لباس عاشورایی در گذرگاه کربلا ـ تهران

تازه‌ترین نمونه، مربوط به برگزاری دومین نمایشگاه لباس عاشورایی است؛ نمایشگاهی که از بیست‌وپنجم شهریورماه آغاز به کار کرده و امروز، نخستین روز پاییز به کار خود خاتمه می‌دهد. به تالار وحدت، محل برگزاری این نمایشگاه رفته‌ و با برخی فعالان صنعت مد و لباس، طراحان و مردم درباره کیفیت برگزاری آن هم‌کلام شده‌ایم.

چرا زنان عاشوراپوش فراموش شده‌اند!

در نگاه اول می‌توان گفت طبقه دوم تالار وحدت فضای محدودی برای این تعداد از لباس است. اگر چرخی بزنید و نگاهی هر چند گذرا هم به لباس‌ها بیندازید متوجه می‌شوید که اغلب لباس‌ها مربوط به مردان و کودکان است و لباس‌های زنانه سهم چندانی از طراحی‌ها برای دومین نمایشگاه لباس عاشورایی نبرده‌اند؛ شاید این خود، نشان‌دهنده این است که طراحان نتوانسته‌اند به تناسبی بین امر طراحی در لباس رسمی زنانه و مفاهیم ارزشی برسند و همچنان نگاه غالب در این باره بر جذابیت‌های مرسوم و معمول استوار است.

الناز ناصری‌طاهری که خود طراح است و بارها مشاور هنری و اجرایی نمایشگاه‌های مختلف لباس بوده، در این باره به جام‌جم می‌گوید: «اساسا موضوعیت برگزاری این نمایشگاه به این شکل، برای من زیر سوال است. این‌جا فروشگاهی شکل گرفته برای عرضه تی‌شرت‌های مشکی با شعارهای تیپیکال که نتوانسته کوچک‌ترین نسبتی بین نگاه هنری و مفاهیم عاشورایی برقرار کند. از آنجا که لباس زنانه نیاز به تفکر طراحی‌محور دارد و این‌جا بیشتر بازاری است برای فروش تی‌شرت‌های مردانه، جای لباس زنانه چندان نمی‌توانست باشد.»

نمایش مقدسات، بدون خلاقیت

نمایشگاه نسبتا خلوت است و می‌شود با دقت برای تماشای جزئیات هر لباس وقت گذاشت. این کاری است که مریم طهماسبی، مشغول آن است؛ جلوی یک بالاپوش آستین‌بلند مردانه ایستاده و در آن دقیق شده است. از او می‌پرسیم چرا به تماشای این لباس‌ها آمده. می‌گوید هر نمایشگاهی در حوزه مد و لباس برگزار شود از دستش نمی‌دهد چون جزو علاقه‌مندان این حوزه است و البته گاهی هم دستی در طراحی داشته است. او درباره دومین نمایشگاه لباس عاشورایی معتقد است در ابتدا باید بدانیم که نمایشگاه لباس با موضوع واقعه عاشورا در اصل می‌تواند واقع شود یا خیر. از او می‌خواهیم در این باره توضیح بیشتری بدهد: «منظورم این است که اگر مقدسات دین را روی لباس بیاوریم، به ساحت مقدس دین احترام گذاشته‌ایم یا خیر؟ زمانی می‌توانیم در این موضوع موفق عمل کرده باشیم که مفاهیم واقعه عاشورا را با نگاهی مبتنی بر هنر و با ملاحظاتی روایت کنیم. از سوی دیگر، این مفاهیم به شکل روایت باید روی لباس پیاده شوند. برپایی نمایشگاه با این چنین موضوعاتی، از ایده تا اجرا باید دارای کیفیت، مهارت، هنر و خلاقیت باشد».

او درباره عنصر حذف‌شده خلاقیت در این نمایشگاه می‌افزاید: «نمایشگاه لباس عاشورایی که با بودجه دولت برگزار می‌شود، هیچ ایده و خلاقیتی را نمی‌پرورد؛ لباس‌های مردانه‌ای که فقط با چاپ یا حسین (ع)، بر تن مانکن‌های پلاستیکی می‌بینیم، نمایشگاه نیست.»

گل قرمز؛ تنه مشکی

علاوه بر لباس‌های مردانه، بخش لباس‌های کودکان هم پرتعداد است. البته که ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی بین آنان جزو اهداف نمایشگاه محسوب می‌شود، اما باید دید، این بخش نیز مبتنی بر ملاحظات هنری باکیفیت تولید شده است یا نه. محمدهادی نیکبخت، طراح و تولیدکننده لباس کودکان است که در این دوره از نمایشگاه 11 اثر را با هنر تصویرسازی همراه کرده که به نوعی روایت داستانی را دنبال می‌کنند. شاید این طرح‌ها را با تسامح بتوان، کمی به مقوله طراحی نزدیک دانست چون دست‌کم، روایت را در یکسری طرح مد نظر قرار داده است اما باقی لباس‌ها چطور؟

طهماسبی درباره لباس‌های بچه‌گانه این نمایشگاه می‌گوید: «لباس با گل‌های قرمز روی تنه مشکی که بسیار بی‌کیفیت روی مانکن‌هایی بسیار دم دستی نشسته طراحی محسوب نمی‌شود.»

ذبحِ طراحی مفهومی در تالار وحدت!

مشخص است که مسئولان برپایی این نمایشگاه، نگاهی جدی به مقوله طراحی مفهومی نداشته‌اند. نگاه اغلب طراحان حاضر در این نمایشگاه به مقوله طراحی مفهومی، بسیار سطحی است؛ مثلا مانتو‌هایی که هیچ پیامی ندارند جز نوار سبز رنگ، استفاده از پیام‌های مستقیم و همیشه دیده‌شده مانند پرهای سفید، عَلَم و... به جای نشانه‌سازی‌های خلاقانه در باقی لباس‌ها و... .

ناصری‌طاهری در این باره می‌گوید: «وقتی ما عده‌ای را به عنوان طراح ملی معرفی می‌کنیم، این‌ها نباید سطح سلیقه مردم را تا این حد تنزل بدهند که حالا ما با تعدادی لباس در این‌جا مواجه باشیم که صرفا محصول چاپ روی تی‌شرت باشد. این نمایشگاه، صرفا فروشگاهی از تی‌شرت‌ها و لباس‌هایی با چاپ است. از سوی دیگر و اساسا باید به این پرسش پاسخ بدهیم که نمایشگاه عاشورا چه مفهومی را باید به ذهن متبادر کند؟ از سوی دیگر باید پرسید چرا این طراحان را ما جز یکی دو نفر نمی‌شناسیم. این نمایشگاه مشخص نیست که چه چیز را می‌خواهد روایت ‌کند. چه چیز این‌جا به ما اضافه می‌شود؟ چه چیزی را توانسته‌ایم از مفهوم عاشورا به این‌جا احضار کنیم؟ ظاهرا صرفا بودجه‌ای دولتی هست و خرج می‌شود و سر سال فقط به درد ارائه بیلان می‌خورد. این‌جا اتفاقی هنری رخ نداده است. هدف صرفا تولید انبوه بوده که ظاهرا صورت گرفته است». اشاره ناصری به حرف‌های حمید قبادی، دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس است که گفته 40 درصد از طرح‌های این نماییشگاه کاربردی شده و به تولید انبوه رسیده‌اند.

کپی از طرح دفاع مقدسی‌ها

از بین نمایشگاه‌های مرتبط با حوزه لباس که به موضوعات ارزشی می‌پردازند، «نمایشگاه مفهومی لباس با موضوع دفاع مقدس» که هر سال همزمان با سالروز عملیات والفجر هشت بر پا می‌شود، چشمگیر و در خور توجه است؛ نمایشگاهی که تعدادی جوان نسل سوم و چهارم انقلاب، بدون هیچ سفارشی و بدون هیچ بودجه‌ای و تنها با هزینه شخصی برگزارش می‌کنند. حالا مقایسه‌ای ساده بین دومین نمایشگاه لباس عاشورایی با آن نمایشگاه، می‌توان به تاثیر معکوس بودجه دولتی بر کیفیت آثار در برخی موارد پی برد.

در آن نمایشگاه با روایت‌‌هایی با ملاحظات هنری چشمگیر روبه‌رو بودیم؛ از داستان عباس دوران، داستان اسارت، روایت شهدای جوان و گمنام، ضرورت حضور مدافعین حرم و...

حالا در دومین نمایشگاه لباس عاشورایی، اتفاق تاسف‌انگیزی هم رخ داده و آن هم کپی یکی از طرح‌های نمایشگاه لباس دفاع مقدس در سال گذشته است. در اینجا لباسی مردانه با آستین‌هایی ارتشی می‌بینیم [راستی لباسی با طرح ارتشی چه ربط واضحی به مقوله عاشورا دارد؟!] که کپی آشکاری از یکی از طرح‌های درخشان حاضر در نمایشگاه دفاع مقدس است. در تصویر بالا طرح عرضه شده در دومین نمایشگاه لباس دفاع مقدس و در تصویر پایین طراحی مشابه آن را در دومین نمایشگاه لباس عاشورایی می‌بینید.