روایت فعالان اقتصادی از دوسالگی برجام

در آن همایش، مسئولان دولتی وعده‌های زیادی درباره گشایش‌های اقتصادی با اجرای برجام مطرح کردند و روزهای رونق اقتصادی را به بخش خصوصی نوید دادند.

اکنون سراغ فعالان اقتصادی بخش خصوصی رفتیم و دیدگاه آنان درباره دوسالگی برجام را پرس‌و‌جو کردیم.

مطالبات بخش خصوصی محقق نشد

حمیدرضا صالحی، دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته در این باره به جام‌جم گفت: به نتیجه رسیدن برجام در آن مقطع زمانی که کشور در تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت بهترین کاری بود که انجام شد اما انتظارات بخش خصوصی در این زمینه محقق نشد.

وی افزود: بخش خصوصی کشور انتظار داشت پس از برجام، روابط کارگزاری بانک‌ها، باز شدن ال.سی و صدور ضمانت‌نامه‌ها به حالت عادی بازگردد، اما عملا این اتفاق نیفتاد. از زمانی هم که ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا روی کار آمد، کارشکنی در برجام بیشتر شد.

صالحی با بیان این که هنوز بانک‌های درجه یک اروپایی و آمریکایی با ایران همکاری ندارند، تصریح کرد: آمریکا به بانک‌های درجه یک اروپایی تذکر داده در صورت همکاری با ایران همکاری خود را با این بانک‌ها قطع می‌کند و به نوعی ریسک همکاری با ایران را بالا برده است. در این شرایط باید با شرکت‌های بزرگی مانند توتال قراردادهایی مشترک منعقد شود و تعداد آنها به میزانی باشد که همکاری با ایران برای بانک صرفه اقتصادی داشته باشد، اما اکنون حتی بانک‌های پاکستان که همسایه ما هستند، مراودات مالی با بانک‌های ایرانی ندارند.

نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران در ادامه افزود: برجام کار آسانی نبود اما واقعیت اینجاست که دیپلماسی اقتصادی ما به مراتب ضعیف‌تر از دیپلماسی سیاسی ماست. بانک مرکزی در بحث برجام باید بسرعت وارد عمل می‌شد و خواستار همکاری بانک‌های درجه یک اروپایی با ایران می‌شد‌؛ اما چون در متن برجام لحاظ نکرده و به صورت کلی مطرح کرده بودند از این کار امتناع کرد.

وی با بیان این که حضور بخش خصوصی در اقتصاد ایران می‌تواند تأثیری مثبت در روابط با کشورهای دیگر بگذارد، تصریح کرد: اگر بخش خصوصی از فرصت برجام استفاده می‌کرد اکنون وضعیت مطلوب‌تری را شاهد بودیم‌؛ اما بیشتر قراردادها با شرکت‌های زیرمجموعه دولتی منعقد شد و بخش خصوصی از این موضوع بی‌نصیب ماند.

دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته به حضور 200 هیأت تجاری خارجی بعد از برجام اشاره کرد و گفت: کارشکنی‌های مختلف از سوی کشورهای غربی باعث شد همه این شرکت‌ها در ایران سرمایه‌گذاری نکنند. اعتراضات و آشوب‌های اخیر هم در آینده هزینه‌های اقتصادی را به کشور ما تحمیل می‌کند و ریسک سرمایه‌گذاری و همچنین فاینانس را بالا می‌برد. صالحی به اجرای اقتصاد مقاومتی تاکید کرد و افزود: اگر سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را به کار بگیریم و در مقام عمل به آن بپردازیم، بخشی از مشکلات حل خواهد شد. سیاست‌های اقتصاد مقاومتی یک نقشه راه است و متاسفانه هنوز درک مشخصی از این سیاست منعکس نمی‌شود.

انتظاری که از برجام داشتیم حاصل نشد

رضا رضایی، رئیس هیأت مدیره انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی درباره تغییر شرایط بخش خصوصی طی دو سالی که از اجرای برجام می‌گذرد به جام‌جم گفت: اگر بخواهیم اوضاع تولیدکنندگان را نسبت به دوران اوج تحریم مقایسه کنیم، باید در نظر داشته باشیم که واقعا گشایشی ایجاد شد، اما اگر بخواهم صرفا از دوران رفع تحریم‌ها تا امروز بررسی کنیم، واقعیت امر این است که انتظارهایی که از برجام داشتیم محقق نشد.

رضایی در ادامه افزود: امضای این توافق درواقع روحی تازه‌ به بخش خصوصی و تولیدکنندگان ایرانی دمید، ولی رفته رفته این اشتیاق و علاقه کمرنگ شد و خبری از آن هیجان نیست.

این فعال اقتصادی به جام‌جم گفت: شور و اشتیاق ایجاد شده پس از امضای برجام نه تنها در میان تولیدکنندگان ایرانی بلکه در میان خارجی‌ها نیز کاملا مشهود بود، به صورتی که دیدیم در ماه‌های ابتدایی برجام چه تعداد هیأت‌های تجاری در سطوح مختلف از ایران بازدید کردند‌. هرچند این هیأت‌ها پس از بررسی شرایط، زیاد تمایلی به حضور در ایران ابراز نکردند. رئیس هیأت مدیره انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی بر این باور است، سال اول اجرای برجام برخی قراردادها میان تولیدکنندگان و بازرگانان ایرانی و خارجی منعقد شد و تحرکاتی صورت گرفت ولی کارشکنی‌ها و همچنین برخی سوء مدیریت‌های داخلی باعث شد شاهد ادامه این روند نباشیم. این تولیدکننده و عضو اتاق بازرگانی ایران افزود: حتی اشتیاق ایجاد شده در میان خود مسئولان نیز رفته رفته کمرنگ شد که درنهایت نتوانستند زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی را فراهم کنند و شاهد مثال آن هم کاهش حجم سرمایه‌گذاری‌ها در سال 96 است. رضایی معتقد است عدم رفع تحریم‌های بانکی و ناتوانی در برقراری ارتباطات مالی تجار و تولیدکنندگان ایرانی با تولیدکنندگان کشورهای خارجی که تمایل به حضور در بازار ایران داشتد باعث شد اکنون شتاب تاثیرگذاری برجام در اقتصاد ایران به پایین‌ترین حد خود برسد و دیگر شاهد آن هیجان روز اول نباشیم.

آنها که از ایران رفته بودند دوباره بازگشتند

محمدرضا نجفی منش، عضو اتاق بازرگانی و انجمن قطعه‌سازان درباره دستاوردهای برجام طی دو سال گذشته به جام‌جم گفت: این توافق‌نامه توانست دوباره مسیر مبادلات اقتصادی ایران را هموار کند و برخی صنایع به‌گونه‌ای از این بازگشایی ارتباطات بخوبی استفاده کردند که می‌توان از آنها برای پیشبرد اهداف اقتصادی استفاده کرد.

نجفی‌منش افزود: صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی از توافق‌نامه برجام بخوبی استفاده کرده به صورتی که آن گروه از تولیدکنندگان خارجی که به دلیل تحریم‌ها از ایران رفته بودند دوباره به ایران بازگشته و قراردادهای همکاری مناسبی هم با تولیدکنندگان ایرانی منعقد کردند؛ به عنوان مثال پژو و رنو از مهم‌ترین‌های این قراردادهاست.

وی تاکید کرد: البته همه صنایع نتوانستند به اندازه این دو بخش و صنعت نفت ایران از فضای پسابرجامی استفاده کنند، اما به واقع نباید دستاوردهای اقتصادی این توافق را نادیده گرفت چون در شرایط قبل از برجام حجم تجارت دستخوش تغییرات نگران‌کننده‌ای شده بود و برخی محصولات موردنیاز کشور به سختی و با هزینه‌های بالایی تأمین می‌شد.

نجفی منش به جام‌جم گفت: برای تحقق همه دستاوردهای برجام باید صبور باشیم به این دلیل که خروج از رکود اقتصادی شاید زمان دو برابری نیاز داشته باشد، بنابراین با در نظر گرفتن اثرات تحریم‌ها در اقتصاد ایران و تولید کشورمان احتمال این‌که به همین میزان زمان لازم داشته باشیم تا بتوانیم از فواید امضای تفاهم‌نامه برجام استفاده کنیم بسیار بالاست. به عنوان مثال اقتصاد بزرگی همچون آمریکا در زمان بحران اقتصادی هشت سال زمان لازم داشت تا دوباره بتواند اثرات منفی اقتصادی دوران رکود را از خود دور کند و بتازگی برخی مشکلات اقتصادی آن کشور از بین رفته است.

این عضو اتاق بازرگانی درباره تحریم‌های بانکی نیز تاکید کرد: شاید هنوز نقل و انتقال پول به خارج از مرزهای ایران مشکل باشد، اما با توجه به سیاست‌های مسئولان ایران و اعمال فشار به کشورهای اروپایی برخی بانک‌های اروپایی حاضر به انجام مبادلات اقتصادی با ایران شده‌اند، پس همان‌طور که قبلا نیز اشاره شد باید صبر کنیم تا نتایج کاملی از برجام در اقتصاد کشورمان تجربه کنیم.

توقعات از برجام بالا بود

عباس آرگون، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران به جام‌جم گفت: در ابتدای به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای موضوعاتی مطرح شد که از این پس همه مشکلات اقتصادی حل خواهد شد در حالی که نباید انتظارات خود را از این توافق بین‌المللی بالا می‌بردیم. وی با تاکید بر این‌که برجام قرار بود زمینه فعالیت شرکت‌های ایرانی را با شرکت‌های بین‌المللی فراهم کند، تصریح کرد: هنوز نتوانستیم به اهداف تعیین‌شده‌ای که از آن تبلیغ کردیم، برسیم و مشکلات بانکی همچنان پابرجاست.

آرگون افزود: آمریکا دشمنی دیرینه‌ای با ایران دارد و قطعا به این سادگی‌ها کوتاه نمی‌آید که سرمایه‌گذاران خارجی براحتی وارد ایران شوند و رشد اقتصادی و وضعیت مطلوب در کشور ما
حاکم شود. قطعا موانعی را در نظر می‌گیرد که بتواند خباثت خود را در این زمینه اثبات کند.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با اشاره به این‌که در طول سال‌های تحریم، بانک‌های ایرانی با بانک‌های خارجی ارتباط نداشتند تاکید کرد: عقب‌ماندگی سیستم بانکی ایران به دلیل همکاری نداشتن با بانک‌های بین‌المللی یکی از دلایلی است که بانک‌های خارجی با بانک‌های ایرانی کار نمی‌کنند. از دیگر مسائلی که بانک‌های خارجی مطرح می‌کنند اجرا نکردن قانون FATF است.

وی اظهار کرد: در سال جاری میزان زیادی فاینانس در کشور انجام می‌شود که با توجه به وضعیت اقتصادی معلوم نیست در زمان سررسید صرفه اقتصادی تضمین‌شده داشته باشد یا نه. نرخ دلار اکنون نزدیک4500تومان است، اما معلوم نیست که دو سال بعد هم همین نرخ باشد. بخش خصوصی زمانی که برای سرمایه‌گذاری دلاری وارد می‌شود بر اساس نرخ ارز سود خود را تضمین می‌کند و نوسان در این بخش همه معادلات را بر هم می‌زند.

از برجام تصویر غیرواقعی ساختیم

محمدحسین برخوردار، عضو اتاق بازرگانی درباره تأثیر برجام بر اقتصاد کشورمان به جام‌جم گفت: برجام در اقتصاد کشورمان تأثیر داشته است، اما فقط 30 درصد؛ نه این که بخواهیم همه چیز را به برجام مرتبط بدانیم و آینده اقتصادی کشورمان را به آن نسبت دهیم.

برخوردار در ادامه افزود: از همان روزهای ابتدایی که اخبار مربوط به توافق میان ایران و کشورهای 1+5 منتشر شد به مسئولان هشدار دادیم که نباید از برجام تصویری غیرواقعی بسازیم چون این توافق نمی‌تواند یکباره در اقتصاد کشورمان معجزه کند و باید واقعیت برجام را قبول داشته باشیم.

این عضو اتاق بازرگانی تاکید کرد: ترسیم رویای غیرواقعی از برجام عاملی بود که انتظارات مردم از آن افزایش یابد در حالی که واقعیت امر این نبود و همه می‌دانستیم آن تصویر تقریبا غیرواقعی است و درنهایت می‌تواند تأثیر منفی در افکار عمومی و اقتصاد کشورمان داشته باشد.

وی به جام‌جم گفت: نگرانی فعالان اقتصادی از این بود که یک‌ طرف این توافق‌نامه آمریکاست و از آنجا که این کشور از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران دشمنی خود را ثابت کرده بود و همواره به دنبال ضربه زدن به انقلاب بود نباید زیاد به دستاوردهای برجام دل‌ خوش کنیم و باید فقط به تاکید رهبر معظم انقلاب یعنی اجرای اقتصاد مقاومتی توجه داشته باشیم.

برخوردار تاکید کرد: آمریکا همواره در تلاش است با اعمال فشار به شرکای تجاری ایران به نوعی زمینه همکاری‌های اقتصادی آنها با کشورمان را با چالش مواجه کند از این رو لازم است حالا که واقعیت برجام برای همگان روشن شده واقعا بدون شعار دادن برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی برنامه‌ریزی کنیم و بدون این که همه چیز را به برجام وابسته بدانیم برای اقتصاد کشور نقشه راه مناسبی تهیه کنیم.

این فعال اقتصادی درباره آینده برجام و اثرگذاری آن در اقتصاد کشورمان نیز به جام‌جم گفت: اقتصاد اصولا همانند یک موجود زنده عمل می‌کند؛ بنابراین واکنش‌هایی که به شرایط از خود نشان می‌دهد کاملا قابل پیش‌بینی و مدیریت است؛ به همین دلیل با در نظر گرفتن کارشکنی‌های اقتصادی آمریکا نباید زیاد به آینده برجام در اقتصاد کشور امیدوار بود.

به نظر وی، آمریکا ضمن برقراری ارتباط با شرکای تجاری ایران به نوعی سعی در ایجاد فشارهای مضاعف به آنها دارد تا بتواند این کشورها را از مبادلات اقتصادی با ایران منع کند از این رو نمی‌توان به واکنش دیگر کشورها زیاد دلخوش باشیم چون زمانی که پای منافع اقتصادی آنها به میان آید قطعا بازهم بازار ایران را ترک خواهند کرد.

به گفته برخوردار، بهترین گزینه برای ایران این است که از فضای فعلی برای جذب نیروها و متخصصان بازنشسته اروپایی که بیشتر علاقه‌مند همکاری با ایران هستند، استفاده کند و زمینه انتقال دانش و فناوری‌های مختلف را در بخش‌های متفاوت تولیدی مثل خودروسازی، لوازم خانگی، صنعت نفت و معادن فراهم کنیم تا در آینده بتوانیم از این دستاوردها بدون نگرانی از هرگونه کارشکنی خارجی به نفع اقتصاد کشورمان استفاده کنیم.

مزیت‌های داخلی را جدی نگرفتیم

علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشت به تحولات اقتصادی ایران بعد از برجام اشاره کرد و گفت: مشکلات اقتصادی ما به گونه‌ای نیست که از بیرون قابل رفع باشد و باید با استفاده از مزیت‌های داخلی و جدی گرفتن آن حل شود.

این مقام صنفی با اشاره به این‌که اساس برجام مورد تائید همه مسئولان کشور است، تاکید کرد: برجام نقطه قوتی برای اقتصاد ما نیست و نمی‌تواند ناجی اقتصاد ایران باشد. اگر مسئولان به مزیت‌ها و ظرفیت‌های داخلی توجه کنند همه مشکلات رفع خواهد شد، اما متاسفانه مشکلات را به بیرون از کشور گره زدند.

فاضلی با بیان این‌که هنوز به خودباوری و خوداتکایی در کشور نرسیده‌ایم، تصریح کرد: برجام ابزاری است که می‌تواند برای اهداف کشور مورد استفاده قرار بگیرد، اما نباید روی آن تکیه کنیم. آنقدری که برای برجام در دو سال اخیر تبلیغ شد برای اقتصاد مقاومتی در چهار سال گذشته تبلیغ نشد و همین موضوع ضعف به باور نداشتن ظرفیت‌های داخلی را نشان می‌دهد.

وی با تاکید بر این‌که برای عبور از بحران‌های اقتصادی باید مردم را در اقتصاد شریک خود بدانیم، افزود: متاسفانه به دلیل این‌که در داخل انسجام کافی در تصمیمات وجود ندارد دشمن از این فرصت بهره می‌برد و کشور را با مشکل مواجه می‌کند.

رئیس اتاق اصناف کشور ادامه داد: ضعف‌های زیادی مانند اشتغال در اقتصاد وجود دارد که به دست برجام حل نمی‌شود و کم‌توجهی زیادی در این زمینه وجود دارد. امیدواریم با بهره‌مندی از توان داخلی از این بحران‌ها عبور کنیم.

جاده یکطرفه برجام

رضا پدیدار، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر این که برجام به اقتصاد کشور و بخش خصوصی اعتماد تزریق کرد، به خبرنگار ما گفت: زمانی که برجام به نتیجه رسید هیأت‌های تجاری زیادی به ایران آمدند و شرایط خوبی در این زمینه پیش‌بینی شد، اما متاسفانه سود برجام به‌رغم همه انتظارات در یک جاده یکطرفه قرار گرفت.

عضو انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت با بیان این که روابط اقتصادی باید رفت و برگشت داشته باشد، افزود: هنوز بخش مالی و بانکی به شرایط قبل از تحریم نرسیده و همچنان مبادلات مالی به صورت غیرمستقیم با بهره‌مندی از بانک‌های واسطه انجام می‌شود که این کار مورد تائید بسیاری از شرکت‌های درجه یک اروپایی نیست.

برجام تسهیل‌کننده اقتصاد کشورمان نبود

حبیب‌الله انصاری، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران به جام‌جم گفت: برجام از دیدگاه مسائل کلی و برداشت خطرات بزرگی که اقتصاد ایران را تهدید می‌کرد، کارکردی مناسب داشت، اما به هر دلیل نتوانستیم از آن درست استفاده کنیم که باعث کاهش اثرات آن در اقتصاد کشورمان شد.

انصاری افزود: پس از امضای برجام لازم بود مسئولان و تصمیم‌گیرندگان اقتصادی کشورمان سیاستگذاری مبتنی بر دستاوردهای سیاسی برجام و ارتباطات ایجادشده را تدوین و اجرایی می‌کردند که این طور نشد و به همین دلیل اکنون شاهد ادامه مشکلات در صنایع مختلف و تولید در ایران هستیم.

وی تاکید کرد: نتوانستیم از دستاوردهای اقتصادی برجام استفاده کنیم؛ زیرا فضای کسب‌وکار داخلی ایران همچنان درگیر مشکلاتی همچون مالیات بر ارزش افزوده، نوسان نرخ ارز، واردات، قاچاق و ده‌ها مورد دیگر است که بارها از آن به عنوان موانع تولیدی یادشده است؛ پس انتظار این که برجام به نوعی تسهیل‌کننده اقتصاد کشورمان بوده اشتباه است.

دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران افزود: صنعت لوازم خانگی به عنوان یکی از صنایع شتاب‌دهنده اقتصادی کشورمان هنوز درگیر مشکلاتی است که نمی‌تواند از دستاوردهای بین‌المللی برجام بخوبی استفاده کند؛ از این رو لازم نیست بگوییم برجام بی‌حاصل بوده چون خودمان نتوانستیم از امتیازات آن استفاده کنیم.

انصاری به جام‌جم گفت: پس از امضای برجام گروه‌های تجاری گسترده‌ای از کشورهای مختلف به ایران سفر کرده و آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری یا حتی همکاری مشترک با تولیدکنندگان داخلی ایران اعلام کردند ولی وقتی این گروه به شرایط و قوانین کسب‌وکار داخل مرزهای ایران نگاه کردند متوجه شدند فضای مناسب داخلی ایران برای حضورشان مناسب نیست.

وی با اشاره به نوسان‌های غیرمنطقی نرخ ارز در بازار ایران به جام‌جم گفت: آیا تاکنون کسی سؤال کرده است که چرا حجم سرمایه‌های جذب‌شده کم بوده و بیشتر معطوف به پروژه‌های دولتی بوده است؟ پاسخ این پرسش در نوسان‌های غیرمنطقی نرخ ارز در بازار است چون اصلی‌ترین نیاز سرمایه‌گذاران خارجی دستیابی به ارزیابی‌های مشخص درباره آینده بازار است که با این نوسان‌ها امکان نداشته چنین اتفاقی صورت پذیرد.

این مقام صنفی گفت: پس از امضای برجام لازم بود سیاستگذاران اقتصاد کشورمان با همکاری با تشکل‌های خصوصی بسرعت نسبت به ایجاد یا اصلاح ساختارهای موجود برای استفاده حداکثری اقتصاد کشور از شرایط به وجود آمده اقدام می‌کردند، ولی اغلب جلسات بدون حضور بخش خصوصی و پشت درهای بسته برگزار شد و اکنون هم بخش خصوصی آن تصوراتی را که از امضای برجام داشت، تجربه نکرده است.