احترام جهان به صوفی رازی

بیش از 2 قرن از زندگی شارل مسیه ، اخترشناس فرانسوی می گذرد. سالهای زیادی گذشته است از زمانی که او فهرستی از چشمگیرترین اجرام غیرستاره ای تنظیم کرد تا بتواند روند کشف دنباله دارهای شناخته نشده

کد خبر: ۱۰۶۶۴۰

و کم فروغ را بهبود بخشد و آنها را از اجرام غیر ستاره ای آسمان تمیز دهد، اجرام غیرستاره ای که کهکشان ها، خوشه های ستاره ای و سحابی ها را شامل می شوند. او در زمان حیات خود و با کمک دستیارانش توانست 103 جرم غیر ستاره ای که بیشترین مزاحمت را برای او در حین کاوش دنباله دارها فراهم می کردند در فهرستش ثبت کند، گرچه در این میان بسیاری از خوشه های باز ستاره ای را که شاید مانعی در راه کشف دنباله دارها نبودند نیز به مجموعه خود افزود تا موجب غنای هرچه بیشتر آن شود اما این آغاز داستان بود.
بی شک مسیه گمان نمی برد که روزی همین کاتالوگ دستاویزی برای بسیاری از منجمان آماتور در گوشه گوشه جهان شود تا در روزهای پایانی زمستان و آغازین بهار گرد هم جمع آیند و همه اجرام فهرست او را که اینک اخترشناسان معاصر شمار آنها را به 110 جرم رسانده اند، در یک شب با ابزار نجومی خود که می تواند یک تلسکوپ و یا حتی یک دوربین دوچشمی کوچک باشد، رصد کنند.
گردهمایی ای که در برخی موارد تبدیل به رقابتی مسالمت آمیز میان شیفتگان آسمان شب و اجرام کم فروغ و دوردست کیهان می شود. برخی از این رقبای دوردست ، گاه با شکوه هرچه بیشتر در میدان دید ابزارهای نجومی بهت رصدگران را سبب می شوند و گاه آن قدر کم فروغند که شیفتگانشان را در پشت چشمی ابزار، در حسرت دیدار انگشت به دهان باقی می گذارند.

جهان به احترام صوفی رازی نام وی را بر مجموعه ای از 9 گودال کره ماه جاودانه ساخت

تعداد رقبا آنقدر زیاد است که رصدگران برای دیدار آنها باید از شامگاه تا صبحگاه مدام در تکاپو باشند، رصدگران برای دیدار با هر جرم فقط کمی بیش از 5دقیقه فرصت دارند، پس انتخاب نام ماراتن برای یک چنین رقابتی چندان هم بی معنی نیست ، ماراتنی که به یاد شارل مسیه برگزار می شود: ماراتن مسیه. در پایان این چنین شب پرکاری طلوع آفتاب شیرین تر و زیباتر از هر روز دیگری خواهد بود. اگرچه در این میان ، چشمان تیزبین اما خسته برخی رصدگران را ممکن است خواب در ربوده باشد.
سال 1380 هجری خورشیدی اولین سالی بود که ماراتن مسیه در ایران و در سطح کشور به همت ماهنامه نجوم برگزار شد.
حدود 40 رصدگر برتر ایران در این برنامه حضور یافتند و در رقابتی دوستانه تا آنجا که توانستند اجرام کاتالوگ مسیه را با تلسکوپ ها و دوربین های دوچشمی شان شکار کردند و به داوران این رقابت که صحت رصد آنها را کنترل می کردند، نشان دادند. صبح فردا و پس از پایان رقابت ، رصدگرانی که در آن شب تلاش بیشتری را برای رصد اجرام دوردست غیر ستاره ای انجام داده بودند، مورد تقدیر داوران این برنامه قرار گرفتند.شاید آن زمان کمتر کسی پی برده بود که آنان با برگزاری همین برنامه ساده ، چه گام موثر و بزرگی را در راه رشد و همگانی کردن نجوم آماتوری در سطح کشور برداشته اند. امسال پس از برگزاری ششمین ماراتن مسیه که با حضور 107 گروه رصدی در دشت کویر و بر فراز کاروانسرایی استوار بر تاریخ به نام قصر بهرام انجام شد، دیگر همه دانستند که حتی ابرهای سرگردان و ضخیم و تندبادهای کویری نیز نمی تواند مانع از دیدار رصدگران با تجربه ایرانی با افسونگران آسمانی شان شود. پس از این بود که مطمئن شدند باید خود را برای رقابتی دیگر آماده کنند؛ رقابتی که سطحی بالاتر از ماراتن مسیه داشته باشد و بتواند با اجرام زیبایش از میان رصدگران سختکوش هماورد بطلبد. از این رو شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران به عنوان یگانه متولی و هماهنگ کننده فعالیت های نجوم آماتوری در کشور تصمیم گرفت تا به آماده سازی مقدمات لازم برای برگزاری این رقابت جدید که زمان برگزاری اش با اقلیم ایران مناسب تر می نمود، بپردازد.
تنها زمانی که در سال می توان تمام اجرام کاتالوگ مسیه را در یک شب و به طور یکجا مشاهده کرد، روزهای پایانی زمستان و آغازین بهار است و این درست زمانی است که احتمال ابری بودن آسمان در بسیاری از نقاط ایران ، حتی مناطق کویری بسیار بالاست. چنانکه 3 دوره از 6 دوره ماراتن مسیه برگزار شده در ایران با هوای ابری مواجه شده است. از این رو کمیته برگزاری رقابت جدید ضمن مشورت با جمعی از صاحبنظران ، شهریور را زمانی مناسب برای برگزاری این رقابت تشخیص داد. پس از آن تصمیم بر آن شد تا رقابت با یاد و نام رصدگر بزرگ ایرانی "عبدالرحمن محمد ابن صوفی رازی "مولف کتاب صورالکواکب برگزار شود. دانشمندی که به برخی اجرام غیر ستاره ای در کتاب خود اشاره کرده بود و قرنها پیش از آن که رصدگران قرون اخیر اروپایی آنها را به مدد تلسکوپ بیابند، با چشم غیرمسلح رصد و ثبت کرده بود: کهکشان آندرومدا، خوشه کندوی عسل ، خوشه چوب لباسی و خوشه XHاز مشهورترین اجرامی هستند که عبدالرحمن در کتاب خود به آنها اشاره کرده است. عبدالرحمن همچنین برای نخستین بار به ابری مه آلود در نیمکره جنوبی آسمان اشاره کرده است که امروزه رصد گران از آن به عنوان ابر ماژلانی یاد می کنند. یکی از کهکشان های همسایه و اقماری کهکشان ما اگرچه امروز بدرستی معلوم نیست صوفی خود موفق به ثبت این کهکشان شده است و یا این که از رصدخانه دیگر رصد گران قدیمی برای ثبت این جرم ویژه در فهرست خود سود جسته اما هرچه باشد، می توان این فهرست کوتاه را نخستین فهرست اجرام غیر ستاره ای دانست که شکل گرفته است.
جالب اینجاست که پیش از آن که ما در پی زنده نگاه داشتن نام مفاخر علمی خود باشیم و در راه معرفی آنان به جهانیان حرکتی کرده باشیم ، جامعه بین الملل به پاس خدمات علمی این دانشمند شهیر ایرانی ، نام او را بر 9 دهانه روی ماه ثبت کرد تا آوازه اش در کنار نام دیگر حفره ها و دهانه های ماه که اسامی دانشمندان مشهور و تاثیرگذار جهان را بر خود دارند، جاودان باقی بماند.برای نخستین رقابت صوفی 124 جرم غیرستاره ای در نظر گرفته شده که حدود نیمی از آنها را اجرام آشنای کاتالوگ مسیه تشکیل می دهد، که برای بسیاری از رصدگران فهرستی آشنا به شمار می رود. نیمی دیگر از این اجرام از فهرست کاتالوگ های NGC و IC انتخاب شده اند. 2 فهرست جدیدتری که به نامهای فهرست عمومی جدید و فهرست ضمیمه معروفند و در دوره اخیر سعی کرده است با دقت بیشتری اجرام غیر ستاره ای آسمان را در آن ثبت کند.
در انتخاب اجرام به عواملی همچون زیبایی بصری جرم رصدی در پشت چشمی و قابل رویت بودن برای هر دو رده تلسکوپی و دوربین دوچشمی توجه شده است. همچنین 7 جرم از 9 جرم غیر ستاره ای که صوفی در کتاب صورالکواکب از آنها نام برده بود، در میان دیگر اجرام گنجانده شده اند. سعی بر آن بوده تا توزیع اجرام در آسمان به نحوی باشد که رصدگر در طی شب به تمام قسمتهای آسمان و اکثر صورتهای فلکی که جرمی مناسب برای رصد را در خود دارند، سرکشی کند.
از 124 جرم منتخب ، 116 جرم به طور مشترک میان هر دو رده تلسکوپی و دوربین دوچشمی رصد خواهد شد. سپس برای هر رده 4جرم اختصاصی در نظر گرفته شده است: 4 سحابی سیاره نما برای رده تلسکوپی و 4 خوشه باز ستاره ای برای رده دوربین دوچشمی. پس در مجموع هر دو رده یک فهرست 120جرمی را پیش روی خود برای برگزاری رقابت خواهند داشت.
محل رقابت نیز در یک دشت باز در اطراف تهران تعیین شده است و از سالهای آینده محل رقابت به مناطق جنوبی کشور منتقل خواهد شد تا 2 جرم دیگر صوفی نیز که امکان رصد از نیمه شمالی کشور را ندارند بتوانند در کنار 7 جرم دیگر رصد شوند و از سوی دیگر قرار گرفتن مکان رصد در کنار یکی از جاذبه های اصلی گردشگری کشور باعث شود تا علاقه مندان خارجی هم بتوانند ضمن شرکت در این رقابت و آشنایی با فرهنگ ایرانی در این رقابت شرکت کنند.
تاکنون کمیته برگزاری حدود 110 رصدگر را برای این رقابت گلچین کرده است تا آنها حدود 90 گروه رصدی را تشکیل داده و نخستین دوره رقابت صوفی را آغاز کنند.
رقابت صوفی ، رقابتی است که در سالهای آینده به صورت بین المللی برگزار خواهد شد و امسال نیز در صورت مهیا شدن شرایط و با همکاری بخش عربی سایت parssky احتمال حضور میهمانانی از کشورهای عربی وجود خواهد داشت.