آیا سلطه انرژی روسیه بر اروپا حفظ می‌شود؟

به گزارش ایسنا، قرن نوزدهم دوران فتح و بازی بزرگ میان امپراتوری‌های بزرگ روسیه و انگلیس بود. پیش از جنگ جهانی اول، لندن و سن‌پترزبورگ ـ پایتخت روسیه تا 11 مارس 1918 ـ برای برتری در منطقه آسیای مرکزی و خزر رقابت می‌کردند. در اواخر دهه 1990 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اصطلاح «بازی بزرگ جدید» برای توصیف تجدید منافع در ثروت ژئوپلتیک این منطقه مورد استفاده قرار گرفت؛ بخصوص منطقه خزر به دلیل منابع بکر عظیم خود، توجه سیاستگذاران را برانگیخت.

اما عوامل متعددی مانع اکتشاف گسترده این منطقه از سوی شرکت‌های غربی شده که شامل تنش‌های ژئوپلتیک، بی‌ثباتی و هزینه‌های بالای ساخت زیرساخت جدید است. با این‌همه جمهوری آذربایجان، کشوری بوده که از زمان شکل‌گیری خود پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موفقیت نسبی کسب کرده است. امضای «توافق قرن» برای اکتشاف منابع هیدروکربن، بر تحولات سیاسی و اقتصادی این کشور نوپا تاثیرگذار بود.

حکومت خاندان علی اف ـ ریاست جمهوری حیدر علی اف از سال 1993 تا 2003 و سپس ریاست جمهوری الهام علی اف پس از مرگ پدرش ـ حمایت سیاسی قوی برای توسعه بیشتر زیرساخت را تضمین کرده است. با این‌همه کاهش ذخایر نفت و ضرورت تامین مالی دولت، باعث شد این کشور به استخراج گاز روی بیاورد و به دلیل نزدیکی نسبی خزر به اروپا، اتحادیه اروپا یک مشتری مسلم است.

در حال حاضر بیش از نیمی از انرژی که در اتحادیه اروپا به مصرف می‌رسد، از خارج این منطقه وارد می‌شود. از این میزان، روسیه 4/37 درصد گازی را که توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا مصرف می‌شود، تامین می‌کند. با کاهش منابع داخلی، این میزان احتمالا افزایش خواهد یافت. منتقدان از این بابت نگران هستند که امنیت انرژی اروپا به خطر بیفتد زیرا مسکو متهم شده است از صادرات انرژی به عنوان سلاحی در منازعه با همسایگانش استفاده می‌کند.

تحت وضعیت جاری، کمیسیون اروپا نقشی فعال بر سبک کردن فشار بر کشورهای عضو در شرق داشته که به میزان نامناسبی به گاز سیبری متکی هستند. با این همه گزینه‌های متعدد به دلیل مجموعه‌ای از دلایل مالی و سیاسی نتوانسته‌اند از مرحله طراحی پا فراتر بگذارند. پروژه کریدور گاز جنوبی نیز از انتقاد مخالفان بی‌نصیب نمانده است.

آغاز این مسیر همیشه میدان گازی شاه دنیز در آذربایجان بوده و احتمال اتصال کشورهای سرشار از منابع در منطقه مانند ترکمنستان، ایران و عراق به آن وجود دارد. این کریدور در خط لوله قفقاز جنوبی از طریق آذربایجان و گرجستان و متعاقب آن خط لوله ترانس آناتولی از ترکیه و خط لوله ترانس آدریاتیک از طریق یونان، آلبانی و ایتالیا، آغاز می‌شود. این خط لوله به دلایل اقتصادی باز طراحی شده تا به جای شرق اروپا، از جنوب به غرب امتداد پیدا کند؛ زیرا مسیر آن کوتاه‌تر بوده و بازاری بزرگ‌تر را تشکیل می‌دهد.

با این همه مخالفان به این حقیقت اشاره می‌کنند که این امر هدف اصلی این خط لوله را نادیده می‌گیرد؛ زیرا مستقیما با گاز روسیه رقابت نخواهد کرد. به علاوه حجم پیش‌بینی شده ده میلیارد متر مکعب که قرار است از طریق این کریدور صادر شود، بخش کوچکی از 600 میلیارد مترمکعب گازی است که سالانه در اتحادیه اروپا مصرف می‌شود.

به گفته منتقدان کریدور گاز جنوبی، این پروژه اهداف سیاسی جمهوری آذربایجان را به جای اتحادیه اروپا تامین خواهد کرد. بعلاوه برملا شدن تلاش‌های باکو برای نفوذ در تصمیم‌گیری از طریق دادن رشوه، به شهرت این کشور قفقاز جنوبی لطمه زده است.