مشکل از ایده اقتصادی است نه اقتصاددانان

اینها جملاتی است که رئیس‌جمهور در جلسه روز گذشته با مسئولان وزارت اقتصاد بیان کرد و به طور مستقیم توصیه‌های اقتصاددانان کشور را فاقد جنبه اجرایی دانست و به طور تلویحی نظریه‌های اقتصاددانان حامی بازار آزاد را زیر سؤال برد؛ جالب آن که در پنج سال اول دولت‌های یازدهم و دوازدهم، حامیان این تفکر، دست برتر را در تیم اقتصادی دولت داشتند.

به گزارش ایسنا، حسن روحانی در این جلسه گفت: چند اقتصاددان بودند که در مورد قیمت ارز وقتی صحبت می‌کردیم می‌گفتند اگر قیمت آن 4200 تومان بشود تمام ایران گلستان می‌شود گفتیم چطور آنها یک محاسباتی می‌کردند و ما نیز از آنها استفاده می‌کردیم آنها می‌گفتند ارز 4200 تومان بشود صادرات ما دو برابر می‌شود.

وی در این باره افزود: حالا این 4200 تومان که آرزوی آن اقتصاددانان بود محقق شده و در بازار دوم 7500 تومان هم هست و یک بازار کوچولو هم بالاتر داریم. آنچه که می‌گفتند گلستان می‌شود باید عطر گل در مشام مردم باشد و نتوانند چیز دیگری را استشمام کنند.

رئیس قوه مجریه در ادامه به نقد اظهارات اساتید اقتصادی پرداخت و گفت: اقتصاد دانش بسیار پیچیده‌ای است و کتاب نیست بعضی فکر می‌کنند اقتصادی کتاب است و فرمول‌هایی در آن را خوانده‌اند و امتحان داده‌اند و نمره گرفته‌اند. اقتصاد خیلی فراز و نشیب دارد من توصیه می‌کنم به وزارت امور اقتصادی و دارایی اگر می‌خواهید در اقتصاد پیشرفت کنید صاحبان تجربه را هم بیاورید همانطوری که استاد دانشگاه را هم باید بیاورید. با بخش خصوصی هم مشورت کنید. همه علم اقتصاد در دانشگاه‌ها نیست. یک مقداری از آن هم در بازار و فضای اقتصاد جهانی است.

وی با ذکر مثالی در این باره، تاکید کرد: ما در بخش بافت فرسوده هر چه با بانک‌ها و اقتصاددان‌ها مشورت کردیم جور دیگری ما را راهنمایی کردند. توسعه‌گران و کسانی که عمری ساختمان ساختند را صدا زدیم در یک جلسه که حرف زدند ما فهمیدیم مشکل کجا ست.

همه اقتصاددانان یا اقتصاددان پاستور

رئیس‌جمهور در جلسه دیروز از یک سو تذکرات اقتصاددانان به دولت را تئوریک و فاقد جنبه اجرایی دانسته و از سوی دیگر توصیه‌های اقتصاددانان درباره فواید گران شدن ارز برای اقتصاد کشور را نقد کرده است. این در حالی است که هر فرد فعال در حوزه اقتصاد کشور می‌داند چه جریانی حامی گران شدن ارز بوده و این جریان در کدام دولت نقش فعالی داشته است و چه جریانی به دولت‌ها خصوصا دولت آقای‌روحانی در پنج سال اخیر مکررا تذکر می‌داد که نسخه‌های لیبرالی برای اقتصاد را اجرا نکند و وضعیت امروز را پیش‌بینی می‌کرد.

در ماه‌های اخیر نیز تعداد زیادی از اقتصاددانان کشور در دو نامه به رئیس‌جمهور نسبت به تبعات نسخه‌های حلقه اصلی تیم سیاستگذاری اقتصادی دولت هشدار دادند، هشدارهایی که 5 سال است تکرار می‌شود.

واقعیت آن است که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، نقش اصلی سیاستگذاری دولت بر عهده طیف محدودی از جامعه دانشگاهی یعنی اقتصاددانان حامی بازار آزاد بوده و تقریبا سیاست‌های اقتصادی دولت خصوصا در حوزه پول و ارز را این گروه تدوین کردند و دولت روحانی هم آن را اجرا کرد.

یکی از نسخه‌هایی که اقتصاددانان حامی بازار آزاد در دو دهه اخیر همواره به دولت‌ها توصیه کرده‌اند، آزادسازی نرخ ارز است. آنها مداخله دولت برای پایین نگاه داشتن نرخ ارز را خلاف علم اقتصاد می‌دانند و می‌گویند دولت‌ها با اهداف سیاسی و پوپولیستی به طور دستوری نرخ ارز را پایین نگاه می‌دارند و این مسئله موجب تقویت واردات و تضعیف تولید و صادرات می‌شود. در سال‌های اخیر این اقتصاددانان به دولت توصیه می‌کردند که اگر سیاست آزادسازی نرخ ارز را اجرا کند، صادرات غیرنفتی رونق گرفته و به تبع آن، تولید داخل نیز رونق می‌گیرد.

این در حالی است که اقتصاددانان بسیاری در کشور مخالف افزایش نرخ ارز هستند و می‌گویند از آنجا که نزدیک به 85 درصد واردات به کشور، کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای برای تولید است، در نتیجه افزایش نرخ ارز هزینه‌های تولید را بالا می‌برد، قدرت رقابت شرکت‌های داخلی در مقایسه با شرکت‌های خارجی را کاهش می‌دهد و ممکن است بعضی تولیدکنندگان با این افزایش‌ها دیگر توان ادامه کار را هم نداشته باشند. در مجموع، وابستگی شدید اقتصاد ایران به کالاهای واسطه‌ای و تأثیر شدید هزینه‌های تولید از رشد بهای ارز، پاشنه آشیل سیاست آزادسازی نرخ ارز است و بارها در اقتصاد ایران مورد آزمون قرار گرفته است.

تعجب کردم

دکتر حسن طایی، معاون اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت یازدهم و از نویسندگان نامه اقتصاددانان به روحانی به خبرنگار ما گفت: صحبت های آقای روحانی را شنیدم و به عنوان یک اقتصاددان انتظار نداشتم که آنقدر موضوعات کلی بیان شود.

این اقتصاددان افزود: زمانی که صحبت‌های رئیس جمهور شنیدم باور نکردم به موضوعات آنقدر کلی و رها پرداخته شود و برای بررسی بیشتر به خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها مراجعه کردم و متوجه شدم منظور رئیس جمهور که نقد همه اقتصاددانان بود درست است. از صحبت‌های رئیس جمهور آنقدر تعجب کردم که اظهار نظر بیشتری نمی‌توانم در این زمینه داشته باشم.

اقتصاد امروز، محصول تفکرات اقتصاددانان نزدیک دولت

دکتر احسان سلطانی، از نویسندگان نامه اقتصاددانان به رئیس‌جمهور در گفت و گویی که با خبرنگار ما داشت نسبت به رفتار دولت با اقتصاددانان گلایه کرد و گفت: رئیس جمهور معتقد است سیاست‌های اقتصادی برای افزایش نرخ ارز، اشتباه بوده اما اعلام نکرد که این سیاست‌ها محصول تفکرات کدام اقتصاددانان بود. وضعیت امروز اقتصاد محصول تفکرات آقای مسعود نیلی -که به عنوان دستیار اقتصادی رئیس جمهور در دولت فعالیت دارد- و همکارانشان است که مدام دم از اقتصاد آزاد می‌زنند.

سلطانی به جلسه اقتصاددانان با رئیس جمهور که در 23 مهر تشکیل شد اشاره کرد و افزود: چهار اقتصاددان منتقد که بنده و آقایان دکتر فرشاد مؤمنی، دکتر حسین راغفر و دکتر عباس شاکری، بودیم به جلسه با رئیس جمهور به دلیل منتقد بودن حضور نداشتیم و حال رئیس جمهور می‌گوید از اقتصاددانان مشورت گرفته است در حالی که صدای ما را اصلاً نشنیدند.

سلطانی با تاکید بر این‌که بنده به عنوان یک اقتصاددان مخالف سیاست‌های اجرایی دولت نهم و دهم به ریاست محمود احمدی نژاد بودم گفت: زمان دولت دهم یک نامه به رئیس جمهور وقت نوشتم اما برخوردی که وی با اقتصاددانان منتقد داشت این بود که در یک جلسه حامیان و منتقدان را گرد هم جمع کرد و همه نظرات را در مورد سیاست‌های اقتصادی و وضع موجود کشور جویا شد.

سلطانی افزود: درست است که احمدی نژاد همه سیاست‌های منتقدان را به کار نگرفت اما صدای ما را شنید و اکنون هم برخی از مسئولان وقت معتقدند که در آن زمان اشتباه کردند یا عنوان می‌کنند با توجه به وضعیت کشور چاره دیگری نداشتند؛ اما دولت یازدهم و دوازدهم اصلاً صدای منتقدان را نمی‌شنوند و بعد رئیس جمهور عنوان می‌کند نقد خوب است اما نقد زیاد خوب نیست. دولت حداقل صدای مخالفان را هم بشنود که دیگر نقد نکند.

این کارشناس ارشد اقتصادی تاکید کرد: در سال 94 بیش از یک میلیون تومان از درآمد شخصی خودم را هزینه پست کردم برای ارسال مقالات به ریاست جمهور، معاون اول رئیس جمهور، رئیس مجلس، وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت صنعت، معدن و تجارت، اما هیچ پاسخی داده نشد.

سلطانی تاکید کرد: دولت اگر قبول کرده راهی که رفته اشتباه بوده باید به جاده اصلی بازگردد و با استفاده از ساز و کار و ظرفیت‌هایی که وجود دارد قیمت‌ها را نه میزانی که بوده بلکه حداقل متعادل کند.

این اقتصاددان به ظرفیت‌های موجود در اقتصاد کشور اشاره کرد و گفت: مشکلات اقتصادی زیرساختی است و کشور به خام فروشی عادت کرده در حالی که اگر به جای مواد خام، کالاهای ساخته شده صادر شود هم ارزش افزوده و هم اشتغال بیشتری ایجاد می‌شود. البته عمل کردن به آن مانند گفتنش ساده نیست اما دور از ذهن و ناممکن هم نخواهد بود.

5 سال حیاتی از دست رفت

دکتر امرا... امینی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و از نویسندگان نامه اقتصاددانان به رئیس‌جمهور با انتقاد از عملکرد اقتصادی دولت یازدهم و دوازدهم به جام‌جم گفت: پنج سال است که اقتصاددانان نسبت به وضعیت اقتصادی اعتراض دارند و بعد از این‌که مشکلات گلوی کشور را گرفته تازه دولت متوجه شده که حرف اقتصاددانان منتقد از روی دلسوزی است و صحت دارد.

این کارشناس ارشد اقتصادی تاکید کرد: دولت تدبیر و امید از ابتدای فعالیت خود یک دایره برای خود تعریف کرد و صدای خارج از آن دایره را نشنید. در پایان هر سال هشدار دادیم که نقدینگی بسیار زیاد است و اگر به همین روال رشد داشته باشد می‌تواند موجب سوداگری در اقتصاد شود و همه بازارها را بر هم بریزد.

وی افزود: همچنین هشدار داده بودیم که اگر نرخ ارز افزایش یابد تورم شدیدی به جامعه تحمیل خواهد شد که متاسفانه به این موضوع هم توجه نشد اما اقتصادخوانده‌های معتقد به اقتصاد آزاد مدام دم از آزادسازی قیمت‌ها و رفع یارانه‌های دولتی می‌زدند. این در حالی است که کشورهای پیشرفته که اقتصاد آزاد را اجرا می‌کنند وقتی بحث منافع ملی و معیشت مردم پیش می‌آید سریعاً از آن نسخه خارج می‌شوند.

امینی به بیان مدل اقتصاد بومی پرداخت و گفت: همه کشورها یک مدل اقتصادی بومی برای خود تعریف کردند و بر اساس آن اقتصاد خود را سروسامان می‌دهند اما نمی‌دانم چرا ما می‌خواهیم از مدل‌های تقلیدی استفاده کنیم. اقتصاد مقاومتی متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی کشور تهیه و تدوین شد و علی‌رغم ابلاغ مقام معظم رهبری باز هم به این موضوع توجهی نشد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این‌که دولت تنها صدای حامیان خود را می‌شنود، تصریح کرد: برخی اقتصاددان‌ها که در دولت سمت گرفتند و برخی دیگر مورد حمایت دولت واقع شدند مدام سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها را بهترین نسخه معرفی کردند اما در هیچ کشوری اقتصاد، رها نیست و دولت وظیفه مدیریت آن را دارد. اگر قصد داشتیم از یک مدل اقتصادی تقلید کنیم بهتر بود شرکت‌های دولتی را به بخش خصوصی واگذار می‌کردیم.

محمدحسین علی‌آکبری

اقتصاد