تلاش «هزاردستان» در لاله‌زار

لاله‌زار یکی از خیابان‌های قدیمی و پرخاطره تهران است و روزگاری پر رفت‌وآمدترین خیابان تهران بود.
اوایل عصر پهلوی نماد نوگرایی در ایران شده بود؛ همان دورانی که سینماها و تئاترهای لاله‌زار، محلی برای گذران اوقات فراغت جوان‌ها و خانواده‌های پایتخت‌نشین بود.
تولدش اما به عصر قاجار برمی‌گردد؛ به وقتی که ناصرالدین شاه از سفر اولش از فرنگ بازگشت و دستور احداث خیابان لاله‌زار را صادر کرد. فرنگ رفته بود و شانزلیزه فرانسه را دیده بود و دلش می‌خواست مثل همان خیابان را که نماد تجدد، نوگرایی و خوشگذرانی مردم بود در کشورش داشته باشد.
جایی که چشم او را برای ساخت این خیابان گرفته بود، اما باغ باصفا و پرگلی بود که می‌توانست به اولین خیابان فرنگی پایتخت هم حال و هوا و صفایی بدهد. خیابان در دل باغ و بوستان و گل‌های رنگارنگ کشیده شد و نامش را از همان گل‌ها وام گرفت؛ لاله‌زار.
دوران پهلوی اما لاله‌زار به مرکز فرهنگی-تفریحی- تجاری تبدیل شد؛ آن هم با جان گرفتن سینماها، تئاترها و پاساژهایی که سرآمدشان سینما لاله (رکس قدیم) و تئاتر نصر بود. سینما لاله که کار خود را مهر 1324 شروع کرده بود، سال 1372 متروکه شد و تئاتر نصر که قدمتش به عصر قاجار برمی‌گردد و ثبت ملی هم شده، اما امروزه در حال بازسازی و موزه شدن است.
ضرورت مشارکت مردمی
مثل هر بنا و محله و اثری که برای خودش عمری و روزگاری دارد، لاله‌زار هم انگار عمرش به سرآمده باشد به‌تدریج با رکود و تعطیلی برخی مراکز فرهنگی تجاری‌اش مواجه شد. با این همه حالا که احیای بافت‌ها و آثار تاریخی به عنوان مراکز جذب گردشگر و درآمد، در دستور کار دولتمردان و مسؤولان شهری و میراثی قرار گرفته، نام لاله‌زار هم دوباره سر زبان‌ها نشسته و سر از برنامه‌ریزی‌ها درآورده تا بناهای سینما و تئاترهایش به‌عنوان میراث تاریخی فرهنگی‌مان دوباره بازآفرینی شوند.
محمد‌حسین طالبیان، معاون میراث فرهنگی کل کشور دراین باره به ما می‌گوید: در تهران نیز مانند همه جای دنیا که در بسیاری از کارهای مهم، مدیریت شهری نقش مهمی را ایفا می‌کند، با آمدن شهرداری که خود از اهالی و دوستدارِ میراث فرهنگی است و این حوزه را به‌خوبی می‌شناسد، احیای خیابان لاله‌زار کلید خورده است و می‌تواند یکی از مهم‌ترین اقدامات شهرداری در این دوره باشد که درصورت اجرا جای تقدیر دارد.
با این حال طالبیان مشارکت مردمی را شاه کلید احیای مناطق تاریخی می‌داند و می‌گوید: برای احیای هر مکان و محله تاریخی نیاز مبرمی به مشارکت اهالی آن منطقه است، چنان که در تبریز هم این تجربه را داشتیم و به جرات می‌توان گفت در احیا و بازسازی بازار تبریز بیش از 98 درصد مردم نقش دارند. بنابراین در احیای خیابان لاله‌زار نیاز است که مردم وارد عمل شوند.
ورود علمی دانشگاه تهران
معاون میراث فرهنگی کشور درعین حال به مشارکت دانشگاه تهران در این طرح هم اشاره کرده و می‌افزاید: دانشگاه تهران در این زمینه مطالعات خوبی انجام داده و اطلاعات خوبی هم دارد. از سوی دیگر وضعیت و برنامه هرپلاکی روشن است و طرح‌های خوبی هم ارائه شده، هرچند باید آینده این خیابان و شهر برای مالکان و اصناف روشن شود تا بتوانند در احیای آن کمک کنند.
حمایت می‌کنیم
طالبیان با بیان این‌که اداره میراث فرهنگی آمادگی کامل در حمایت از شهرداری برای احیای خیابان لاله‌زار دارد، می‌گوید: می‌توانیم از طریق جذب حامیان مالی و همچنین ارائه بخش‌هایی که در اختیار شهرداری است یا در ثبت ملی قرار دارد، به احیا و مرمت این خیابان کمک کنیم.
احیای تهران قدیم پله به پله
در همین حال مصطفی حسینی‌کومله، معاون برنامه‌ریزی منطقه 12 به جام‌جم می‌گوید: در مجموع توجه به گذرها و اماکن تاریخی منطقه شهری در محوریت اصلی برنامه‌های ماست و از سال 94 برنامه ارتقای کیفیت زندگی در تهران را بنا کرده‌ایم که هدف آن توجه به ارتقای عمومی شهر است و در آن به جای عمل کردن به رویکرد گذشته، منسوخ، مداخله‌جویانه و بلدوزری، عمل به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد.
بازگرداندن شأن تاریخی و اجتماعی شهر
حسینی کومله با بیان این‌که بر طبق این برنامه‌ریزی، ارتقای کیفیت اماکن تاریخی و باارزش و به‌دنبال آن ارتقای کیفیت عمومی شهر از اولویت‌هاست و امیدواریم بتوانیم شأن اجتماعی و تاریخی از دست رفته را به آنها برگردانیم، یادآور می‌شود که خیابان لاله‌زار هم یکی از این موارد است و همه اهالی این خیابان اعم از کسبه، مالکان، اصناف مستقر در خیابان و شهروندانی که علقه تاریخی به این خیابان دارند، اتفاق نظر دارند که ساماندهی این منطقه ضروری است و تا وضعیت مطلوب فاصله داریم.
وی می‌گوید: در پی آن هستیم آن بخشی از ساماندهی محله تاریخی لاله‌زار را که مورد قبول قالب این گروه‌ها و به‌خصوص مالکان و ذی‌نفعان ابنیه خیابان‌های همجوار، صنف و اتحادیه مورد نظر است را کم‌کم به سمت تحقق نزدیک کنیم، زیرا نگاه ما نگاه تدریجی به فرآیند ارتقای کیفیت شهر است، چون معتقدیم اقداماتی که به صورت دفعی و ناگهانی اجرا می‌شود، امروزه چندان مورد تایید و قبول نیست.
مشکلات لاله‌زار و رغبت اهالی برای رفع آنها
وضعیت ترافیکی، وضعیت بهره‌برداری از اماکن تاریخی، کیفیت نگهداری از ساختمان‌های ارزشمند، گم‌شدن خاطرات در بین وضعیت امروزه، از مشکلات اصلی خیابان لاله‌زار است که معاون برنامه‌ریزی منطقه 12 به عنوان مشکلات لاله‌زار آنها را با ما در میان می‌گذارد و می‌گوید: درخصوص رفع این مشکلات، نشست‌های متفاوتی با حضور افراد موثر کمیسیون‌های تخصصی، کمیسیون فرهنگی، معماری و شهرسازی شورای شهر به‌عنوان نمایندگان مردم در پارلمان شهری و همچنین نمایندگان اصناف مستقر در لاله‌زار برگزار و در آن نقاط مشترکی که امکان انجام آن وجود دارد مشخص شده است، که بخشی از این نقاط مشترک در رابطه با کسبه و اصناف خیابان لاله‌زار بود، همچون ساماندهی جداره‌های خیابان، ساماندهی نمای خیابان و مرمت ابنیه با هزینه شخصی کسبه که با رغبت و حمایت آنها مواجه شد.
مزایای مشارکت مردم
حسینی کومله درخصوص علت مشارکتی بودن مرمت خیابان لاله‌زار هم می‌گوید: اهداف ما شاید فرآیند زمان‌برتری نسبت به طرح‌های پرسرعت به نظر بیاید، اما رسیدن به فضای مشارکتی که خود مالکان و کسبه در آن دخیل هستند از اهداف اصلی ماست و نقش ما یک نقش حمایتگرانه و تسهیلگر امورات بروکراسی برای مردم خواهد بود. شاید در نگاه اول این طرح صرفه‌جویی در منابع مالی به نظر بیاید، اما مزایایی دیگری هم دارد. تجربه نشان داده هرجا که جریانی از طرف مردم باشد، خود مردم نگهبانان بهتر و مهم‌تری خواهند بود و درنتیجه مراقبت از آن به بهترین نحو اتفاق خواهد افتاد. برای نمونه با مذاکره‌هایی که با مالک ساختمان الکتروملی واقع در ضلع جنوب شرقی چهارراه منوچهری صورت گرفت، مرمت آن توسط خود شخص آغاز شده است و در حال حاضر 32 مورد دیگر پلاک‌گذاری و شناسایی شده که درحال مذاکره هستیم تا بتوانیم آنها را نیز به این روند نزدیک کنیم.
سرانجام سینماهای متروکه
معاون برنامه‌ریزی منطقه 12 در خصوص سینماهای متروکه‌ای که قابلیت بهره‌برداری دارد می‌گوید: بخشی از این سینماها در اختیار مالکان خصوصی و ورثه است و لذا درگیر مسائل حقوقی‌اند. از این‌رو به‌سختی می‌توانیم به آنها ورود کنیم. بنابراین در مرحله رصد و انتخاب سینماهایی که سهل‌الوصول‌ترند هستیم تا بتوانیم آنها را به چرخه بهره‌برداری نزدیک کنیم و همچنین در تلاشیم تا از ظرفیت‌های خانه سینما برای مذاکره با مالکان بناهای تاریخی از قبیل سینماها و تئاترها استفاده کنیم.
حسینی کومله در پاسخ به این سؤال که چرا شهرداری این اماکن را از مالکان آن خریداری نمی‌کند هم می‌گوید: سیاست ما سیاست مالکیت و تملک نیست و در تلاشیم تا خود مالکان را ترغیب و شویق به مرمت ، بهسازی و بهره‌برداری کنیم، چرا که ماموریت ما بهره‌برداری از این اماکن نیست و ترجیح می‌دهیم آن را به اهلش بسپاریم.
احیای تک پلاک‌های ارزشمند
احیای تک پلاک‌های ارزشمند واقع در خیابان لاله‌زار هم مورد مهم دیگری است که وی به آن اشاره کرده و می‌گوید که برخی پلاک‌ها که در اختیار شهرداری قرار دارد مثل خانه اتحادیه که در تملک سازمان زیبا‌سازی است، پروسه مرمت آن طی شده و در حال حاضر در مرحله شیوه بهره‌برداری و طراحی مفهومی و محتوایی از بناست که پیگیر هستیم به بهره‌برداری برسد.
تئاتر نصر و همفکری هنرمندان
درخصوص تئاتر نصر که در تملک شهرداری و سازمان زیبا سازی است هم یکی دوماهی است مرمت آن آغاز شده و طی یک فراخوانی از هنرمندان و شهروندان خواسته شد قبل از مرمت از بنا بازدید کنند، زیرا معتقدیم احیای هر یک از آنها محرکی برای احیای مناطق دیگر در خیابان است.
اولین گام‌های عملی
حسینی کومله در‌خصوص اقدامات شهرداری منطقه 12 برای خیابان لاله‌زار هم می‌گوید: ساماندهی ترافیک، پارک‌های حاشیه خیابان لاله‌زار، تردد موتورها، بهسازی و زیرسازی و کف‌سازی خیابان لاله‌زار و توجه به عابران پیاده از برنامه‌های اصلی شهرداری منطقه 12 است و در صدد هستیم عملی شود.
فعلا افق روشنی نداریم
معاون برنامه‌ریزی شهرداری منطقه 12 تهران یادآور می‌شود بخش‌هایی از اقدامات از جمله بهسازی محیطی خیابان و ساماندهی خیابان تا یک سال آینده می‌تواند اتفاق بیفتد، اما در مورد تغییرات محتوایی و بهره‌برداری از اماکن نمی‌توان افق زمانی مشخص کرد، زیرا در اختیار مالکان خصوصی است و قطعا زمانبر خواهد بود. با این حال سعی می‌کنیم طرح‌ها و اماکنی را که در اختیار ما قرار دارد به‌عنوان طرح پایلوت شروع کنیم تا به عنوان محرکی برای سایر اماکن باشد.

لیلا محمودی
ایران