شاعری که مجوز عاشقی می دهد

اردیبهشت باشد و شیراز باشد و روز، روز سعدی باشد. انگار همه دنیا دست به دست هم می‌دهد که سعدی پررنگ شود و در صدر قرار گیرد و نگاه‌ها را به سمت خود ببرد. اردیبهشت شیراز، انعکاس بهشتی است که وعده‌‌مان داده‌اند و بهشت بهترین موقعیت زمانی و مکانی را در خود دارد. اگر شیراز در اردیبهشت یادآور بهشت باشد، سعدی شیرین سخن هم یکی از خوبانی است که بهشت را دوست‌داشتنی‌تر می‌کند.
حالا که ما دستمان از بهشت آسمانی کوتاه است، به قطعه‌ای از بهشت زمینی رضایت می‌دهیم. شیراز اردیبهشتی را گره می‌زنیم به سعدی که از پیر و جوان دل می‌برد و نظم و نثرش زمزمه‌ای است برای اوقاتی که ذهنت در پی یافتن حکمتی است یا دلت دنبال کلمه‌ای، مصرعی، بیتی لطیف که عاشقت کند یا عشقت را زیباتر کند.
آنهایی که شیراز یکی از مقصد‌های گردشگری‌شان است، رفتن به باغ سعدی اولویت دومشان است بعد از زیارت آرامگاه حافظ. دو شاعری که زمانه زیستشان تقریبا به هم نزدیک است و هر دو در یک مکان جغرافیایی به دنیا آمده‌اند و هر دو خداوندگار سخن و حکمت هستند؛ اما راه و منش آنها شباهتی به هم ندارد. حافظ نه سفر دوست داشت و نه نثر نوشتن، اما سعدی اهل گشت و گذار بود و عاشق نوشتن. حکیمی که وزن کلمات و جملات را می‌دانست و به مانند فیلسوفی قدر می‌دانست کی باید سخنش را در قالب نثر بریزد و چه زمانی نظم بسراید. جهان دیده بود و اهل مطالعه و مدرسه به همین دلیل بزرگان را می‌شناخت و می‌دانست که مثلا فردوسی با شعرش برای ایران و زبان فارسی چه کرده و از او تاثیر گرفته است.
فردا روز سعدی است، سعدی‌شناسان و عاشقان سعدی فردا در قطعه‌ای از بهشت که شیراز نام دارد، دور هم جمع می‌شوند تا استاد سخنوری را پاس بدارند و دل و عقل را به کرشمه کلمات او حال خوش بخشند. نوروز امسال، همان روزهای اول فروردین، سیلی که به ناگاه آمد، محله سعدی را گل‌آلود کرد، اما حالا این منطقه آماده پذیرایی از مهمانان شیخ اجل است.
علاقه فرانسوی‌ها به سعدی
مهدی فقیه، بازیگر خوش سخن و هنرمند شیرازی است، وقتی به او تلفن می‌کنم و می‌گویم درباره سعدی می‌خواهم با او هم‌صحبت شوم، صدایش مهربان تر هم می شود. شیرازی‌ها با احتیاط و احترام زیادی به حافظ نزدیک می‌شوند اما به سعدی که می‌رسد، خودمانی‌تر می‌شوند. انگار دوستی را یافته‌اند تا سفره دلشان را پیش او باز کنند و از او بخواهند با حکمتش، گره‌‌ای باز کند از کار گره بسته آنها.
فقیه می‌گوید: حضرت حافظ در مرتبه بالایی قرار دارد؛ جایی که باید با دلت که آگاه هست به ساحتش وارد شوی. اما سعدی مردمی‌تر است، برای همه حرفی برای گفتن دارد. شاید به این دلیل که سفر زیاد رفته و مصداق این جمله است که سفر، پخته کند خام را. آن سال‌‌ها به خیلی جاها رفته اما برگشته و در موطنش ساکن شده و در همین شهر از دنیا رفته و خانه و مکتبخانه‌اش شده آرامگاهش؛ آرامگاهی که از همه جهان برای زیارت سعدی به آنجا می‌آیند. سعدی را مردم جهان می‌شناسند و با آثار او آشنایند. با بوستان و گلستان و غزلیاتش. اما مردم فرانسه به سعدی علاقه خاصی دارند، چند خیابانی را به نامش کرده‌اند و حتی نام یکی از روسای جمهورشان سعدی بوده ! اسم بچه‌هایشان را هم سعدی می‌گذارند. فرانسوی‌ها زبان سختی دارند اما سعدی را زیبا تلفظ می‌کنند.
حوض ماهی‌های مقدس
مهدی فقیه، بازیگری که با فیلم هور در آتش به شهرت رسید، از بچگی با سعدی آشنا شده است. پدرش که از فضلای شیراز بوده وقتی مهدی بچه بوده به او همه کتاب‌‌های سعدی را می‌دهد و می‌گوید، بخوان و برای این‌که مطمئن شود پسر کتاب‌ها را می‌‌خواند گاهی از او سوالاتی می‌پرسیده. فقیه می‌گوید: در قدیم در همه مکتبخانه‌ها بوستان و گلستان سعدی تدریس می‌شد. کتاب درسی بود و نثر موزونش هم باعث شد که از همان بچگی حکایت‌های گلستان را از بر‌کردم. نصیحت‌های حکیمانه شیخ اجل را به‌خاطر سپردم و در زندگی همیشه از آنها استفاده کردم. اما واقعیت این است که چند سال است از سعدی و گلستان و بوستان غفلت کرده‌ایم. نسل جوان آنچنان که لازم است با حکمت‌ها و حکایات سعدی آشنا نیستند و متولیان آموزش و فرهنگ هم کار چندانی برای ترویج آثار سعدی انجام نمی‌دهند. در ایام تعطیل به‌خصوص در عید نوروز، آرامگاه سعدی غلغله می‌شود از جمعیت اما همه می‌آیند که عکسی بگیرند و سری به حوض ماهی بزنند و بروند. حالا دیگر کمتر کسی می‌رود باغ سعدی بنشیند کتاب‌هایش را دست بگیرد و بخواند. حیف است آثار این شاعر و حکیم ایرانی به نسل جوان نرسد و آنها بی‌بهره بمانند از او.
حوض ماهی باغ سعدی طرفداران زیادی دارد به‌خصوص در بین جوان‌‌ها. آنها از پله‌ها پایین می‌روند و به قناتی می‌رسند که داخلش ماهی‌های زیبایی دارد. جوان‌ها که دوست دارند به مراد دلشان برسند، سکه‌هایی را داخل قنات می‌اندازند، خیره می‌شوند به سکه‌ که رقصان ته قنات می‌رود و با آب و ماهی‌ قاطی می‌شود. فقیه درباره این حوض می‌گوید: قناتی بسیار قدیمی است که چند سالی بود به دلیل کمی بارندگی آبش کم شده بود اما امسال خدا را شکر دوباره سیرآب شد. قدیم‌ها مردم از آب این قنات به عنوان تبرک می‌خوردند و در اسفندماه در جوی آبی که از قنات به خارج باغ می‌رسید رخت و لباس‌ها را می‌شستند تا پلیدی از آنها پاک شود و سال نو را با پاکیزگی آغاز کنند.
فرق است بین عاشق و معشوق
به فقیه می‌گویم، غزل‌های سعدی به دل می‌نشیند، فرق نمی‌کند پیر باشی یا جوان، مرد باشی یا زن. حس خوبی دارد، اگر سعدی در بوستان و گلستان پند و اندرز می‌دهد در غزلیاتش یک جور رهایی از همه چیز به چشم می‌خورد.
این بازیگر قدیمی که درس نمایش عروسکی را در فرانسه خوانده، می‌گوید: عشق در غزلیات حافظ بیشتر آسمانی است، پای حافظ روی زمین نیست، بیشتر در آسمان سیر می‌کند. اما سعدی همان‌قدر که به دلیل حکمت و فلسفه‌ای که می‌دانسته در آسمان است همان‌قدر هم روی زمین است و به زندگی نگاه می‌‌کند و از آن بهره می‌برد. در واقع سعدی به آدم‌‌ها مجوز عاشق شدن روی زمین را می‌‌دهد. می‌داند که معشوق ناز دارد و باید ناز او را کشید وگرنه چه فرق است بین عاشق و معشوق. برای همین است در غزل‌هایش آنجا که پای عشق به میان می‌آید به معشوق همه‌جور امتیازی می‌‌دهد تا او ناز کند و عاشق ناز بخرد.
آغاز زیباترین ماه با سعدی
فردا اول اردیبهشت است، ماهی که نامش را از بهشت گرفته. حال خوب و حس خوب را با هم دارد. از فردا ماهی آغاز می‌شود که در کشور ما زیباترین فصل سال است. زمین نفس می‌کشد، گیاهان همه زیبایی‌های خود را نمایان می‌کنند، باران‌های اردیبهشتی به زمین برکت می‌دهد. فردا اردیبهشت با سعدی شروع می‌شود در شهری که قطعه‌ای از بهشت است در باغی که قناتی دارد پر‌از آب و ماهی‌‌ که برایمان مقدس است.

طاهره آشیانی
روزنامه‌نگار