جنگ شاهزاده‌ها و اقتصاد بیمار شبه جزیره

برخی کارشناسان معتقدند که دستگیری شاهزاده‌های سعودی برای حذف آنها در برابر محمد بن سلمان ولیعهد این کشور است و برای این‌که موضوع دستگیری در صدر اخبار جهان باقی نماند سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان در کشور عربستان سعودی از سمت خود استعفا داد. از سوی دیگر کارشناسان بر این باورند که اقدام دولت سعودی در دستگیری ده‌ها نفر از شاهزادگان و مقامات این کشور به اتهام فساد مالی تأثیر زیادی بر قیمت نفت نخواهد داشت و قیمت این حامل انرژی روند پایداری را تجربه خواهد کرد. این اقدام سعودی‌ها فقط چند ساعت پس از اعلام پادشاه این کشور درباره تشکیل یک سازمان ضد فساد جدید در این کشور به ریاست محمد بن‌سلمان ولیعهد این کشور انجام شد و پادشاه عربستان همچنین بسیاری از مقامات بلندپایه سعودی را نیز از کار برکنار کرد. حال باید دید که چه آینده‌ای در انتظار این کشور خواهد بود.

دکتر ساسان شاه ویسی، اقتصاددان، در گفت‌وگویی که با «جام سیاست» داشت به حذف شاهزاده‌های سعودی از جاده قدرت اشاره کرد و گفت: محمد بن سلمان برای این‌که بی‌تجربگی خود را پنهان کند اقدام به اصلاحات ساختاری در کشور عربستان کرده که در آینده‌ای نه‌چندان دور مشکلات اقتصادی و نظامی، سیستم پادشاهی را از این کشور برمی‌دارد. مشروح این گفت‌وگو را بخوانید.

به نظر شما چرا شاهزادگان سعودی که تا چندی پیش در صدر قدرت قرار داشتند اکنون به اتهام فساد دستگیر شدند و این موضوع حامل چه پیامی است؟

محمد بن سلمان در حال تلاش است تا چهره‌ای جدید از حاکم متمایز و تحول‌گرا از خودش معرفی کند و از این رو تابوهای نیم قرنی که عربستان سعودی سال‌ها با آن مشکل داشت و دست و پنجه نرم می‌کرد شکست و طبق اعلام خودش قرار است یک جامعه نو با قلمرو بزرگ دینی را تشکیل دهد. البته محمد بن سلمان سعی می‌کند تا بی‌تجربگی و خامی خود را در عالم سیاست به صورت پنهان مورد آزمون و خطا قرار دهد و در نهایت حکومتی را که به وی از سوی کشورهای غربی دیکته می‌شود، اجرایی کند. در ظاهر قصد دارد که خود را فردی مستقل جلوه دهد و عربستان سعودی را به عنوان قدرت اول منطقه معرفی کند، اما واقعیت اینجاست که کشورهای غربی خصوصا آمریکا و اسرائیل تعیین‌کننده مواضع این کشور در منطقه خواهند بود. به عنوان مثال اکنون سعودی‌ها درگیر چند جنگ نظامی هستند که اقتصاد این کشور را با چالش همراه کرده، اما به دلیل این‌که از سوی غرب دیکته شده در حال انجام آنها هستند. در مورد سوالی هم که پرسیدید باید بگویم که شاهزاده‌های سعودی به دلیل این‌که محمد بن سلمان بر خلاف قوانین این کشور به ولیعهدی انتخاب شد قصد داشتند تا وی را از قدرت ساقط کنند، اما وی قبل از این‌که به امپراتوری خاموشش ضربه وارد شود اقدام به دستگیری شاهزاده‌های سعودی کرد. پیشینه این موضوع هم از جایی شروع شد که کمیته‌ای تحت عنوان مبارزه با فساد به ریاست محمد بن سلمان تشکیل شد و همه مخالفان وی در این شورا به عنوان متهم معرفی و توسط حکومت مرکزی دستگیر شدند. جنگ شاهزاده‌ها در فضای فعلی عربستان خیلی دور از انتظار نبود و دلیل اصلی دستگیری آنها با دستور محمد بن سلمان مشکلات اقتصادی است که ولیعهد این کشور می‌خواهد از زمان آغاز حکومتش با آن روبه‌رو نشود. این کار باعث شد ساختاری که تا پیش از این در عربستان سعودی حاکم بود سقوط کند و این زوال ادامه‌دار خواهد بود.

قطعا ولیعهد عربستان سعودی برای کنار زدن شاهزادگان دیگر از مسیر قدرت اقدام به دستگیری شاهزادگان کشورش کرده، اما این کار چه سود و منافع اقتصادی به دنبال دارد؟

شمارش جرائم و ایجاد پرونده برای مخالفین بن سلمان باعث می‌شود تا اموال آنها توقیف و در اختیار صادر کننده دستور دستگیری قرار بگیرد. ثروت این افراد می‌تواند پشتوانه خوبی برای آغاز حکومت وی باشد. ثروت شاهزادگان عربستانی حدود 2000 میلیارد ریال عربستانی محاسبه شده و در اختیار دیوان پادشاهی قرار گرفته و از سوی دیگر این کشور در حال رشد روابط اقتصادی با کشورهای روسیه، هند، چین و آمریکاست. با کشور آمریکا قرارداد تسلیحاتی اقتصادی منعقد می‌کند و در حال گسترش روابط خود با سه کشور مذکور است.

اقتصاد عربستان را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا بن سلمان برای آغاز حکومت خود با مشکلات اقتصادی زیادی روبه‌رو است؟

اقتصاد عربستان در چند ساله گذشته پایه‌های متزلزلی داشته و کسری بودجه 100 میلیارد دلاری یکی از آن نشانه‌هاست. بخشی از این کسری به دلیل ناکارآمدی شاهزادگان در زمان قدرتشان بود و اکنون بن سلمان قصد دارد نشان دهد که می‌خواهد این مشکلات را رفع کند. تغییر غیرسنتی شورای بیعت و جانشینی ولیعهد باعث شده تا موج مخالفت‌ها با وی بیشتر شود و بن سلمان هم می‌خواهد با سرکوب و تصاحب سرمایه‌ها و حذف افراد مخالف از اقتصاد آنها را کنار بزند و از سوی دیگر بر ثروت زیادی که سرمایه داران طی سال‌های مختلف به دست آوردند احاطه داشته باشد. عربستان به دلیل جنگ با یمن و حمایت از حکومت بحرین هزینه‌های زیادی را می‌پردازد و همین امر دلیلی شده تا این کشور با اقتصادی ناپایدار همراه شود.

سرکوب مخالفین بن سلمان روی اقتصاد این کشور چه تاثیری می‌گذارد؟

ابتدا نقش عربستان در منطقه را زیر سوال می‌برد. طبق قوانین داخلی این کشور، هر ولیعهدی که قرار است به قدرت برسد
برنامه‌ریزی می‌کند تا همه شاهزادگان در شورای بیعت شرکت کرده و وفاداری خودشان به پادشاه را اعلام کنند، اما بن سلمان سرکوب را انتخاب کرده تا نشان دهد در همه زمینه‌ها با سایر ولیعهدها و پادشاهان متفاوت است. از آزاد کردن رانندگی زنان تا معرفی کشورش به عنوان قدرت اول منطقه حاکی از معرفی کاذب این کشور است. این سرکوب‌ها چالش‌های اساسی اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. به این دلیل که کشورهای غربی قصد دارند عربستان سعودی نماینده آنها در منطقه باشد و هر روز مشغول جنگ باشند تا سلاح‌های آمریکایی فروش برود. ادامه این روند دو فرضیه را به دنبال دارد که یکی به قدرت رسیدن بن سلمان و پذیرش اصلاحات ساختاری در عربستان است و دیگر این که مخالفان مانع به قدرت رسیدن وی شوند که در این حالت نظام پادشاهی این کشور سقوط خواهد کرد.

گفت‌وگو: محمدحسین علی اکبری