تلخ مثل «قند»

شاید به جرات بتوان گفت بیماری دیابت، امروز از مهم‌ترین دغدغه‌ها و چالش‌های حوزه سلامت در ایران و جهان و یکی از اپیدمی‌های خطرناک برای بهداشت عمومی جامعه محسوب می‌شود که با تغییر الگو و سبک زندگی مردم بخصوص اقشار شهرنشین به سرعت در حال بدتر شدن است.طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت تا سال 2014، حدود 6/5 درصد جمعیت 20 تا 79 ساله جهان یعنی معادل 422 میلیون نفر مبتلا به دیابت آشکار و حدود 344 میلیون نفر (8 درصد) به اختلال در تحمل گلوکز- که پیش درآمد بیماری دیابت است -مبتلا بوده‌اند.

پیش‌بینی فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) تا سال 2030 حاکی است رقم مبتلایان به بیماری دیابت و پره دیابت در جهان به 911 میلیون نفر خواهد رسید که 70 درصد این جمعیت به‌طور قطع در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط خواهند بود.

با توجه به روند فزاینده شیوع دیابت و عوارض کشنده و ناتوان‌کننده ناشی از آن، سازمان جهانی بهداشت در دو هدف اصلی برنامه عملکردی جهانی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر سال 2013 تا 2020 خود به این موضوع پرداخته است و از جمله این اهداف، متوقف ساختن افزایش میزان دیابت و چاقی با اجرای برنامه‌های آموزشی، فرهنگ‌سازی سلامت، ترویج سبک زندگی سالم و غربالگری بیماری‌های غیرواگیر است. افزایش شیوع دیابت در منطقه مدیترانه شرقی (از جمله ایران) و شمال آفریقا طی سه دهه گذشته بسیار نگران‌کننده بوده است و پیش‌بینی می‌شود میزان شیوع دیابت در این منطقه از 9/7 درصد در سال 2014 به 11/6 درصد تا سال 2040 برسد. میزان شیوع دیابت در ایران طی سه دهه گذشته متأسفانه دو برابر شده است و اکنون 11/5 درصد جمعیت مردان بالای 18 سال در کشور و 13 درصد زنان ایرانی، مبتلا به دیابت هستند که بیش از 50 درصد از این افراد از بیماری خود آگاه نیستند.

اگر به دیابت مبتلا شوید...

دیابت، بیماری خاموش است و بالا بودن قند در دراز مدت بدون هیچ‌گونه علامتی باعث بیماری عروق و سکته قلبی می‌شود. افراد دیابتی دو تا چهار برابر بیش‌تر از افراد عادی به بیماری‌های قلبی- عروقی مبتلا می‌شوند و 50 درصد افراد مبتلا به این بیماری خاموش در اثر سکته قلبی فوت می‌کنند.

همچنین خطر بروز بیماری‌های چشمی و رتینوپاتی (اختلال در شبکیه چشم) در افراد مبتلا به دیابت 25 برابر افراد غیردیابتی است و پس از 15 سال از شروع دیابت، 2 درصد از مبتلایان به دیابت نابینا می‌شوند. نارسایی کلیه نیز از جمله عوارض شایع بیماری دیابت است، به‌طوری‌که افراد دیابتی 17 برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر نارسایی کلیه و دیالیز هستند و 10 تا 20 درصد افراد مبتلا به دیابت در اثر نارسایی کلیه فوت می‌کنند.

آسیب اعصاب محیطی یا نوروپاتی محیطی نیز از دیگر عوارض جدی و ناتوان‌کننده دیابت است. بیش از 50 درصد افراد دیابتی پس از ده سال از شروع بیماری، دچار علائمی همچون گزگز شدن، درد، بی‌حسی و احساس ضعف شدید در پاها و دست‌ها می‌شوند که ناشی از عارضه نوروپاتی است. زخم پای دیابتی و خطر گانگرن (سیاه شدن اندام‌ها) در اثر دیابت و نیز آمپوتاسیون یا قطع اندام تحتانی شاید از ناراحت‌کننده‌ترین و نیز شایع‌ترین علت قطع غیر تروماتیک اندام‌های انتهایی است که علاوه بر ناتوانی و معلولیت، موجب اختلالات روحی و روانی از جمله اضطراب و افسردگی در فرد دیابتی پس از قطع عضو می‌شود. حدود 43 درصد کل مرگ‌های رخ داده به علت دیابت در سنین زیر 70 سال و عمدتا ناشی از عوارض قلبی و عروقی بوده است. هزینه بیماری دیابت برای نظام سلامت، بیمه و خانواده‌ها بسیار بالاست. در ایران، هر بیمار دیابتی به‌طور متوسط برای تشخیص، درمان و مراقبت‌های بالینی و نیز درمان عوارض ناشی از این بیماری دست کم سالیانه 950 دلار هزینه دارد و 15 درصد کل بودجه سلامت کشور صرف هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم بیماران دیابتی می‌شود.

راه‌های دورزدن دیابت

اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی همراه با افزایش تحرک و فعالیت‌های بدنی روزانه علاوه بر پیشگیری و مهار مؤثر بیماری دیابت نوع 2، به‌طور چشمگیری موجب کاهش توده بدنی و چاقی، کاهش بروز بیماری‌های قلبی‌-عروقی و حتی کاهش 40 درصدی بسیاری از سرطان‌های شایع می‌شود. حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی مستمر و روزانه (ورزش) با شدت متوسط در روزهای هفته و برنامه غذایی کم کالری و غیرصنعتی همراه با محدودیت در مصرف قند و چربی‌های اشباع و فست‌فودها و غذاهای کنسروی و نیز پرهیز جدی از استعمال هرگونه مواد دخانی اعم از سیگار و قلیان و گنجاندن حداقل سه تا پنج واحد میوه و سبزی تازه در برنامه غذایی روزانه از جمله مهم‌ترین اقدامات در جهت پیشگیری از بروز دیابت نوع 2 است. در پیشگیری ثانویه، تشخیص زودهنگام بیماری با انجام آزمایش‌های سالیانه پس از 40 سالگی در افراد با سابقه خانوادگی منفی و افراد بالای 30 سال با سابقه خانوادگی مثبت و نیز اجرای طرح‌های غربالگری مهم‌ترین راهکار پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 در بزرگسالان محسوب می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که در هر مقطع زمانی بیش از 50 درصد مبتلایان به دیابت از بیماری‌شان اطلاع ندارند و بیماری آنان خاموش است و تشخیص داده نمی‌شود.

صداوسیما پیشرو در پیشگیری از دیابت

بررسی‌ها نشان می‌دهد تشخیص و شناسایی زودهنگام افراد مبتلا به دیابت می‌تواند تا حدود زیادی از عوارض حاد و مزمن و ناتوان‌کننده این بیماری بکاهد. خوشبختانه سازمان صداوسیما از جمله نهادهای دولتی پیشرو در امر پیشگیری از بروز بیماری‌های غیرواگیر همچون دیابت نوع 2، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی و عروقی و برخی سرطان‌های شایع در مردان و زنان است. مرکز بهداشت و درمان سازمان با اجرای طرح جامع غربالگری بیماری‌های غیرواگیر برای کارکنان شاغل در تهران و 14مرکز استانی از سال 1394 تاکنون بیش از 15هزار نفر از جمعیت شاغل را مورد پایش، سنجش سلامت و غربالگری قرار داده است. در این طرح بزرگ، سلامت افراد پره دیابت و دیابتی با انجام دادن معاینه‌های اولیه و آزمایش‌های پاراکلینیکی به‌موقع تشخیص داده شدند و پس از تشکیل پرونده الکترونیک سلامت همزمان کار درمانی و مراقبت‌های اولیه آنان به‌دست گروه دیگری از همین مرکز اجرا شد. نتایج این طرح بزرگ و ماندگار که به اهتمام همکاران عزیزم در این مرکز طی سه سال گذشته اجرا شده است سیمای سلامت کارکنان سازمان و نیز نقشه راه سلامت همکاران را برای پنج سال آینده ترسیم کرده. ان‌شاءا... با برنامه‌ریزی و جلب مشارکت واحدهای مختلف سازمانی و نیز همکاری‌های بین بخشی انتظار می‌رود بار بیماری‌های غیرواگیر شایع از جمله دیابت، بیماری قلبی و عروقی، فشارخون بالا و برخی سرطان‌ها در پنج سال آینده از مقدار معمول جامعه کم‌تر شود و در پی آن هزینه‌های پرداختی از جانب همکاران و سازمان سیر نزولی پیدا کند.

دکترسیدحمید حسینی

مدیرکل مرکز بهداشت و درمان سازمان صداوسیما