادَ حُبّاً لِلنِّساءِ : هر چه ایمان انسان افزون گردد، دوستیش به زنان ( و مهرورزی او در رفتار با آنان ) افزیش می یابد. ( الحیاة 8/505)

دوستی محرومان ، دوستی با پرهیزکاران ، دوستی با مردمان و...

پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: « عَوَّدُوا قُلُوبَکُمُ الرِّقَّة... ؛ مهربانی ( و دلسوزی و نرم دلی ) را در دلهایتان نهادینه سازید.

حقوق دوستی :

صداقت:دوستی ها ممکن است مجازی و زبانی باشد، و در زمانی که رابطه دوستی کارساز است، مایه نجات دوست می شود ،به میدان نمی آید ، و همکاری و همیاری نشان نمی دهد .  چنین دوستی نتیجه ندارد و در حقیقت دوستی نیست. 

انتقاد درست : از شرایط دوستی سکوت نکردن در برابر کجرویها و لغزشهای دوست است .روشن است که از نخستین حقوق دوستی این است که براستی در اندیشه خوشبختی دوستان باشد و از سرنگونی و تباهی آنان بیزاری جوید. از این رو باید اگر اشکالی در راه و کار آنان دید یادآوری کند ، و آنان را با منطق و دلیل ـ نه پرخاشگری و تندگویی ـ آگاه سازد ، و راه درست را به آنان بنمایاند.

امام حسین ـ علیه السلام ـ می فرمایند:« مَن أحَبَّکَ نَهَاکَ وَ مَن أبغَضَکَ أغرَاکَ؛ آن کس که تو را دوست دارد( از کار بد) نهی می کند ، و آنکس که دشمن دارد، به آن بر می انگیزد.(الحیاة،1/326)

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ نیز می فرمایند: «صدیق» (دوست) از آن جهت صدیق نامیده شده که تو را درباره خودت و عیبهایت « صادقانه» نصیحت می گوید و نیکخواه تو است . پس هر که چنین بود ، به او دل ببند که دوست، اوست. ( الحیاة1/326)

نهی از کارهای زشت: دوست حقیقی هرگاه دوست خود را در لبه پرتگاه دید، دست او را می گیرد ، و او را از سقوط رهایی می بخشد. و چنین است پرتگاه های معنوی که سقوط ابدی را به همراه دارد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هرکس برادرش را نگریست که به کارهای ناشایست دست می زند ، و او را نهی نکرد با اینکه توان داشت، به او خیانت کرده است. ( بحار الانوار75/65)

مددرسانی و پشتیبانی: براستی رها کردن دوستان به هنگام دشواریها و سختی ها و کمک نکردن به آنان با کمترین حد در دوستی سازگاری ندارد. امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هرگاه دوستی شکوفا شد، یاری رسانی و همکاری واجب می شود.(المحبة فی کتاب و السنه /168)

فراموش کردن بدی ها : پیوند دوستی هرگاه برقرار باشد ، و انسان   برای خود دوستانی برگزیند، باید در نگهداری آن بکوشد ، و اگر لغزش هایی پیش آمد، و از دوستی رفتاری ناخوشایند دیده شد، رابطه دوستی را نگسلد ، و از خلافکاری آنان  چشم پوشی کند. این چشم پوشی از عوامل نگهدارنده رشته دوستی است. امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: رفتار زشت برادران را به دست فراموشی بسپار تا دوستی آنان تداوم یابد ( و بیابد).

دعا در پنهانی : امام کاظم ـ علیه السلام ـ می فرمایند: بی گمان هر کسی درپنهانی برای برادر دینی خود دعا کند ، از عرش خداوند ندا در رسد که : «آنچه برای برادرت خواستی » برای تو صد هزار برابر آن باشد. ( اصول کافی 2/508)

نتیجه:

همواره اسلام در رابطه با دوستی رهنمودهایی داشته است چرا که این رابطه را بسیار مهم و حساس می داند. در همین راستا حقوقی را برای طرفین در نظر گرفته است. بالاترین رابطه دوستی میان خالق و مخلوق برقرار است و بالاترین عشق ها را خداوند متعال نسبت به بندگانش دارد . پیامبرگرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ نیز محبت بی دریغ خود را به دوستدارانشان ابراز نموده و همین دوستی را برای پیروان خود به ارمغان نهاده اند. باشد که پیروان شایسته ای برای پیشوایان خود باشیم .

نگارنده: ز. فیاضی